کتابخانه های وابسته به آستان قدس رضوی

کتابخانه جامع گوهرشاد

مسجد گوهرشاد

یکی از مساجد باشکوه اسلامی که پس از قریب شش قرن در شهر مقدس مشهد و در جوار حرم مطهر حضرت امام رضاعلیه السلام برپاست و شکوه و عظمت خود را همچنان حفظ کرده است مسجد گوهرشاد است که آیینه ای از جلوه ملکوتی و هنرمعماری کشور اسلامی ما ایران به شمار می رود. این مسجد بزرگ به همت بانوی نیکوکار گوهرشاد آغا همسر میرزا شاهرخ فرزند امیر تیمور گورکانی به دست معماران و هنرمندان دربار شاهرخ پی ریزی شده و در سال 821 هجری ساختمان آن به پایان رسیده است. گوهرشاد آغا برای تعمیر و عمران مسجد مستغلات زیادی وقف کرده است. بنای جامع گوهرشاد از آجر و گچ به شیوه معماری مشرق زمین ساخته شده است. صحن مسجد تقریبا مربع است. (30/56 متر طول و 65/51 متر عرض) مسجد گوهرشاد چهار ایوان و هفت شبستان بزرگ دارد. تاریخ بنای مسجد در کتیبه ایوان مقصوره به خط بایسنقر خطاط نامی و معروف فرزند میرزا شاهرخ است که سال نوشتن کتیبه را 820 نوشته است و نام معمار مسجد قوام الدین شیرازی ذکر شده است.

تاریخچه کتابخانه جامع گوهرشاد

کتابخانه جامع گوهرشاد در سال 1322 هجری شمسی ابتدا بر اثر همت واقف اولیه کتابها شادروان حاج سیدسعید طباطبائی نائینی (اصفهانی) مقیم مشهد که خود از شیفتگان کتاب و کتابخانه بوده است، در اتاقی بالای کفشداری به مدیریت آقای حاج حسن ضرابی در مسجد گوهرشاد تشکیل و افتتاح گردید. این کتابخانه ابتدا با چهار هزار جلد کتاب چاپی و خطی که همه به نام واقف و ورثه آن مرحوم مشهور است آغاز به کار کرد ولی بر اثر همت افراد خیر و نیکوکار به تدریج از طریق وقف و اهداء کتب شماره کتابها رو به فزونی نهاد. به تدریج کتابخانه به محل دیگری که در جنوب مسجد گوهرشاد پشت ایوان مقصوره ساخته شده بود انتقال یافت. کتابخانه مسجد گوهرشاد از بدو تاسیس مورد علاقه اهل علم و ادب و طلاب علوم دینیه بوده است و اکثر اوقات مدرسین حوزه های علمیه مشهد و سایر نقاط برای تکمیل مطالعات خود به این کتابخانه توجه خاص نشان می داده اند، بدین جهت مردم متدین مشهد از بذل و اهداء کتاب به کتابخانه دریغ نمی ورزیدند.

از سال 1345 شمسی اداره مسجد گوهرشاد به اداره اوقاف واگذار شد. از آن زمان تاکنون کتابخانه نیز تحت نظر اوقاف قرار گرفت.

در آغاز انقلاب شکوهمند اسلامی پس از یک دوره فترت پس از تخریب فلکه کتابخانه نیز خراب شد. و پس از مدتی تعطیلی دیگر بار در 22 بهمن سال 1361 همزمان با چهارمین سالگرد انقلاب اسلامی کتابخانه با وضعی تازه و اسلوبی جدید در محلی که قبلا آسایشگاه خدمه بوده و در مجاورت مدرسه پریزاد واقع است افتتاح گردید. در این مدت به همت اولیاء اداره اوقات تعویض قفسه ها و نصب وسائل جدید و تجهیزات نوین انجام شد و کتابخانه فعالیت خود را از سر گرفت. اکنون کتابخانه به میز و صندلی و برگه دانهایی از چوب گردو و وسایل جدید مجهز است بعلاوه تهویه و گرمای لازم برای مخزن کتابهای چاپی و خطی و تالار مطالعه پیش بینی شده است.

در حال حاضر کتابخانه دارای 250 صندلی و 40 میز مطالعه در سالن مخصوص مطالعه می باشد مقدار مراجعین در روز به طور متوسط 800 نفر است. ساعت کار کتابخانه از7 صبح تا 712 بعدازظهر یکسره است.

تعداد کتب چاپی کتابخانه 40762 جلد و نسخ خطی 2395 جلد است.

کتابخانه دارای آرشیو مطبوعات است و هر روز صدها نفر از روزنامه های کثیرالانتشار صبح و عصر استفاده می نمایند. همچنین کتابخانه مجهز به دستگاه میکروفیلم و فیلمتک است و آماده ارائه خدمت به محققان و پژوهشگران می باشد.

در کتابخانه جامع گوهرشادرده بندی به طریق ده دهی (دیوئی) می باشد.

گردش کتاب و شیوه واسپاری کتاب در سال 1362 تنها با ثبت در دفتر آغاز گردید و تا سالها متصدی مشخصی نداشت از سال 1368 به دستور استاد احمدی بیرجندی با جمع آوری کتب نسخه دوم از داخل کتب مخزن و قرار گرفتن این کتب در قسمتی مجزا در داخل مخزن به عنوان بخش گردش کتاب شروع به کار نمود و از این تاریخ با صدور برگه های موقت فهرست کتب بطریقه دیوئی (دهدهی) منظم گردید و بتدریج تبدیل به یک برگه دان کامل با سه بخش مجزا از هم (الف - فهرست عنوان کتاب ب) - فهرست موضوعی ج) - فهرست نام مؤلف) در دسترس مراجعان قرار گرفت، با افزایش تدریجی کتب نسخه دوم و انتقال این کتب به بخش گردش و افزایش تعداد مراجعان این بخش بر تعداد اعضا افزوده می شد تا این که از سال 1369 که مسجد گوهرشاد و کتابخانه زیر نظر اداره محترم آستان قدس رضوی کتابخانه گوهرشاد را به محل جدید منتقل نمودند، بخش گردش نیز با توسعه مکانی گسترش پیدا کرد و هم اکنون با حدود هفت هزار جلد (7000) از کتابهای نسخه دوم کتابخانه بطور منظم و با فهرست نویسی دیوئی و الصاق برچسب روی هر کتاب در قفسه های بخش گردش قرار گرفته اند.

کتابخانه هم اکنون 2800 نفر عضو دارد و اعضای فعال بخش گردش در سال 73-74 پانصد نفر بوده اند.

کتابخانه مسجد الرضاعلیه السلام

(کوهسنگی - مشهد)

کتابخانه مسجدالرضاعلیه السلام در سال 1361 شمسی در محل مسجد تاسیس گردید. این کتابخانه با توجه به محدود بودن فضای آن و انبوه مراجعان در سال 1370 به ساختمان جدیدی در جنب مسجدالرضاعلیه السلام واقع در انتهای خیابان رضاعلیه السلام - احمدآباد انتقال یافت،ساختمان جدید با مساحت 1200 مترمربع مجهز به تالار مطالعه برادران و تالار مطالعه خواهران و فضای مناسب جهت استفاده کودکان است. فضای مطالعه مناسبی ویژه محققان نیز ایجاد شده است. دانش پژوهان می توانند با دریافت کارت مخصوص از منابع مرجع کتابخانه نیز بهره مند شوند. هم اکنون اعضای این کتابخانه بیش از 4072 نفر است. مجموع کتب آن بالغ بر 39910 جلد می باشد که به روش قفسه باز مورد استفاده مراجعان و محققان قرار می گیرد. لازم به ذکر است کتابخانه با مشخصات و امکانات ذکر شده با9 نفر کتابدار مشغول خدمات رسانی به جامعه دانش پژوه می باشد. مجموع مراجعان این کتابخانه در سال 1373 بالغ بر309249 نفر بوده است.

کتابخانه امام صادق علیه السلام

(مشهد - خیابان دانشگاه)

کتابخانه مسجد امام صادق علیه السلام در سال 1370 شمسی در طبقه فوقانی مسجد امام صادق علیه السلام افتتاح گردید. مساحت کتابخانه در 300 متر مربع با برخورداری از تالار مطالعه جهت استفاده برادران و ارائه خدمات کتابخانه ای به قشر دانشگاهی است. اکثر کتابهای این کتابخانه به دلیل مجاورت با سه دانشکده ادبیات، علوم و پزشکی از کتابهای مرجع در زمینه علوم دانشگاهی شکل گرفته است. اعضای کتابخانه بیش از 1215 نفر می باشند که اغلب آنان را دانشجویان تشکیل می دهند. مجموع کتب کتابخانه امام صادق علیه السلام متجاوز از 16575 جلد است. تعداد مراجعان این کتابخانه در سال 1373،55556 نفر بوده است. همچنین تعداد95493 کتاب از مجموعه کتابخانه مورد مطالعه قرار گرفته است.

کتابخانه آیة الله حاج شیخ مجتبی قزوینی

(کوی طلاب - مشهد)

این کتابخانه در سال 1367 شمسی در فضایی از زیر زمین مسجد انصار المهدی(عج) در منطقه کوی طلاب مشهد که به هزینه آستان قدس رضوی علیه السلام بازسازی شده بود افتتاح گردید. وسعت و جمعیت فراوان کوی طلاب و استقبال مردم آن منطقه از کتابخانه، آستان قدس را بر آن داشت که به علت نامناسب بودن و محدود بودن فضای کتابخانه، ساختمانی با فضایی بیشتر وامکانات بهتر ایجاد و احداث نماید. این امر در سال 1372 تحقق یافت و در آذرماه 1372 ساختمان جدید مجهز به تالار مطالعه ویژه برادران و تالار ویژه ای جهت استفاده محققان و نیز تالا جداگانه ای برای استفاده خواهران گشایش یافت و به روش قفسه باز مورد بهره برداری قرار گرفت. علاوه بر تالارهای مذکور فضایی مخصوص جهت مطالعه آزاد مطبوعات در نظر گرفته شده است. اعضای این کتابخانه بیش از2236 نفر می باشند.

مجموع کتب آن متجاوز از 24262 جلد است که در سال 1373 مورد استفاده بیش از170169 نفر مراجعان اعم از خواهران و برادران قرار گرفته است و همچنین تعداد کتب مطالعه شده در این مدت 114441 جلد بوده است.

کتابخانه آیة الله حاج شیخ هاشم قزوینی

(محمدآباد - مشهد)

کتابخانه آیة الله قزوینی در سال 1369 شمسی در ساختمانی مجهز و مجلل به مساحت 900 متر مربع در دو طبقه توسط آستان قدس رضوی علیه السلام احداث گردیده است. این کتابخانه که در مجاورت مجموعه مجتمع فرهنگی رضوی علیه السلام قرار گرفته دارای تالارهای جداگانه برای استفاده برادران و خواهران و مطالعه آزاد می باشد.

کتابخانه در حال حاضر با6 نفر کتابدار و کارمند و با مجموع بیش از24653 نسخه کتاب در خدمت 2228 نفر عضو و نیز 78771 مراجعه کننده (تا پایان سال 1373) قرار دارد که برابر آمار تهیه شده تا خرداد ماه 1374 تعداد 34175 جلد کتاب مورد مطالعه مراجعان و محققان قرار گرفته است.

کتابخانه حاج شیخ عباس تربتی

(خواجه ربیع - مشهد)

کتابخانه حاج شیخ عباس تربتی واقع در منطقه محروم خواجه ربیع مشهد در سال 1361 شمسی توسط آستان قدس رضوی علیه السلام احداث و شروع به کار نموده است، ساختمان این کتابخانه که بخشی از ساختمان مسجد امام رضاعلیه السلام خواجه ربیع می باشد توسعه یافته است و دارای تالار مطالعه برادران و تالار ویژه ای برای استفاده خواهران است. مساحت کتابخانه 300 متر مربع در دو طبقه است. تعداد اعضای این کتابخانه بالغ بر 1838 نفر و مجموع کتابهای موجود18416 نسخه است و شمار مراجعان به کتابخانه در سال 773871373 نفر بوده و تعداد 43764 جلد کتاب ریافت شده است.

کتابخانه و موزه ملی ملک تهران

(تهران)

کتابخانه و موزه ملی ملک به همت واقف آن مرحوم حسین آقا ملک در سال 1316 شمسی وقف آستان قدس رضوی(ع) گردید. این کتابخانه دارای مجموعه های بسیار نفیس خطی و چاپی و اشیای گرانبها و قدیمی متعلق به قبل و بعد از اسلام و دارای گنجینه های فرهنگی و هنری پر ارزشی است که مورد توجه پژوهشگران و خاورشناسان قرار دارد.

از تمامی نسخه های خطی و نفایس کتابخانه میکروفیلم تهیه شده و فهرست کتب خطی آن در دوازده جلد تدوین و انتشار یافته است.

با توجه به موقعیت نامناسب محل فعلی کتابخانه و موزه ملی ملک در بازار بین الحرمین، ساختمان جدیدی در دو طبقه به مساحت 9400 متر مربع در مجاورت وزارت امور خارجه با سبک بسیار مجلل و زیبا با رعایت سبک معماری اصیل اسلامی ساخته شده است که بزودی گشایش خواهد یافت.

کتابخانه ملی ملک اکنون متجاوز از 33100 جلد کتاب چاپی و6537 نسخه کتاب خطی دارد و تعداد مراجعان به کتابخانه در سال 1373 بیش از 3124 نفر بوده و حدود 16462 نسخه کتاب از مجموعه کتابهای این کتابخانه مورد استفاده و مطالعه قرار گرفته است.

کتابخانه وزیری یزد

کتابخانه وزیری یزد در سال 1334 شمسی در ساختمانی به مساحت 900 متر مربع به همت حجة الاسلام حاج سید علی محمد وزیری تاسیس یافته است. این ساختمان با هزینه شخصی جناب آقای محمد هراتی به میزان 3500000 ریال بنا گردیده و کتابخانه در سال 1345 شمسی به این محل منتقل گردید. بعدها با همت و مساعدت جناب آقای حسین بشارت ساختمانی ویژه نسخ خطی در جنب آن احداث و نسخ خطی کتابخانه به آن محل انتقال یافت. کتابخانه وزیری در سال 1348 وقف آستان قدس رضوی گردید. این کتابخانه از جمله کتابخانه های فعال و معتبر شهر یزد است که در جنب مسجد جامع با دارا بودن مخازن کتب چاپی و خطی و تالار مطالعه برادران و تالار ویژه جهت مطالعه خواهران خدمات ارزنده ای به مردم یزد ارائه می نماید. این کتابخانه با16 نفر کتابدار و کارمند اداره می شود.

هم اکنون متجاوز از108117 جلد کتاب چاپی و4246 نسخه خطی در این کتابخانه وجود دارد.

کتابخانه وزیری یزد از نظر داشتن مجموعه های علمی و ادبی و اسلامی و نیز وجود مطبوعات قدیم از ارزش قابل توجهی برخوردار است. از قدیمیترین و نفیسترین نسخ خطی کتابخانه کتاب «نزهة الانفس و روضة المجلس » تالیف محمدبن علی عراقی در موضوع امثال عرب در ماه صفر 590 هجری قمری تحریر یافته است. مجموع مراجعه کنندگان به این کتابخانه در سال 1373 بالغ بر117647 نفر بوده است.

کتابخانه هرندی

(کرمان)

کتابخانه هرندی به همت مرحوم حاج شیخ ابوالقاسم هرندی یکی از معاریف کرمان در سال 1349 شمسی وقف بر آستان قدس رضوی گردید.

ساختمان کتابخانه به مساحت 400 متر مربع در دو طبقه بنا گردیده و مورد استفاده مراجعان و محققان اعم از برادران و خواهران قرار گرفته است. کتابخانه هرندی با بیش از 48864 جلد کتاب چاپی و 35 نسخه کتاب خطی و مطبوعات قدیم، از جمله کتابخانه های فعال و مهم کرمان است. این کتابخانه بیش از4553 نفر عضو دارد که از کتب کتابخانه استفاده می نمایند. تعداد کارکنان آن در حال حاضر 10 نفر است. لازم به ذکر است که با توسعه کتابخانه هرندی، بخش اسلامشناسی و کتب عربی و آرشیو مطبوعات آن در ساختمان شماره 2 مستقر و به ارائه خدمات فرهنگی و کتابخانه ای مشغول شده است. مجموع مراجعان این کتابخانه در سال 1373 بالغ بر 103978 نفر بوده است.

کتابخانه مروج

(یزد)

کتابخانه مروج به همت واقف آن جناب آقای حاج علی اصغر مروج یزدی تاسیس گردیده است. واقف منزل شخصی خود واقع در پشت میلان امیر چخماق بخش یک یزد را شامل قرائتخانه به انضمام کلیه کتابهای موجود اعم از چاپی و خطی وقف آستان قدس رضوی نمود. در اسفند ماه 1369 ساختمانی با سرمایه آستان قدس رضوی در زمینی به مساحت 1000 متر مربع و هزینه ای بالغ بر 175000000 ریال بنا گردید و کتابخانه در تاریخ 17/12/1369 به آن مکان انتقال یافت و در آبان ماه سال 1372 رسما افتتاح گردید.

مجموع کتب کتابخانه مروج هم اکنون متجاوز از45266 جلد کتاب است که تعداد 25 نسخه آن خطی است و دارای بیش از 2092 نفر عضو می باشد. مجموع مراجعان این کتابخانه در سال 1373 بالغ بر50207 نفر بوده است.

کتابخانه مرتضوی

(رفسنجان)

کتابخانه مرتضوی به همت واقف آن شادروان حاج سید یحیی مرتضوی در تاریخ 5/10/1364 شمسی وقف بر آستان قدس رضوی علیه السلام گردید. این کتابخانه در سال 1365 شمسی سالروز پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران در ساختمان مجهز و مجللی در سه طبقه به مساحت 1200 متر مربع افتتاح گردید. کتابخانه مرتضوی از کتابخانه های فعال شهر رفسنجان دارای تجهیزات لازم و تالارهای مطالعه برای خواهران و برادران است و به صورت قفسه بسته مورد استفاده مراجعان قرار می گیرد. این کتابخانه 2036 نفر عضو دارد که از کتب آن به صورت امانی استفاده می نمایند. کتابخانه مرتضوی دارای بیش از36446 نسخه کتاب است.

مجموع مراجعان این کتابخانه در سال 1373 بالغ 117859 نفر بوده است.

کتابخانه آیة الله حاج شیخ محمد بروجردی

(بروجرد)

کتابخانه آیة الله بروجردی در سال 1367 شمسی توسط آیة الله حاج شیخ محمد بروجردی وقف آستان قدس رضوی گردید. ساختمان این کتابخانه در دو طبقه به مساحت 900 متر مربع به سبک باشکوهی بنا گردیده و در سال 1368 شمسی رسما افتتاح و مورد بهره برداری واقع شده است. این ساختمان مجهز به تالار مطالعه برادران و تالار مطالعه خواهران و اتاقی ویژه پژوهشگران است.

کتابخانه آیة الله بروجردی به عنوان یکی از مراکز فعال و مهم فرهنگی شهر بروجرد دارای 20243 جلد کتاب در موضوعات مختلف است و هم اکنون 4553 نفر عضو دارد که از کتابها بطور امانت برای مطالعه در خارج از کتابخانه استفاده می نمایند. مجموع مراجعان این کتابخانه در سال 1373 بالغ بر239886 نفر بوده است.