این مقاله یکی از هفده مقاله ای است که زیر عنوان المسلمون فی الصین، چاپ اول 1982، ناشر کوزی شوویان، منتشر شده است.
جمال الدین بای-شو-یی
استاد دانشکده تاریخ دانشگاه تربیت معلم پکن و نایب رئیس جمعیت اسلامی چین
ترجمه محمد علی حسینی
گروه ترجمه عربی
متجاوز از 1300 سال پیش، آیین اسلام وارد سرزمین چین شد و امروزه شمار مسلمانان آن سامان نزدیک به ده میلیون نفر است که منسوب به ده قوم مختلف اند. (1) مسلمانان نیز چون دیگر اقوام این سرزمین که در کنار آنان به کار و مبارزه مشغولند، سهم بسزایی در گسترش روابط دوستانه با کشورهای عربی - اسلامی و بطورکلی همه مسلمانان جهان دارند.
ره آوردهای علمی
پیامبر اسلام(ص) فرمود: «دانش بجویید، اگر چه در چین باشد.»
پیرو این سخن گرانقدر، خلفای اسلامی نمایندگان سیاسی خود را راهی سرزمین چین کردند. اولین گروه اعزامی از طرف خلیفه سوم عثمان بن عفان در روز دوم محرم سال 31 هجری برابر با 25 اوت سال 651 میلادی در دوره کومت خاندان پادشاهی تانگ، به شهر چانگان (2) پایتخت آن روز چین وارد شد. امپراتور چین، اعزام آن گروه را به عنوان آغاز روابط دوستانه میان چین و عرب تلقی کرد و هیات را مورد استقبال قرار داد. براساس اسناد تاریخی، از سده هفتم گروههایی از مسلمانان عرب به قصد تجارت از راه دریا و خشکی وارد این سرزمین شدند. راه دریایی که آنها پیمودند از عربستان آغاز می شد و پس از طی خلیج مانار و بنگال و تنگه مالاگا و دریای چین جنوبی به شهرهای کوانگ چو (کانتون) ، چیوان چو (زیتون)، هانگ چو، یانگ چو می رسید و به شانگ های پایان می یافت. در حالی که راه خشکی از ایران و افغانستان آغاز می شد و با گذشتن از ایالت سین کیانگ به شانگ های ختم می شد. به برکت سکونت گروهی از این مسلمانان مهاجر در چین و روی آوردن برخی از مردم آن سرزمین به اسلام در طول بیش از هزار و سیصد سال بتدریج آیین اسلام رواج یافت و مسلمانان در زمینه های گوناگون به فعالیت پرداختند.
نخست ره آوردهای علمی مسلمانان و شور و اشتیاق آنان در راه کسب هر چه بیشتر دانش را یادآور می شویم.
در آغاز مسلمانان چین به بررسی و بهره وری از دانشهای اختصاصی مسلمانان عرب بویژه علم پزشکی، داروسازی، ریاضیات، ستاره شناسی، تقویم نگاری و انتقال این علوم به سرزمین چین پرداختند. داروها، نسخه ها و اطلاعات پزشکی دیگری که به چین آورده شد، در بخشهای بسیاری از کتاب داروهای گوناگون چین چاپ قرن دوازده و کتاب دایرة المعارف پزشکی چین چاپ قرن شانزده، ذکر شده است.
سپس مسلمانان چین با به کارگیری دانش ستاره شناسی عرب و فارس به بررسی شرایط جوی پرداختند و در پی آن در قرن سیزده میلادی مرکز اسلامی ویژه نظارت بر اوضاع جوی و تهیه تقویم چین تاسیس شد. در سال 1267 م جمال الدین، ستاره شناس مسلمان، هفت نوع دستگاه نجومی اختراع کرد که عبارتند از: «دستگاهی چند حلقه ای ویژه ثبت اوضاع جوی، «وسیله ای جهت دار برای ثبت حوادث جو»، «کره آسمان »، «کره زمین » و... در این میان تقویم هجری مهمترین مرجع تقویم چهارصد ساله چین، که از نیمه قرن سیزده آغاز شده، قرار گرفت. (3) و در سال 1382م تلاشهای یکی از بزرگان اسلام در راه ترجمه کتابهای عربی در زمینه تقویم نگاری، جغرافیا و ستاره شناسی به ثمر نشست و از سوی دربار امپراتور مورد ستایش قرار گرفت.
از آنجا که ریاضی پایه دانش ستاره شناسی است، مسلمانان همزمان کتابهای ریاضی عرب را نیز به چین آوردند، که گزارش آن در اسناد تاریخی دوران حکومت خاندان پادشاهی یوآن (4) به ثبت رسیده است. و بر این اساس، در دوران حکومت خاندان پادشاهی یوآن (5) و مینگ، شمار بسیاری از دانشمندان همپایه در دانش ستاره شناسی و ریاضیات از میان مسلمانان چین به ظهور رسیدند.
مسلمانان چین به مهارت خارق العاده خود در هنر معماری شهرت یافتند، آنها طی روزهای نخستین ورود اسلام به آن سرزمین به منظور برگزاری مراسم دینی خود مساجدی در ایالتهای شانگهای، گوانگ چو، چیوان چو و هانگ چو بنا کردند. مسجد هانگ چو که در اوایل سده چهاردهم به دست علاءالدین ساخته شد مورد ستایش جهانگرد عرب ابن بطوطه قرار گرفته است. این مسجد بارها مرمت شده و تاکنون همچنان پابرجاست. در سال 1266 م معمار برجسته ای به نام اختیارالدین مامور شد تا کاخهای پادشاهی یوآن را که امروزه کاخ امپراتور در پکن بر پایه آن پی ریزی شده است بنا کند.
مسلمانان چین، همزمان با توسعه و تکامل بخشیدن به فرهنگ خود به فراگیری فرهنگهای دیگر اقوام نیز پرداختند. امروزه موسیقی و رقص دو قوم اویغور و قزاق، سروده ها و ترانه های محلی اقوام هویی، دونگ شیانگ و سالا از شاهکارهای فرهنگ چین به شمار می آیند. در دهه هفتاد قرن یازدهم «حاج یوسف هاس » قصاید داستانی خود را به نام «رمز سعادت و برکت » در 13290 بیت سرود، این اشعار با «دوازده مقام » - شامل 340 ترانه - دیرزمانی به عنوان اثری ارزشمند در ادبیات چین زبانزد قوم اویغور شد. در همان زمان نیز «ماناس » - مجموعه ای حماسی - از نمونه های ادبیات ملی نژاد قرقیز به شمار می رفت.
در میانه قرن سیزده و چهارده میلادی نقاش مسلمان «گاوکه گونگ » (متوفی به سال 1310م) با ترسیم مناظر طبیعی، بویژه جنگلهای کوهستانی پوشیده از مه شهرت یافت. وی با بهره گیری از روشهای سودمند مکاتب هنری معروف آن زمان مکتب هنری خاص خود را به وجود آورد. لازم به یادآوری است که تابلو «بوته های خیزران » وی از برجسته ترین کارهای هنری آن عصر به شمار می آید.
«سعد الله » (1271 - 1368م) نیز با سرودن قصایدش به شهرت رسید. «شمس الدین » (1278 - 1351 م) کتابهای بسیاری تالیف کرد. وی به دانش گسترده اش در زمینه ادبیات، فلسفه، تاریخ، ریاضیات، ستاره شناسی، جغرافیا و طرحهای آبرسانی آوازه یافت. پس از قرن پانزده میلادی شمار بسیاری از شاعران، ادیبان و نقاشان از میان مسلمانان چین به ظهور رسیدند.
افزون بر «گای چای » (1774-1829م) نقاش مسلمانی که در کشیدن چهره عموما و نقاشی گیاهان ثعلب و خیزران به طور خاص مهارت زیادی داشت مسلمانان دیگری نیز بودند که نامشان در تاریخ چین درخشیده است، مانند: بدرالدین، مای لیوی، دینگ خدنیان، جین دایوی، شان جی دی، ماشی جیون و سای یوی و...
شایان ذکر است; «لی چی » متفکر، منتقد و تاریخدان مسلمان (1527-1602) چنان جراتی داشت، که نیش قلم خود را متوجه تفکر فئودالیستی و سازمانهای اجتماعی حاکم آن دوران کرد، و زیانهای این گونه تفکر را بر پیشرفت جامعه برشمرد. و به همین دلیل آثار علمی او پیوسته موردتوجه دانشمندان چین قرار داشت. از جمله آثار وی: «تسانگ شو» (کتاب پنهان) و ملحقات و «وین شو» (کتاب سوخته) می باشد که بخش ملحقات آن پس از تحریر تجدید چاپ شد.
دانشمندان مسلمان چین شوق فراوانی به دانش اندوزی داشتند و بهره وری ایشان از مزایای دیگران آنها را به ارائه خدمات تازه ای در راه غنای فرهنگ کشور واداشت.
پیرامون آموزش احکام اسلام و کتابهای اسلامی
مسلمانان چین عموما از راه شفاهی معارف اسلامی را فرامی گرفتند و آموزش معارف اسلامی در سالهای پایانی سده شانزده میلادی در مساجد ایالت شانسی آغاز شد. در هر مسجد گروهی از دانشجویان به فراگیری قرآن کریم، دیث شریف، فقه ،کلام و فلسفه، زبان عربی و فارسی نزد پیشنماز آن محل پرداختند و با گذشت زمان از این شیوه آموزش معارف اسلامی سایر مناطق مسلمان نشین نیز پیروی کردند.
در قرن هفدهم، دانشمندان مسلمان چین از سویی به تالیف کتابهایی به زبان سنتی چین پرداختند و از سوی دیگر، کتابهای دینی نگاشته شده به زبانهای فارسی و عربی را به زبان چینی برگرداندند و از این طریق خدمات ارزنده ای ارائه کردند.
وانگ دای یوی (1560-1660 م) نخستین کسی است که درباره آیین اسلام به زبان چینی کتاب نوشت. وی کتابی را با عنوان پاسخ صحیح به پرسش از حقیقت نگاشت و در آن به پرسشهای مطرح شده پیرامون اسلام پاسخ گفت. این اثر بارها به چاپ رسید و با استقبال مسلمانان چین روبرو شد. افزون بر آن وی کتابهای حقیقت اسلام، راه و روش اسلام و آثاری پیرامون «توحید»، «فقه » و «احکام دین » نیز تالیف کرد.
شیخ یوسف ماچو (1640-1711) نویسنده کتاب ده جلدی روشنگری اسلام است که تالیف آن به سال 1682 م پایان پذیرفت.
لیوچی (1655-1745) به شمار بسیار تالیف و ترجمه اش شهرت یافت، از جمله آثار او حقیقتهای اسلامی در شش جلد، راه و روش آخرین پیامبر(ص) در بیست جلد و دستورات اسلام در بیست جلد می باشد.
شیخ ماده سین (1794-1874) نویسنده ای برجسته و پیشوایی ژرف نگر در علوم دینی است، وی همزمان با تدریس به دانشجویان در مساجد به امر ترجمه و تالیف نیز می پرداخت. از آثار وی می توان: گزیده ای از اصول چهارگانه دین، هدف زندگی، شناخت حقیقت اسلام و احکام دین را نام برد. از وی تاکنون سی اثر به چاپ رسیده است که مشتمل بر موضوعات گوناگونی از قبیل «قانون و دستور اسلام »، «ستاره شناسی »، «جغرافیا»، «دستورزبان عربی » و «بلاغت » می باشد. بخشی از این کتابها را وی به تنهایی و بخشی را با همکاری نویسندگان دیگر تالیف کرد. لازم به یادآوری است که تعدادی از این کتابها به زبان چینی و تعدادی دیگر به زبان فارسی یا عربی و یا به هر دو زبان نوشته شده اند. متاسفانه او در زمانی که تنها پنج جزء از قرآن کریم را به زبان چینی ترجمه کرده بود، درگذشت.
علاوه بر چهار دانشمند مشهور یاد شده دوران حکومت خاندان پادشاهی «چینگ »، (6) نام آورانی چون جیون شی (1567-1657) و ووتسون چی (1598-1698) وجود داشتند.
شایان ذکر است; که سلیمان دوون شیو (1828-1872) ساکن ایالت یون نان و رهبر جنبش مقاومت در برابر حکومت فئودالی خاندان چینگ، نخستین کسی است که در سال 1862م اقدام به چاپ قرآن کریم به روش کنده کاری بر روی چوب کرد. البته فراموش نکنیم که لی آن یوآن (1841-1903) نیز قبل از وی موفق به چاپ برگزیده ای از قرآن کریم با ترجمه چینی آن شده بود.
شمار زیاد تالیفات اسلامی چین بازتاب از خودگذشتگی نخستین دانشمندان ما در مسیر غور و بررسی معارف دینی است و همین امر نیز کمک شایانی به نشر اسلام در آن سرزمین کرده است.
مسلمانان چین در عرصه اقتصاد و سیاست نیز خدمات ارزنده ای ارائه کردند. اقوامی مانند اویغور، هویی، قزاق، دونگ شیانگ، قرقیز، سالا، تاجیک، ازبک، تاتار و باوآن پیوسته در زمینه تولید، بهسازی و نوآوری وسایل کشاورزی، احیای زمینهای بایر، ایجاد شبکه های آبرسانی، تحول کشاورزی و پرورش دام در مناطق شمال غربی چین، با اقوام هان، مغول، تبت و دیگر اقلیتهای نژادی به تبادل تجربیات مشغول بودند. آنها در راه احیای زمینهای بایر شمال و جنوب کوههای تیان شان و منطقه گذرگاه غرب رودخانه زرد و بعضی از بخشهای ایالات نینگ شیا - گانسو و شانسی کوشیدند.
از اسناد تاریخی چنین درمی یابیم که آن گروه از مسلمانان چین که در ساخت شبکه های آبیاری شرکت داشتند در مدت شش سال از 1274 تا1279 م به آبادانی 000/200 مو از اراضی بایر ایالت یون نان توفیق یافتند.
مشهور است که ایالت سین کیانگ از خشکترین مناطق چین است و برای دگرگونی این شرایط مسلمانان محلی با همیاری دیگر نژادها به ساخت شبکه های آبرسانی پرداختند و به تلاشهایی طاقت فرسا در این راه دست زدند. این فعالیتها در پایان قرن نوزدهم میلادی به ثمر نشست و دو بخش شمالی و جنوبی ایالت سین کیانگ را زیرپوشش گرفت.
در یادداشتهای تاریخی محلی به این نکته اشاره شده است. شبکه آبیاری با برخورداری از 944 حلقه قنات اصلی و3303 حلقه قنات فرعی به خود می بالد که عهده دار آبیاری مساحتی برابر 000/190/11 مو از زمینهای کشاورزی شده است.
ایالت سین کیانگ پس از آزادی شاهد موقعیتی بی نظیر در آبرسانی بود، زیرا با حفر چاههای آرتزین روش ساخت صدها طرح آبرسانی تغییر کرد. و در کنار مهار کردن برخی رودخانه ها به صورت اولیه اش، مناطق مشروب از قناتها نیز، بازسازی شد. اما شبکه های قنات که در سرتاسر ایالت نینگ شیا امتداد یافته در آغاز با سختکوشی قوم هان به وجود آمد و بعدها نیز قوم هویی در تکمیل آن شرکت جستند.
مسلمانان قزاق که نسل اندر نسل، به دامپروری مشغول بوده اند، سهم بسزایی در توسعه دامپروری و صنعت ریسندگی و بافت پارچه های پشمی و دباغی پوست چین دارند. امروزه این قوم به پیروی از سایر نژادها به صنایع دستی، تجارت و حمل و نقل کالا روی آورده اند.
شمار بسیاری از مسلمانان در میدانهای سیاسی چین درخشیدند، که سید اجل شمس الدین (1211-1279) تنها یکی از آنان به شمار می آید. وی به ریاست حکومت ایالت شنسی و یون نان انتخاب شد و در مدت حکومت خود «سازمان کشت گروهی » را بنیان نهاد. او با تمام همت در راه ساخت مسجدها و مدرسه ها، احداث پلها، راههای کوهستانی و ساختمان چاپارخانه ها، ایجاد شبکه های آبرسانی، آوردن بذرهای نو به منطقه کوشید و به ترویج حداکثر بهره وری اهالی از ابزارهای پیشرفته تولید به قصد توسعه اقتصاد محلی پرداخت. از آن زمان تاکنون پیوسته، این مرد سیاسی، دادگر و درستکار به پاس خدمات ارزنده اش مورد احترام و بزرگداشت اهالی آن منطقه است. پسر بزرگ وی، ناصرالدین (درگذشته به سال 1292 م) و پسر دیگرش حسن (درگذشته به سال 1310م) و «گاوکه گونگ » نقاش و نیز شمس الدین، که از او سخن رفت، همگی از سیاستمداران سرشناس مسلمانان به شمار می آیند. های روی (1514-1587)، حاکم مسلمان، پرهیزکار و یگانه تاریخ چین است. وی هنگامی که بر تخت حکومت ایالت یون نان نشست، به منظور کاستن از رنج کشاورزان و افزایش تولید کشاورزی، به سازماندهی آنان در برابر حوادث طبیعی و سرکوب اشرار منطقه پرداخت. خدمات ارزنده او همچنان زبانزد مردم است.
در کنار این فعالیتها، مسلمانان چین به مبارزه ای دامنه دار با حکومت فئودالی دست زدند و در میانه سده چهاردهم و آغاز قرن هفدهم در دو جنبش دهقانی کشور شرکت کردند. افزون بر این، در براندازی حکومت فئودالی خاندان یوآن و مینگ دخالت داشتند.
در جنوب غربی چین، مسلمانان نژاد هویی با پیوستن به قوم هان و اقلیتهای نژادی دیگر مانند یی، میاو، بای و... به شورش علیه حکومت فئودالی پرداختند و همزمان با آنان قوم هویی و اویغور و دیگر نژادها نیز در جنبشی مشترک در برابر حکومت فئودالی شمال غربی چین به پاخاستند. این شورشها که در میانه سده نوزده مناطق گسترده ای از کشور را فراگرفت و بیش از ده سال به طول انجامید بخشی از انقلاب دینی - دهقانی کشور چین به شمار می آید. از جمله آنها لشگر شورشگر سلیمان دوون شیو است که گروهی از کشاورزان و کارگران معادن، اقوام هویی و هان ویی را در برمی گرفت. آنان حکومت 53 شهر را به دست گرفتند به انقلاب دینی کشور تایبینگ یاری رساندند و ضرباتی شکننده بر پیکره حکومت ارتجاعی خاندان پادشاهی چینگ وارد ساختند.
مسلمانان چین به همراه سایر مردم آن سرزمین، بدون خستگی و سستی با استعمارگران به مبارزه پرداختند. در سال 1900 م ارتشبد مسلمان مافولو مبارزه خود را بر ضد اشغال ارتش متحد هشت کشور کرانه تیانگین و دیوار چین آغاز کرد. تا آن که در راه مام میهن شرافتمندانه به شهادت رسید. در ایام جنگ دفاعی در برابر ژاپن (1937-1945) مسلمانان اقوام مختلف به مقاومت در برابر این تجاوز و کمک به خطوط مقدم جبهه پرداختند. آنان در پایگاههای مقاومت، تحت فرماندهی حزب کمونیست چین تشکیلات و گروههای مسلح ویژه ای را سازماندهی کردند.
مابن چای (1901-1944) فرمانده گردان هویی در طول پنج سال به عرصه بیش از صد جنگ در جنوب شهر پکن وارد شد و ضربه هایی مهلک بر اشغالگران ژاپنی وارد آورد، و در پی آن; این گردان لقب «سربازان آهنین شکست ناپذیر و ناگسستنی » گرفت. زمانی که مادرش به چنگ دشمنان افتاد و از وی خواستند تا پسرش را وادار به تسلیم کند، او با بی اعتنایی به تهدید و فریبشان قاطعانه خواسته آنان را رد کرد تا آن که با سرافرازی به شهادت رسید. «چوده » فرمانده کل لشگر راه هشتم ضمن تقدیر از این دو - مادر و فرزند - چنین گفت: این دو «نمونه هایی هستند از دو نژاد هان و هویی و قهرمانانی از دو نسل.»
همچنین مسلمانان، فعالانه در حرکتهای بزرگ انقلاب چین که به آزادی آن سامان در سال 1949م انجامید، شرکت کردند; مثلا «قوه لونگ چن » زن قهرمان مسلمان قوم هویی با چوئن لای رئیس فقید شورای حکومتی در پایه گذاری «فرهنگ سرا»ی شهر تیانگین همکاری کرد، همچنان که در جنبش مشهور 4 می به سال 1919 م حضور داشت. نژاد اویغور و دیگر اقوام سین کیانگ به رهبری احمد قاسم (1914-1949 م) حکومت انقلابی و نیروهای مسلح را در سالهای 1944 تا1949 و در مناطق ایلی و تاچنگ و آلتای تاسیس کردند، نیروهایی که ضربات سختی بر حکومت ارتجاعی کومین تانگ و نیروهای استعمارگر در سین کیانگ وارد کرد، و جنگ آزادیبخش سراسر کشور را پشتیبانی کرد.
مسلمانان چین افزایش تولید، آبادانی کشور، ایستادگی در برابر ستم های فئودالیسم و تجاوز توسعه طلبانه استعمار را از سنتهای باشکوه و وظایف مقدس خود می دانند.
داد و ستدهای دوستانه خارجی
در طول تاریخ، روابط عمیق دوستانه ای میان مسلمانان چین و دیگر مسلمانان آفریقا و آسیا برقرار بوده است. آنان و مسلمانان سایر کشورها در تبادل فرهنگی شرق و غرب و پیشرفت دادوستد میان چین و اعراب همکاریهایی مثبت داشته اند.
در آغاز گفتار به راههای قدیمی ارتباطی میان چین و مسلمانان اشاره شد. مشهور است که راه زمینی همان «راه ابریشم » معروف بود اما در زمینه راه دریایی تفصیل بیشتری لازم است. از آخرین سالهای سده هفتم تا پایان سده پانزدهم، بندرهای چین و شهرهای مجاور آن مانند گوانگ چو، چیوان چو، فوچو، مینگ چو و یانگ چو لنگرگاه مسلمانان کشورهای مختلف و دانشمندان و جهانگردان مسلمانی بود که پی درپی از راه دریا وارد آن سرزمین می شدند.
در اوج شکوفایی تجارت، شمار بازرگانان مسلمان غیربومی تنها در یک بندر چین از هزاران تا دهها هزار نفر برآورد شده است. اما بازرگانان چین که در میان آنها مسلمانان نیز بودند، برای تجارت راهی جنوب شرقی آسیا و سواحل اقیانوس هند شدند. در بغداد (سده هشت و نه میلادی) بازار مخصوص عرضه کالاهای چینی از قبیل پارچه های ابریشمی و ظروف چینی وجود داشت. همزمان نیز در شهرهای شانگهای، گوانگ چو و یانگ چو بازارهایی مخصوص عرضه کالاهای ایرانی و عربی شکل گرفت. در سده چهاردهم که جهانگرد عرب ابن بطوطه در جریان بررسی اوضاع عربهای ساکن گوانگ چو می گوید: گوانگ چو بزرگترین شهر جهان است و زیباترین بازار جهان در آن واقع شده است. وی هنگام دیدار از «چیوان چو» آن را «مرکز تجارت جهانی » به شمار آورده است. از یادداشتهایش برمی آید که بازرگانان عرب به جمع آوری ظروف چینی و سفالی، سنگهای گرانقیمت به منظور انتقال به سرزمین هند و یمن بسیار تمایل داشتند. در مدتی طولانی، حدود هشت تا نه قرن، چینیان عطر و ادویه، شکر و پارچه های پشمی، عاج فیل و شاخ کرگدن، مرجان و مروارید، عنبر زرد وارد می کردند و انواع پارچه های ابریشمی، چای، ظروف سفالی، لاکی، زرین و نقره ای، مشک و داروهای چینی صادر می کردند. همزمان نیز مسلمانان اختراعات مردم چین از قبیل صنعت کاغذ، قطب نما و باروت را به سرزمینهای اروپایی انتقال دادند.
در زمانهای گذشته، شمار بسیاری از جهانگردان عرب از چین دیدار کردند و سفرنامه هایی از خود به جای گذاشتند. از جمله «سلیمان » بازرگانی عرب است که در سالهای میانی سده نهم با گذشتن از شبه قاره هند، خلیج بنگال و پاکستان، سفری دریایی به چین انجام داد. وی پس از بازگشت به وطن خود در سال 850 م سفرنامه ای به نام سلسلة التواریخ تدوین کرد. پس از مدتی «ابوزید حسن » مطالبی به آن افزود. این کتاب نخستین اثری است که اوضاع چین را با تکیه بر «مشاهدات عربها در آن سامان بیان می کند. در سده چهاردهم ابن بطوطه شمال آفریقا را به قصد چین ترک کرد. وی با دیدار از پکن، چیوان چو و گوانگ چو اوضاع بازرگانان مسلمان آفریقایی، شرایط اجتماعی - اقتصادی، آداب و رسوم، دادوستد، صنایع دستی و چشم اندازهای طبیعی و جغرافیایی آن مناطق را در سفرنامه خود نگاشت.
شایان ذکر است که چنگ خه دریانورد بنام جهان از مسلمانان ایالت یون نان و از نژاد هویی است. پدر و پدربزرگ وی به قصد ادای فریضه حج رهسپار مکه شدند. خود نیز در سال 1405 از سوی خاندان مینگ دستور یافت تا در راس یک ناوگان بزرگ دریایی شامل 62 کشتی (با طول 150 متر و عرضی بالغ بر 60 متر) و 27800 دریانورد، سفر کند. او در طول 25 سال از 1408 تا1433 هفت سفر انجام داد که در طی آنها از 35 کشور آفریقایی و آسیایی دیدار کرد. او نخستین شخصی بود که به جنوب خط استوا در سواحل شرقی افریقا رسید. «چنگ خه » یک قرن و اندی پیش از کریستف کلمب کار دریانوردی را آغاز کرد و ناوگان وی از نظر شمار کشتی بیست برابر ناوگان غربی بود و این امر خود رخدادی بی نظیر در تاریخ دریانوردی است.
«چنگ خه » به بسیاری از مناطق مسلمان نشین از جمله مالزی، اندونزی، شبه قاره هند، ایران، مالدیو، ظفار، عدن، جده، مکه، تنگه هرمز در خلیج عمان، موگادیشو، بوراوا، جیوب، مالین و... سفر کرد، و در آخرین سفر خود، به قصد ادای فریضه حج رهسپار مکه شد. سفرهای «چنگ خه » در تقویت روابط دوستانه میان ملت چین و ملتهای آسیا و آفریقا و همچنین توسعه مبادلات فرهنگی - اقتصادی با دیگر کشورها اثر بسزایی داشت. ماخوان، فی شین و کونگ چن که چنگ خه را در سفرهایش همراهی می کردند، هر کدام جداگانه کتابهای «دینهای جهان »، «دیدنیهای گوناگون » و «یادداشتهایی پیرامون کشورهای خارجی » را تالیف کردند. این کتابها از مهمترین اسناد روابط دوستانه میان چین در کشورهای آسیایی - آفریقایی آن زمان به شمار می آید.
گرچه تجاوز استعمارگران و امپریالیستها به شرق مانع انجام دیدارهای دوستانه میان مسلمانان چین و مسلمانان دیگر کشورها شد اما این دیدارها و دوستی های دیرینه هیچ گاه قطع نشد و پس از بنیانگذاری جمهوری خلق چین و به استقلال رسیدن پی درپی دولتهای آسیایی - آفریقایی به مسیر طبیعی اش بازگشت و وارد مرحله ای تازه شد.
در سال 1953 «انجمن اسلامی چین » تاسیس شد. این انجمن به طور مرتب گروههایی را جهت اعزام به حج تمتع سازماندهی کرد. این گروهها از طرف حکومت و مردم عربستان با استقبال دوستانه روبرو می شوند. آنان طبق معمول پس از پایان فریضه حج از چند کشور اسلامی دیدار می کنند و پیام دوستی عمیق خود را به مردم و مسلمانان آن کشورها می رسانند. تاکنون این کاروانها از حدود سی کشور بازدید کرده اند. افزون بر آن; این انجمن پیوسته هیاتهای کشورهای اسلامی و شخصیتهای معروف دینی را به دیدار از چین فراخوانده و از آنها پذیرایی کرده است.
با نگاهی به آینده درمی یابیم; که افقی روشن تر پیش روی ماست. امروزه ما مسلمانان چین دوشادوش دیگر اقوام با تمام توان در راه توسعه اقتصاد، فرهنگ، علوم و آموزش کشورمان می کوشیم. زیرا در پرتو اجرای سیاست برابری نژادها و آزادی دین، که متن قانون اساسی بر آن تصریح کرده میدان وسیعی برای شکوفایی استعداد مسلمانان در کاوشهای علمی گشوده شده است.
در آینده مسلمانان دامنه پژوهش خود را پیرامون قرآن کریم، حدیث، فقه و فلسفه اسلامی گسترش خواهند داد، و با کوشش در راه پرورش افرادی شایسته در این زمینه ها به غور در تاریخ و فرهنگ نژادهای گوناگون بویژه تاریخ اسلام در جهان و سرزمین چین و سیر تحول اندیشه اسلامی خواهند پرداخت. آنها می کوشند تا از سهم بیشتری در رشد تفاهم و تبادل علمی - فرهنگی مسلمانان کشورهای مختلف و افزایش روزافزون روابط دوستانه میان ملت چین و مردم آسیا و آفریقا برخوردار شوند.
پی نوشتها:
1- اساس آمار ذکر شده گزارشهای رسمی است و جمعیت واقعی مسلمانان این کشور بسیار بیشتر است - م.
2- .Ch؛angan امروزه شانگهای نامیده می شود - م.
3- تقویم جدید به نام Wan Nien Li توسط جمال الدین (به چینی (Cha - Ma - Lu - Ting ستاره شناس ایرانی نگاشته شد. نیدهام، ژزف، تاریخ تمدن و علم در چین، ج 3، ص 49، چاپ ,Cambridge سال 1954. - م.
4- دوران حکومت سلسله یوآن (Yuan) از (1260 تا 1368) می باشد - م.
5- دوران حکومت سلسله مینگ (Ming) از (1368 تا 1644) می باشد - م.
6- چینگ یامنچو (Ch؛iug) نام یکی از اقوام مهاجم شمال چین است که در سالهای (1644 تا 1912) در آن سرزمین حکومت کردند - م.
