علی (ع)، مؤول قرآن

سردبیر

تاویل قرآن در روایات به معنای مصادیقی است که آیات قرآن بر آن انطباق می یابد . مصادیق آیات قرآن تنها به عصر و قوم رسول خدا صلی الله علیه و آله منحصر نیست; بلکه همچو روز و شب روان است ⁽¹⁾ و آیات قرآن در هر عصر و نسل مصداق هایی دارد .

در هر زمان راسخانی در علم هستند که به روشنی مصداق های واقعی آیات را در زمان خود می شناسند و به درستی می توانند بر آنها منطبق سازند; اما فتنه جویان یا کوردلانی هم وجود دارند که از شناخت مصادیق واقعی آیات ناتوانند یا به قصد فتنه جویی آیات را بر مصداق های غیر واقعی انطباق می دهند ⁽²⁾ ; چنانکه آورده اند: معاویه خود و عثمان را مشمول آیه شریفه «من قتل مظلوما فقد جعلنا لولیه سلطانا فلایسرف فی القتل انه کان منصورا ⁽³⁾ » می خواند و می گفت: یاران علی علیه السلام ستمکارانه عثمان را کشتند و من ولی دم عثمانم ⁽⁴⁾ یا خوارج علی علیه السلام را مصداق آیه کریمه «و لقد اوحی الیک و الی الله من قبلک لئن اشرکت لیحبطن عملک و لتکونن من الخاسرین ⁽⁵⁾ » می دانستند و او را به سبب آنکه تن به حکمیت داده بود، مشرک می خواندند و می گفتند: «لا حکم الا لله » و بر این اساس نباید حکمیت را پذیرفت ⁽⁶⁾ .

به همین روی رسول خدا صلی الله علیه و آله با عنایت به افق روشنی که از آینده داشت و به وضوح پیش بینی می کرد که بعد از او کسانی قرآن را بر مصادیق باطل حمل می کنند، به علی علیه السلام فرمود:

امتم پس از من به فتنه می افتند و قرآن را از روی رای [خود] تاویل می کنند و به رای [خود] عمل می نمایند و باده را به نام نبیذ و حرام را به عنوان هدیه و ربا را به اسم داد و ستد روا می شمارند . . . این هنگام [با آنان] به سبب تاویل قرآن [بر باطل] کارزار کن; چنانکه من به سبب [نپذیرفتن] تنزیل قرآن [مشرکان و اهل کتاب] کارزار کردم ⁽⁷⁾ .

بنا بر آنچه آمد، علی علیه السلام با گفتار و عملکرد خویش تاویلی از قرآن را که متناسب با زمان خود بوده، به دست داده است و درنگ و دقت در آیاتی که بر مصادیق عصر خود منطبق ساخته، در فهم روزآمد قرآن بسیار کارآمد است; چه مواردی که به صراحت ذکر مصداق فرموده اند; نظیر آنجا که خوارج را مصداق آیاتی چون «قل هل ننبئنکم بالاخسرین اعمالا الذین ضل سعیهم فی الحیاة الدنیا و هم یحسنون صنعا ⁽⁸⁾ » ⁽⁹⁾ و «فاصبر ان وعد الله حق و لایستخفنک الذین لایوقنون ⁽¹⁰⁾ » ⁽¹¹⁾ شمرده اند یا مواردی که نوع سخن یا عملکرد آن حضرت اشاره کننده به آیاتی از قرآن است و طی آن تلویحا چیزها یا کسانی را مصادیق آیات قرآن محسوب کرده اند .

بجاست در این سال که به نام مقدس علی علیه السلام آراسته است، از این چشم اندازی که از رهگذر این سخن کوتاه برقرار شد، قرآن پژوهان ارجمند به سخنان و سیره عملی آن بزرگوار بنگرند و حاصل تتبع و تدبر خویش را با نگارش مقالاتی ارزشمند عرضه کنند . صحیفه مبین از مقالات شما به شایستگی استقبال می کند .

پی نوشت ها:

1) ر . ک . بحار الانوار، ج 23، ص 79، ح 13 و ص 197، ح 27 و ج 92، ص 97، ح 62 و ص 94، ح 47 و ص 97، ح 64 .

2) ر . ک . سوره آل عمران، آیه 7 .

3) سوره اسراء، آیه 33 .

4) ر . ک . بحار الانوار، ج 33، ص 117، ح 409 .

5) سوره زمر، آیه 65 .

6) بحارالانوار، ج 33، ص 344، ح 587 .

7) همان، ج 32، ص 243، ح 191 .

8) سوره کهف، آیه 103 .

9) بحارالانوار، ج 33، ص 352، ح 587 .

10) سوره روم، آیه 60 .

11) بحارالانوار، ج 33، ص 344، ح 587 .