مراقبت های پس از زایمان

پس از زایمان

مراقبت های معمول پس از زایمان، طی 3 ملاقات انجام می شود که ملاقات اول در روزهای 1 تا 3، ملاقات دوم در روزهای 10 تا 15 و ملاقات سوم در روزهای 42 تا 60 پس از زایمان انجام می شود. مراقبت های نوزاد نیز در3 نوبت شامل مراقبت بدو تولد، مراقبت روزهای 3 تا 5 و مراقبت روز 30 انجام می شود.
برای مادری که در بیمارستان زایمان می کند، مراقبت پس از زایمان در بیمارستان را می توان مراقبت بار اول پس از زایمان محسوب کرد.
نوزاد مادری که به هر دلیل تحت درمان داروهای روان گردان است، باید تحت مراقبت متخصص اطفال قرار بگیرد.

آموزش و توصیه:

طی ملاقات های پس از زایمان در مورد بهداشت فردی و روان و جنسی، علائم خطر، شکایت شایع، تغذیه و مکمل های دارویی، نحوه شیردهی و مشکلات و تداوم آن، مراقبت از نوزاد و علائم خطر نوزاد، مشاوره تنظیم خانواده، مراجعه برای انجام پاپ اسمیر در صورت نیاز و مراجعه برای دریافت خدمات تنظیم خانواده، بهداشت دهان و دندان به مادر آموزش دهید.
نکته: در هر ملاقات، علائم خطر را به مادر گوشزد کنید و مطمئن شوید که این علائم را فراگرفته است.

اختلال هوشیاری:

عدم پاسخگویی مادر به تحریکات وارده (نیشگون، ضربه، نور و…) یا عدم درک زمان و مکان

ارزیابی علائم خطر فوری:

در ملاقات اول و دوم، ابتدا مادر را از نظر وجود علائم خطر فوری بررسی کنید.
التهاب لثه: متورم، پرخون و قرمز شدن لثه

بررسی پرونده و آشنایی با وضعیت مادر:

در ملاقات دوم و سوم، فرم مراقبت را مرور کرده و نقایصی مانند تکمیل نبودن قسمتهای مختلف را رفع کنید.

بیماری زمینه ای:

منظور بیماری های قلبی، کلیوی، دیابت، فشارخون بالا، صرع،… است.

پاپ اسمیر:

در ملاقات سوم طبق راهنما و با تأکید به این نکته که مادر لکه بینی نداشته باشد، از دهانه رحم نمونه بگیرید.

پوسیدگی دندان:

تخریب ساختمان دندان به دنبال فعالیت میکروب های پوسیدگی زای دهان که علائم آن عبارتند از:
تغییر رنگ مینای دندان به رنگ قهوه ای یا سیاه
سوراخ شدن دندان
حساس بودن یا درد گرفتن دندان هنگام مصرف غذاهای سرد و گرم یا ترش و شیرین
حساس بودن یا درد گرفتن دندان هنگام فشردن دندانها بر همدیگر

تاریخ مراجعه بعدی:

تاریخ مراجعه بعدی مادر را تعیین و یادآوری کنید.

ترشحات مهبل:

خروج ترشحات چرکی و بد بو را از مهبل سئوال کنید.

تزریق رگام:

آمپول رگام را در مادر ارهاش منفی با همسر ارهاش مثبت درصورتی که هنگام زایمان دریافت نکرده باشد، طی 72 ساعت اول پس از زایمان به صورت عضلانی تزریق کنید.
تجویز مکمل های دارویی: مکمل های دارویی را طبق راهنما برای مادر تجویز کنید.
نکته: توجه داشته باشید که مادر باید تا 3 ماه پس از زایمان مکمل مصرف کند. بنابراین مطمئن شوید که مادر به میزان مورد نیاز قرص آهن و مولتی ویتامین دارد.

تشکیل پرونده:

برای تشکیل پرونده، «فرم مراقبت پس از زایمان» را تکمیل کنید.

تشنج:

انقباضات تونیک و کلونیک تمام یا قسمتی از بدن

تنفس مشکل:

مادر به هر دلیلی نمی تواند به راحتی نفس بکشد.

جرم دندانی:

چنانچه پلاک میکروبی به وسیله مسواک زدن و یا نخ کشیدن از سطح دندانها پاک نگردد و مدت طولانی روی دندان باقی بماند، به لایه ای سفت به رنگ زرد یا قهوه ای تبدیل می گردد.

خونریزی:

معمولاً در روزهای پس از زایمان به تدریج از مقدار ترشحات خونی مهبل کاسته شده و کم رنگ می شود. در ملاقات سوم خروج ترشحات خونی از مهبل را سئوال کنید.

درد شکم و یا پهلوها:

هر نوع درد خفیف یا شدید، متناوب یا متوالی در هر ناحیه از شکم و پهلوها

سرگیجه:

حالتی از دوران و یا گیج رفتن سر است. در صورت شکایت مادر از سرگیجه، فشارخون و تعداد نبض او را ابتدا در حالت خوابیده و سپس در حالت نشسته اندازه گیری کنید. اگر میزان فشارخون سیستولیک ازحالت خوابیده به نشسته به میزان 20 میلیمتر جیوه کاهش یابد و تعداد نبض ازحالت خوابیده به نشسته 20 بار افزایش یابد، نیاز به بررسی دارد.

شرح حال:

شرح حال شامل موارد زیر است:
- تاریخچه پزشکی:
سابقه یا ابتلا فعلی به بیماری های زمینه ای(دیابت، فشارخون بالا، صرع، کلیوی، آسم، قلبی، سل و …)، اختلالات روانی
- تاریخچه زایمان:
تاریخ، نوع و محل زایمان
- تاریخچه اجتماعی:
سن، همسرآزاری، مصرف داروها در شیردهی، مصرف الکل، کشیدن سیگار و دخانیات، اعتیاد به مواد مخدر و داروهای مخدر

شکایت های شایع:

این شکایت ها شامل خستگی، سردرد، کمردرد و یبوست است.

شوک:

اختلالی در گردش خون بدن که با علائم حیاتی غیر طبیعی مشخص می شود. (علائم اصلی شامل نبض تند و ضعیف 110 بار دردقیقه یا بیشتر و فشارخون سیستولیک کمتر از90 میلیمتر جیوه می باشد که ممکن است با رنگ پریدگی، عرق سرد و سردی پوست، تنفس تند 30 بار در دقیقه یا بیشتر و بی قراری و گیجی همراه باشد.)

عفونت دندانی، آبسه و درد شدید:

از فوریت های شایع دندان پزشکی است. پیشرفت شدید پوسیدگی و عفونت دندان معمولاً با دردهای شبانه، شدید، مداوم و خود به خودی همراه است که می تواند باعث تورم صورت و لثه ها(آبسه) شده و گاهی با فیستول(دهانه خروجی چرک آبسه دندان) همراه شود.

علائم حیاتی:

در هر ملاقات، علائم حیاتی مادر را اندازه گیری کنید
فشارخون را در یک وضعیت ثابت (نشسته یا خوابیده) و از یک دست ثابت (راست یا چپ) اندازه گیری کنید. فشارخون90/140میلیمتر جیوه و بالاتر «فشارخون بالا» است.
درجه حرارت بدن را از راه دهان اندازه گیری کنید. دمای بدن به میزان 38 درجه سانتیگراد یا بالاتر ( بجز 24 ساعت اول پس از زایمان ) «تب» است.
تعداد نبض را به مدت یک دقیقه کامل اندازه گیری کنید. تعداد طبیعی نبض،60 تا 100 بار در دقیقه است.
تعداد تنفس را به مدت یک دقیقه کامل اندازه گیری کنید. تعداد طبیعی تنفس، 16 تا 20 بار در دقیقه است.

علائم روانی:

وضعیت روانی مادر را با ارزیابی علائم به شرح زیر تعیین کنید:

علائم خطر فوری روانی:

افکار یا اقدام به خودکشی، تحریک پذیری و پرخاشگری شدید، فرار از منزل، امتناع از خوردن، پرفعالیتی، توهم و هذیان با محتوای آسیب رساندن به خود و دیگران

علائم در معرض خطر روانی:

روحیه افسرده، انرژی کم، کم حوصلگی، عصبانیت، بی قراری، اختلال در خواب و اشتها (پرخوابی، کم خوابی، پراشتهایی، کم اشتهایی)، توهم و هذیان با محتوای غیر آسیب رسان به خود و دیگران

محل بخیه ها:

در هر ملاقات، محل بخیه ها (برش اپی زیاتومی یا سزارین) را بررسی کنید. ناحیه برش معمولا بدون درد، التهاب و کشش می باشد. محل برش اپی زیاتومی معمولاً پس از 3 هفته ترمیم می شود و نخ بخیه محل برش سزارین پس از 7 تا 10روز نیاز به کشیدن دارد.

مشاوره تنظیم خانواده:

در ملاقات دوم، با مادر طبق راهنما مشاوره کنید. در صورتی که در ملاقات دوم با مادر در مورد انتخاب روش پیشگیری از بارداری مشاوره نکرده اید، در ملاقات سوم انجام دهید.
نکته: مراجعه برای دریافت خدمات تنظیم خانواده را تأکید کنید.

مشکلات شیردهی:

در صورت وجود مشکلاتی چون نوک فرورفته، صاف، دراز و مجاری بسته و شقاق به مادر آموزش دهید.

مصرف مکمل ها:

در هر ملاقات، مصرف منظم مکمل های دارویی را از مادر سئوال کنید.

معاینه اندام ها:

در هر ملاقات، پاها (ساق و ران) را از نظر وجود ورم یک طرفه بررسی کنید.

معاینه پستان:

پستان ها را از نظر تورم و درد بررسی کنید.

معاینه چشم:

در هر ملاقات، رنگ ملتحمه را بررسی کنید.
نکته: کم رنگ بودن مخاط ملتحمه چشم به همراه کم رنگ بودن زبان، بستر ناخنها و یا کف دست «رنگ پریدگی شدید» است.

معاینه دهان و دندان:

در ملاقات سوم، دهان و دندان مادر را از نظر وجود جرم، پوسیدگی، التهاب لثه، عفونت دندانی و آبسه معاینه کنید.

معاینه شکم(رحم):

در هر ملاقات، وضعیت رحم را از روی شکم بررسی کنید. پس از زایمان، رحم به تدریج به داخل لگن باز می گردد. در هفته اول رحم پایین تر از ناف، سفت و جمع است و از هفته سوم به بعد، رحم از روی شکم قابل لمس نیست.
نکته: در برخی از مادران ممکن است انقباضات رحم در دوره پس از زایمان ادامه داشته باشد که به آن «پس درد» می گویند.
ملاقات اول: ملاقات با مادر در یکی از روزهای 1 تا 3 پس از زایمان
ملاقات دوم: ملاقات با مادر در یکی از روزهای 10 تا 15 پس از زایمان
ملاقات سوم: ملاقات با مادر در یکی از روزهای 42 تا 60 پس از زایمان

وضعیت ادراری- تناسلی و اجابت مزاج:

از مادر در مورد وضعیت دفع ادرار(سوزش، درد، فشار، تکرر، احساس دفع سریع، بی اختیاری) و اجابت مزاج(یبوست، خونی بودن مدفوع، درد مقعد، بواسیر، بی اختیاری) و سوزش و خارش ناحیه تناسلی سئوال کنید.

وضعیت روانی(خلق و خوی):

در مورد وضعیت روحی و روانی یا سابقه بیماری روانی مادر سئوال کنید. برخی مادران ممکن است در روزهای 3 تا 6 و حداکثر تا روز 14 پس از زایمان دچار افسردگی خفیف و گذرا (اندوه پس از زایمان) شوند که علائم آن به صورت گریه و بی قراری، اختلال در خواب و اشتها و احساس غمگینی تظاهر می کند. دوره پس از زایمان، دوره پرخطری از نظر عود بیماری روانی قبلی و یا بروز بیماری روانی جدید است. بنابراین چنانچه فاکتورهای خطر بیماری روانی مثل سابقه بیماری روانی در مادر وجود دارد و در حال حاضر با علائم اندوه پس از زایمان مراجعه کرده است، او را تحت نظر بگیرید. اگر علائم طولانی و شدیدتر شود مانند تمایل به خودکشی و آزار به نوزاد «سایکوز یا جنون پس از زایمان» مطرح است. در مراحل اولیه بروز سایکوز بعد از زایمان، علائم مانند «اندوه و یا افسردگی پس از زایمان» است و بیماری به صورت بی خوابی، بی قراری، تغییرات سریع خلق و خو خود را نشان می دهد. بنابراین اگر « سابقه جنون پس از زایمان» در مادر و یا خانواده او و یا سایر عوامل خطر وجود دارد، ویزیت روان پزشکی الزامی است و مادر باید ارجاع شود.

وضعیت شیردهی:

در هر ملاقات، از مادر در مورد تداوم شیردهی سؤال کنید.

همسرآزاری:

هر رفتار خشن وابسته به جنسیتی است که موجب آسیب شده یا با احتمال آسیب جسمی، جنسی یا روانی و یا رنجش زن همراه گردد. چنین رفتاری می تواند با تهدید، اجبار یا سلب مطلق آزادی و اختیار صورت گرفته و در جمع یا در خفا رخ دهد.

خشونت جسمی:

هر گونه اقدام عمدی از سوی شوهر که منجر به وارد شدن آسیب بدنی به همسرش گردد مانند مشت زدن، سیلی زدن و لگد زدن، هل دادن، کشیدن موها، اقدام به خفه کردن، ضربه زدن با چاقو

خشونت جنسی:

هر گونه عمل جنسی یا اقدام برای به دست آوردن یک عمل جنسی، هر گونه پیشنهاد برای انجام عمل جنسی ناخواسته و یا اعمالی که در راستای تجارت جنسی از فرد باشد، استفاده از زورگویی و تهدید به آسیب رساندن برای تعرض جنسی بدون توجه به این که فرد معارض همسر وی یا فرد دیگری است و در هر محلی که فقط محدود به خانه و محل کار نمی شود.

خشونت روانی:

رفتار خشونت آمیزی است که شرافت، آبرو و اعتماد به نفس زن را خدشه دار می کند. این رفتار به صورت انتقاد ناروا، تحقیر، بد دهانی، تمسخر، توهین، فحاشی، متلک و تهدیدهای مداوم اعمال می شود.
http://www.pezeshk.us