معمولا یکی از دغدغه‌های اصلی مادران و البته بعضی مادربزرگ‌ها، کافی و باکیفیت بودن شیر مادر برای نوزادشان است. گاهی برخی مادران به اشتباه یا به دلیل تلقین اطرافیان، فکر می‌کنند شیرشان رقیق، بی‌کیفیت و ناکافی است. به همین دلیل به کودک شیرخشک می‌دهند. اما گاهی واقعا مادر می‌بیند شیری ترشح نمی‌شود و این موضوع سبب استرس خواهد شد. به هر حال تازه‌مادران باید از صحت آنچه می‌شنوند، آگاه باشند تا دچار سردرگمی نشوند. گفت‌وگوی ما با دکتر شیرین نیرومنش، متخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، می‌تواند در این خصوص کمک‌کننده باشد.
خانم دکتر! ترشح شیر مادران از چه زمانی شروع می‌شود؟
تقریبا از حدود 5 تا 6 ماهگی بارداری. یعنی در اواسط بارداری شیر به میزان بسیار کم شروع به ترشح می‌کند. در خانم‌هایی که بارداری اول را طی می‌کنند ممکن است برخی روزها قطراتی از شیر لبا‌س‌شان را آغشته کند. از این زمان، سینه‌ها برای شیردهی آماده می‌شوند و بلافاصله بعد از تولد نوزاد و جدا شدن جفت از رحم، فعالیت شیردهی به تدریج آغاز می‌شود. در روز سوم بعد از زایمان نیز به حداکثر خود می‌رسد.
پس چرا برخی خانم‌ها نه تنها در دوران بارداری همان چند قطره از شیر را نمی‌بینند، بلکه بعد از زایمان نیز احساس می‌کنند شیری ندارند و سینه‌ها‌یشان پر نیست؟
این امر تا حدی طبیعی است. حتی در روز اول و دوم زایمان، مقدار شیر بسیار کم است مخصوصا در خانم‌هایی که تحت عمل سزارین قرار می‌گیرند ترشح شیر پایین‌تر است. نکته این است که شیر در سینه‌های خانم زائو ذخیره نمی‌شود بلکه همان موقع که نوزاد شروع به مکیدن سینه می‌کند، بر اثر رفلکسی که بین سینه و اعصاب مغز هست، هورمون‌های شیر ترشح شده، این سیستم فعال شده و شیر ترشح می‌شود. خیلی از خانم‌ها همزمان با ترشح شیر، احساس درد زیردل می‌کنند زیرا همین هورمونی که ترشح شیر را زیاد می‌کند، سبب انقباضات رحم و جمع شدن آن و کم شدن خون‌ریزی می‌شود. به همین دلیل پس از زایمان در اولین فرصتی که حال عمومی مادر اجازه دهد، باید نوزاد را زیر سینه گذاشته و اجازه دهند این مراحل شروع شود. تغذیه نوزاد با آغوز لازم است چون حاوی مواد ایمنی است که در بدن مادر هست و بهترین واکسن برای نوزاد تلقی می‌شود. حجم کم شیر در روزهای اول که نوزاد خوب مک نمی‌زند مهم نیست مادر باید هر چند شیر کم باشد به شیردهی ادامه دهد.
چه کارهایی می‌توان کرد که شیر مادر افزایش پیدا کند؟
مصرف مایعات فراوان، استراحت کافی و تغذیه مناسب باعث می‌شود روز به روز شیر بیشتر شود. در روز سوم سینه‌ها بزرگ و پرخون می‌شوند و مقدار شیر به طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد.
آیا دوشیدن سینه‌ها می‌تواند به ترشح بیشتر شیر کمک کند؟
با دوشیدن شیر مقدار کمتری شیر ترشح می‌شود چون رفلکس مکیدن نوزاد برقرار نمی‌شود اما با گرم کردن سینه‌ها ترشح شیر مقداری افزایش می‌یابد.
چه عواملی می‌تواند سبب کاهش میزان ترشح شیر شود؟
استرس نقش مهمی دارد. حتی دیده شده اگر خانمی از آنژیوکتی که برای سرم زدن در دستش است احساس ناراحتی کند، شیرش کم می‌شود و بعد از درآوردن آن شیر زیاد می‌شود. کم کردن استرس و اضطراب، استراحت کافی و تغذیه مناسب و مصرف مایعات فراوان می‌تواند به افزایش شیر کمک کند. بی‌خوابی‌های شبانه و استرس‌های روزانه که برای نگهداری از نوزاد به مادر وارد می‌شود می‌تواند در ترشح شیر و روحیه مادر تاثیر منفی بگذارد. پدران باید به مادر برای شیردهی کمک‌کنند و مادر نیز در ساعاتی که نوزاد می‌خوابد باید حتی برای مدت کوتاه استراحت کند.
یک باور عمومی هست که طبق آن نباید به مادران تازه فارغ‌شده زیاد آب داد، پس این باور طبق فرمایش شما اشتباه است؟
بله. مادران به ویژه در 10 روز اول واقعا تشنه هستند ولی احساس تشنگی نمی‌کنند چون با شرایط دوران شیردهی تطابق پیدا نکرده‌اند. از یک طرف خون‌ریزی دارند، از یک طرف شیردهی دارند و مایعات کم می‌خورند و اکثر دچار کم‌آبی هستند. آب‌میوه فراوان، مایعات زیاد، شیر و لبنیات بعد از روز چهارم در خانم‌هایی که تحت عمل سزارین قرار گرفته‌اند می‌تواند به افزایش شیر کمک کند. البته نوشیدن مقادیر زیادی مایعات سرد می‌تواند در هر کسی سبب درد معده شود. نکته دیگر مصرف زیاد میوه و سبزیجات است. به طور تجربی دیده شده که خوردن سبزیجات به افزایش شیر کمک می‌کند.
برخی مادران می‌گویند شیرشان رقیق و بی‌کیفیت است و به همین علت به دادن شیرخشک به نوزاد، رو می‌آورند آیا واقعا شیر یک خانم می‌تواند بی‌کیفیت باشد؟
نه! شیر یک ترکیب خاصی دارد. اولین‌روزها که شیر ترشح می‌شود و مرحله شیردهی آغاز می‌شود، شیر رقیق است و به تدریج غلیظ‌تر می‌شود تا جایی که نوزاد احساس سیری می‌کند. اگر نوزادی وزن‌گیری مناسبی دارد و به تعداد کافی یعنی حدود 2 تا 3 ساعت یک بار شیر می‌خورد و سیر منحنی رشد او مناسب پیش می‌رود و در هفته‌های اول طی 24 ساعت 6 تا 8 بار پوشک خیس دارد؛ یعنی شیر مادر برای نوزاد کافی و مناسب است.
آیا تغذیه مادر در با کیفیت‌تر شدن شیر تاثیر دارد؟
بله. بهتر است مادران در دوران شیردهی از مواد غذایی پروتئینی، انواع سبزی و میوه و ویتامین‌ها بهره ببرند.
آیا برای شیردهی زمان خاصی وجود دارد؟
شیردهی یک مسوولیت است که مادر باید با صرف وقت و توجه کافی و بدون استرس طی کند. مادر باید نوزاد را آزاد بگذارد تا هر چقدر که می‌خواهد شیر بنوشد تا سیر شود. به زور نباید سینه را از دهان نوزاد خارج کرد. باید به نوزاد اجازه داد یک سینه را کامل بخورد و اگر سیر نشد سینه مقابل را به او داد. استرس مادر و عجله برای تمام کردن شیردهی روی نوزاد تاثیر منفی می‌گذارد.
منبع:www.salamat.com
/ع
