سخن سردبیر ؛ نقش روزه در پیشگیری و یا کاهش جرایم و تخلفات اجتماعی(۱)

رمضان در مکتب پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله ماه ضیافت خداست. در این میهمانی بزرگ الهی، میزبان، خداوند است و بندگان مؤمن او، میهمان این دعوت الهی، و تقوا و مجاهده نفسانی و صیام روز و قیام شب، وسائل پذیرایی آن.

تفاوت اساسی و عمده ضیافت الهی با ضیافت بشری این است که در ضیافت بشری، محور، دعوت به سوی طعام و تمتع بیشتر از غذاهای رنگارنگ اما در ضیافت الهی، محور، تقوا و ریاضت نفس در برابر شهوات و امیال است. ویژگی آن، بودن و نخوردن و قدرت داشتن و نگاه نکردن و بر خواهشهای دل «نه» گفتن است. به تعبیر مولانا:

آری! رمضان ماهی است که همه حجابهای ظلمانی باید به حجابهای نور تبدیل شود، تا لیاقت ورود به بهشت رضوان، نصیب سالک گردد.

پیامبر گرامی اسلام در خطبه نورانی خویش قبل از حلول ماه رمضان فرموده است:

ای مردم! همانا ماه خدا، با برکت و رحمت و آمرزش به شما روی آورده است. ماهی که نزد خدا برترین ماههاست و روزهایش برترین روزها و شبهایش برترین شبها و ساعاتش برترین ساعات است. ماهی است که در آن به میهمانی خدا دعوت شده اید و نفسهایتان در آن ماه تسبیح خدا و خوابتان در آن عبادت و اعمالتان در آن پذیرفته و مقبول و دعایتان مستجاب است.

امیر مؤمنان علی علیه السلام می گوید:

برخاستم و گفتم ای رسول خدا! برترین اعمال در این ماه کدام است؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای اباالحسن! برترین اعمال در این ماه خودداری از ارتکاب اعمالی است که خداوند با عزت و جلال آنها را حرام کرده است.⁽⁴⁾

یکی از برجسته ترین اعمال این ماه، روزه است. از قرآن کریم⁽⁵⁾ چنین برداشت می شود که این فریضه مهم در میان پیشینیان نیز بوده است. برخی از آیات تورات و انجیل فعلی نیز موید همین امر است.

در نگاه قرآن کریم فلسفه اساسی روزه، تقوا و پرهیز از محرمات الهی است. همانگونه که در نگاه قرآن یکی از فلسفه های مهم نماز هم پرهیز از فحشا و منکر معرفی شده است.⁽⁶⁾ بنابراین می توان گفت عبادات الهی خصوصا نماز و روزه، عامل مهم و اساسی برای تقلیل گناه، از جمله تقلیل جرایم و تخلفات اجتماعی است. بهترین شاهد بر این مدعا این است که جرایم و تخلفات در میان نمازگزاران و روزه داران به مراتب کمتر از دیگران است. از این رو، آمار و ارقام جرایم و تخلفات در ماه مبارک رمضان به مراتب، کمتر از ماههای دیگر است. آمارها نشان می دهد که جرایمی همچون سرقت و جنایت و قتل و غارت و ضرب و جرح و تجاوز به عنف و فحشا و منکر در این ماه به شدت کاهش پیدا می کند.

روزه یک عامل بازدارنده از انجام گناه است. دلیل آن هم واضح است؛ زیرا اولاً: پرهیز از محرمات الهی شرط صحت و یا قبولی روزه است. روزه داری که زحمت گرسنگی و تشنگی و ترک بسیاری از لذات را بر خود هموار می سازد به راحتی راضی نمی شود آن را از دست بدهد.

ثانیا: همانگونه که اشاره شد فایده و اثر مهم روزه، تربیت روح و تقویت اراده و تعدیل غرایز نفسانی و مقاوم ساختن روح در برابر لذایذ و شهوات است. روزه دار با روزه خود توفیق می یابد که نفس خود را از سرکشی و طغیانگری باز دارد و مهار کند. حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرماید:

هوا و هوس انسان مانند اسب سرکش و چموشی است که لجام را پاره کرده و اختیار را از کف آن که بر او سوار است گرفته و عاقبت، او را در آتش می افکند اما مَثَل تقوا مثل مرکبهای راهوار آرام است که مهار آنها در اختیار آن کسی است که بر آن سوار است و او را به بهشت وارد می سازد.⁽⁷⁾

و در جای دیگری می فرماید:

تقوا امروز برای انسان به منزله یک حصار و دژ و به منزله یک سپر، و در فردای قیامت، راه بهشت الهی است.⁽⁸⁾

و در جای دیگر تقوا را به جایگاهی معتبر و مستحکم تشبیه کرده است.⁽⁹⁾

به هر حال روزه با محدودیتها و محرومیتهای موقت خود، به روح و جسم انسان، توان مقاومت در برابر گناهان را می دهد، به همین جهت، در روایات آمده است که روزه واقعی آن است که تمام اعضا و جوارح و بلکه فکر و دل انسان روزه دار باشد و از ارتکاب گناه بپرهیزد. به تعبیر مولانا:

طبیعی است اگر چنین وضعیتی برای انسان پیش آید، چندان میل به تشنج آفرینی و هنجارشکنی و قانون گریزی آن گونه که در جرایم و تخلّفات اجتماعی مشاهده می شود، تحقق پیدا نمی کند.

از راه دیگری نیز می توان تأثیر روزه را در کاهش جرایم و تخلفات مورد بررسی قرار داد و آن این که بسیاری از جرایم و تخلفات، به دلیل فقدان روح عاطفه و محبت و دردمندی نسبت به افراد جامعه است. جرایم و تخلفات ناشی از قساوت و کدورت روحی است و یکی از آثار تربیتی روزه، ایجاد حس دردمندی نسبت به همنوعان و تلطیف روح و صیقل بخشیدن به آن است. انسان روزه دار با ریاضت خود، روح خود را لطافت می بخشد به گونه ای که راضی نمی شود به ظلم و تعدی و سرقت و جنایت و خیانت آلوده شود.

افزون بر این؛ روزه در حقیقت درس مساوات و برابری و مواسات و همرنگی است. انسانی که به این مقام رسیده است، انگیزه و میلی برای ارتکاب جرایم و تخلفات اجتماعی ندارد.

نکته مهم دیگر این که ماه رمضان با حلول خود، فضای عمومی جامعه را سخت تحت تأثیر قرار می دهد. فضای عمومی جامعه، فضای معنوی و روحانی و عرفانی و عبادی می گردد، در چنین فضایی، انگیزه ها و عوامل گناه و تخلف و ارتکاب جرم به شدت تقلیل پیدا می کند.

بنابراین، ماه رمضان و روزه، عامل تربیتی مهمی برای کاهش جرایم و تخلفات اجتماعی است.

1 - این مطلب توسط یکی از نویسندگان فرهیخته مجله رواق اندیشه به عنوان سخن سردبیر پیشنهاد شد و با اندک تصرفی، با مسؤولیت سردبیر تقدیم خوانندگان محترم می گردد.

2 - مولوی، دیوان شمس، ش 1084.

3 - مولوی، دیوان شمس، ش 634.

4 - حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 7، باب 18، از ابواب احکام ماه رمضان، حدیث 20.

5 - بقره / 183.

6 - عنکبوت / 45.

7 - نهج البلاغه، خطبه 16.

8 - همان، خطبه / 189.

9 - همان، خطبه / 155.

10 - مولوی، دیوان شمس، ش 370.