1) سطح چهارم حوزه علمیه قم
اشاره
مهدویّت یا اعتقاد به منجی بشریت، مبتنی بر پایه های محکمی است که برخاسته از براهین عقلی و نقلی می باشد و یکی از مهم ترین اعتقادات اساسی مشترک میان ادیان سه گانه اسلام، یهودیت و مسیحیّت بهشمار می آید. از این رو، تبیین عقاید حقه اسلامی و شناساندن جایگاه و منزلت امام منتظر(عج) و پژوهش های نوین و کاربردی در این زمینه، بسیار حائز اهمیت می باشد و در فضای بحران خیز جهان کنونی به کارگیری زبان و دانش روز در این مسیر نقش بسزایی دارد.
با توجه به توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، برماست که همگام با عصر حاضر به دفاع از کیان دینی خویش قیام نماییم و با استفاده از این ابزارهای کارآمد به احیای فرهنگ مهدویّت و انتظار برآییم.
در این خصوص، کارهای شایسته و درخور توجهی به انجام رسیده که از آن جمله می توان به تولید نرم افزارهایی خاص در این باره اشاره کرد. کتابخانه امام مهدی(عج)، المهدی، انتظار، امام مهدی(عج)، مهدویّت، نوید انتظار، صاحب الأمر، یوسف و جمکرانیه از مهم ترین برنامه هایی است که به عرضه مطالبی ارزشمند درباره امام عصر(عج) و ارائه پاسخ های مناسب به شبهات و پرسش های موجود پرداخته و طریق تشنگان کوی انتظار را هموار ساخته اند.
در این نوشتار با مهم ترین نرم افزارهای مهدویّت و قابلیت های اصلی آنها آشنا می شوید.
بایسته های نرم افزارهای مهدویّت
اگر چه از تولید نرم افزارهای مهدویّت زمان زیادی نمی گذرد، امّا در مسیر رشد و ارتقاء، از سرعت فراوانی برخوردار بوده است و تا به حال، پیشرفت های بسیاری در این زمینه به دست آمده است که خود طریق روشنی را فراروی ما متجلّی می سازد؛ ولی بدیهی است که تا دستیابی به قلّه رفیع بایسته ها، راهی بس طولانی در پیش داریم.
از این رو، در این بخش از نوشتار به بیان کاستی ها و بایسته های نرم افزارهای موجود در موضوع مهدویت می پردازیم، و نکاتی چند را متذکر می شویم:
1. نرم افزارهای مهدویّت باید در دو بخش عمومی و تخصصّی تولید و عرضه شود؛ یعنی گروهی از نرم افزارها برای استفاده عموم جامعه تولید گردد که در احیاء فرهنگ عمومی مهدویت و انتظار بسیار مؤثّر خواهد بود، و بخش دیگر از نرم افزارهای مهدویت به امور تخصصی و علمی در این باره اختصاص یابد؛ به گونه ای که برای استفاده بهینه پژوهشگران و محقّقان مهیّا شده، پژوهشگر بتواند نیاز خود را با استفاده از انواع منابع و خدمات پژوهشی مرتفع سازد.
امّا متاسّفانه بیشتر نرم افزارهای موجود در موضوع مهدویّت، به بخش اوّل، یعنی احیاء فرهنگ عمومی اختصاص یافته است و نرم افزاری را نمی توان یافت که پاسخگوی نیازهای پژوهشی کاربر در بخش تخصّصی باشد؛ زیرا بسیاری از آنها فاقد منابع و متون هستند و تنها به امور فرهنگی از قیبل دعا، توسّل و توجّه به آن حضرت پرداخته اند، و آن دسته نیز که از برخی منابع برخوردارند، فقط به ارائه منابع دست دوم مبادرت نموده اند که قابل استفاده و بهره جویی برای پژوهشگر نمی باشد.
2. جامعیّت بخشی به منابع اطّلاعاتی، اعمّ از متون کهن، جدید، نقلی، تحلیلی، اصلی و جانبی، از دیگر بایسته های این نوع برنامه هاست؛ به گونه ای که پژوهشگر با ورود به نرم افزار مزبور هیچ گونه نیازی به منبع دیگری نداشته باشد و بتواند هر اطلاعاتی را که احتیاج دارد، از همان برنامه تهیّه نماید. امّا این نکته در هیچ یک از نرم افزارهای موجود تاءمین نشده است.
3. صحت اطّلاعات ارائه شده در نرم افزارها باید طوری باشد که زمینه اعتماد پژوهشگر را فراهم کند و از بیان مطالب بی اساس پرهیز نماید.
4. ایجاد قابلیّت های کاربردی در نرم افزارهای مهدویّت، نقش بسزایی در روند رو به رشد چنین برنامه هایی دارد، از جمله: قابلیّت جستجوی لفظی و موضوعی با سرعت بالا، امکان مشاهده متن منابع، قابلیّت خروج از محیط پژوهش جهت انجام جستجو، قابلیّت تعیین محدوده جستجو به صورت کلمه و عبارت، انتقال مطالب به یادداشت با هر کیفیّت و کمیّتی که مورد نظر استفاده کننده باشد، امکان چاپ مطالب منتقل شده به یادداشت، امکان فیش برداری و انتقال مطالب به نرم افزارهای واژه پرداز مانند زرنگار و وُرد.
5. روزآمد کردن اطّلاعات نرم افزارهای مهدویت با تولید نسخه های جدید و عرضه منابع و آثار پژوهشی نوین نیز کمک شایانی به مطلوبیت برنامه خواهد نمود.
6. بایسته دیگر اینکه در این نرم افزارها باید بخشی را برای پاسخ به شبهات مطروحه درباره موضوعات مختلف مهدویّت از قبیل: کمی سنّ در وقت رسیدن به امامت، چگونگی غیبت، طولانی شدن عمر، کیفیّت برقراری ارتباط با مردم، چگونگی ظهور و کیفیّت حکومت، در نظر گرفت و آنگاه پاسخ های مناسب و مستدلی را به منظور تقویّت اعتقاد نسل حاضر نسبت به مسئله مهدویّت تهیه و ارائه کرد.
نرم افزارهای مهدویّت
1. کتابخانه امام مهدی(ع)
نرم افزار مزبور که به همت شرکت حدیث نما تولید شده است، یکی از برنامههای زیبا و چند منظوره درباره امام زمان(ع) به شمار می آید و چنانکه از نام آن پیداست، بیشتر به معرّفی کتاب ها و منابع مربوط به شخصیّت آن حضرت پرداخته است.
از کتب این برنامه، 51 موضوع کلّی در مورد امام زمان(ع) استخراج شده است که هر کدام از آنها دارای موضوعات ریزتری نیز می باشند. کاربر می تواند با انتخاب موضوع دلخواه، متن مربوط به آن را همراه نام کتاب و نشانی مشاهده نماید و متن عربی آن را نیز ملاحظه کند.
فهرست و متن 54 کتاب درباره وجود مقدس امام زمان(عج) در این نرم افزار موجود است که 11 کتاب آن به 9 زبان از جمله: انگلیسی، آلمانی و فرانسوی می باشد.
این نرم افزار به صورت چندرسانه ای طراحی شده است. در بخش صدا، چندین دعا و زیارت، مولودیهای متنوع، مناجات با امام زمان(ع)، حکایت تشرّف برخی از بزرگان به محضر آن حضرت با صدای مرحوم کافی، عرضه شده است و در بخش تصویر نیز تصاویر جلد برخی از کتب مربوط به آن حضرت، نمای نسخه خطّی کتاب چاپ نشده از مرحوم شیخ حرّ عاملی درباره امام زمان(ع)، تصویر اعترافات العباد درباره مهدویّت، و نیز فیلم برنامه مهدیه تهران در سال 7913ش با صدای مدّاحان معروف، قابل مشاهده می باشد.
گفتنی است این نرم افزار به رغم تنوع در گزینه ها و امکانات، ازمنابع اندکی برخوردار است که به تناسب نام آن؛ یعنی کتابخانه امام مهدی(ع) انتظار بیشتری از آن می رفت.
2. المهدی 2/1
تولید و عرضه نرم افزار مزبور به همّت شرکت طاووس رایانه، با انگیزه معرّفی هر چه بیشتر اطّلاعات مربوط به امام زمان(ع) در قالب برنامه چندرسانه ای انجام گرفته و نسخه 2/1 آن در ماه شعبان سال 1419ق در اختیار کابران قرار گرفته و امکانات و اطّلاعات گوناگونی را عرضه نموده است.
مجموعه ای از مدایح، سرود، توسّل به حضرت و دعاهایی مانند: ندبه، عهد، روز جمعه، فرج، زیارت آل یاسین با امکان صوت و نمایش تصویر متن دعا در این برنامه قابل دستیابی می باشد.
این لوح فشرده مجموعه ای از کتاب های داستانی مرتبط با حضرت، ویژه کودکان و نوجوانان را به صورت صوتی و تصویری عرضه داشته است و موضوعاتی مانند: تولّد امام(ع)، حالات مادر آن امام، دوران زندگی امام، انتظار، معجزات امام، معرّفی کسانی که به محضر حضرت تشرّف یافته اند، چگونگی عمر طولانی امام، چگونگی پیروزی آن حضرت بر قدرت های زمان خود، مشخّصات ظاهری امام و پرسش هایی در مورد آن حضرت، از مطالب ارائه شده در این برنامه به شمار می روند.
از ویژگی های نرم افزار المهدی 2/1 این است که در آن، متن مجموعه ای از کتاب های اصلی و مرجع مربوط به امام عصر(ع) همچون: غیبت نعمانی، اکمال الدین، کتب اربعه و بحارالانوار عرضه شده است.
از دیگر امکانات برنامه یادشده، جدول بازی فکری در سه مرحله و نیز بازی پازل درباره امام زمان(عج) است که بر جذابیت آن در میان کاربران کودک و نوجوان می افزاید.
3. انتظار (المهدی 2)
این نرم افزار در واقع نسخه جدیدی از نرم افزار پیشین، و محصول نوینی از شرکت طاووس رایانه با صاحب امتیازی شرکت مهندسی ایمانتک می باشد که در سال 1380ش تولید شده و به نام «المهدی 2»، نامگذاری گردیده و به نام «انتظار» مشهور گشته است. این لوح فشرده افزون بر امکانات و منابع اطّلاعاتی نسخه قبلی(2/1)، امکانات عدیده دیگری را نیز عرضه نموده است.
«انتظار» مشتمل بر معرّفی گویای 100 عنوان کتاب درباره حضرت مهدی(ع) در چهار سطح: کودک، نوجوان، جوان دبیرستانی و دانشگاهی می باشد، که امکان محدود نمودن کتب به سطح مورد نیاز برای کاربر فراهم گردیده است.
در قسمت «احادیث»، متن کتاب غیبت نعمانی که از جمله قدیمی ترین متون درباره حضرت مهدی(ع) است، با ترجمه فارسی به نمایش در آمده است. ضمن اینکه فهرستی از نمایه های استخراج شده از این کتاب در معرض استفاده کاربر قرار دارد و به کمک قابلیت و جستجو، می تواند به پژوهش در این کتاب بپردازد.
در بخش «حکایات» 12 حکایت درباره زندگانی آن حضرت و تشرّف بزرگان به محضر ایشان عرضه گردیده که در قالب صوت و تصویر اجرا می شود.
از دیگر امکانات این برنامه، دسترسی به صوت و تصویر است که مجموعه ای از مدایح، سرودها، ادعیه، تواشیح و نیز تصاویری جذاب درباره امام زمان(عج) را دربرگرفته است.
4. نوید انتظار
«نوید انتظار» که به تلاش واحد سمعی-بصری مدرسه عقاید و کتابخانه تخصّصی حضرت ولی عصر(ع)، وابسته به مرکز اطّلاع رسانی و مباحث ادیان تولید شده است، به معرّفی دهه فرخنده مهدویه و اهداف برگزاری آن همراه با نمایش فیلم پرداخته است. این برنامه، همچنین مشتمل بر معرفی کتب انتشاریافته و برخی از سخنرانی ها در مورد حضرت مهدی(ع)، مدایح و سروده هایی در باره آن حضرت، و نیز تصاویر گوناگون و متناسب با مضمون احادیث و سخنان ائمه معصومین(ع) درباره حضرت ولی عصر(ع) می باشد.
5. عترت 14
دوره نرم افزار «عترت» محصول تلاش مؤسسه امام رضا(ع) است که هر شماره آن به معرفی یکی از معصومان(ع) میپردازد و شماره 14 آن اختصاص به امام مهدی(ع) دارد که اطّلاعات نسبتا جامعی را در باره آن حضرت ارائه نموده است.
اطّلاعات متنی و تصویری در خصوص تاریخچه مسجد جمکران، مجموعه ای از داستان های مرتبط با آن حضرت با استفاده از تصاویر متحرّک و گویا، چندین مدیحه، معرفی مجموعه بسیار مفیدی از کتاب های مربوط به حضرت مهدی(ع)، زندگی نامه امام(ع) به صورت گویا، و نیز ادعیه و زیارات مرتبط با آن حضرت از جمله قابلیت های این لوح فشرده به شمار می رود.
افزون بر اینها، فهرست لفظی مطالب بر اساس حروف الفبا به همراه امکان جستجو، و همچنین نمایش صوتی-تصویری 55 حدیث از احادیث و سخنان حضرت مهدی(ع) با ترجمه و نشانی منبع، از اطّلاعات دیگر عترت 14 می باشد.
6. مرجع مهدویّت
این برنامه به همت پژوهشگران مؤسسه اطّلاع رسانی پارسا، با موضوع کتاب شناسی امام زمان(ع) عرضه شده و مطالب و منابع فراوانی را در مورد شخصیت حضرت مهدی(ع) معرفی کرده است.
در صفحه اصلی این لوح فشرده با 4102 منبع در سه موضوع کلّی: امام مهدی (در دو بخش آثار وجودی و آخر الزمان) کودکان و معارف مهدوی (در دو بخش اخلاق و ادبیات) آشنا می شویم. 51 موضوع جزیی نیز که زیر شاخه های موضوعات کلّی به شمار می آیند، در اختیار کاربر قرار گرفته است.
«کتابسرای ناشران» از دیگر بخش های این برنامه است که در آن به ترتیب حروف الفبا، ناشران متعدّدی که در باره امام زمان(ع) آثاری را به چاپ رسانده اند، معرّفی شده اند که مجموعه این آثار بیش از 1700 عنوان می باشد.
در بخش «شهر کتاب» نیز 963 عنوان کتاب به ترتیب حروف الفبا، با نام و مشخّصات شناسنامه ای و چکیده ای از مطالب آن به همراه تصویر روی جلد عرضه شده است.
نکته دیگر اینکه کاربر با استفاده از امکان «جستجو» می تواند به وسیله یک کلمه، چند کلمه و یا ترکیبی از کلمات، به انجام جستجوی لفظی در برنامه مبادرت ورزد.
7. نرم افزار یوسف(ع)
نرم افزار مزبور که با عنوان یادمان یوسف زهرا، حضرت مهدی، تولید شده، محتوا و امکانات خود را در طی بخش های مختلف عرضه داشته است.
در قسمت «آشنایی با امام عصر(ع)» اطّلاعاتی درباره موضوعاتی مانند: تولّد، زندگی و شخصیت امام مهدی(ع) در دسترس می باشد و در بخش «نمایشگاه» تصاویری زیبا در سه موضوع غیبت، عصر طلایی ظهور و ویژگی های حضرت مهدی را مشاهده می کنید.
«کتابخانه» که مهم ترین بخش برنامه به شمار میآید، در چند قسمت به ارائه خدمات کتابخانه ای پرداخته است؛ در بخش «قفسه باز» منابع کتابخانه در قالب قفسه باز با نمایی جذاب عرضه شده است. پس از انتخاب عنوان مورد نظر، قفسه کتاب گشوده و کاربر می تواند تصویر روی جلد، مشخّصات شناسنامه ای توضیح مختصری در باره مطالب آن کتاب را مشاهده نماید.
اما در بخش «فهرست موضوعی» فهرستی از موضوعات کلی و جزئی موجود در منابع کتابخانه ارائه شده است.
معرّفی برخی از شخصیّت های علمی-دینی مانند: مرحوم شیخ صدوق، علامه مجلسی و بحرانی در قسمت کتابخانه گنجانده شده است.
یکی دیگر از ویژگی های این نرم افزار، قابلیت «سفارش کتاب» است که به وسیله آن، نشانی یکی از پایگاه های اطلاع رسانی در برابر کاربر قرار می گیرد و او می تواند فهرست کتاب های درخواستی خود را به نشانی مذکور بفرستد تا کتاب ها برایش ارسال شود.
همچنین در بخش کتابخانه، چند پایگاه اطّلاع رسانی اسلامی مربوط به امام مهدی(ع) مانند: پایگاه اطّلاع رسانی «منجی»، «جمکران» و father.com ، kind جهت استفاده پژوهشگران و کاربران علاقه مند معرّفی گردیده است.
ادعیه، سرود، دکلمه، داستان های صوتی و تصویری، و نیز مطالبی درباره شباهت های امام مهدی(عج) با حضرت یوسف(ع) و ویژگی های آن حضرت، از جمله قسمت های دلنشین و مفید این برنامه می باشد.
8. صاحب الامر(ع)
این لوح فشرده که به همّت مؤسسّه حدیث نما تولید و عرضه شده است، شامل متن بیش از 70 جلد کتاب فارسی از نویسندگان معاصر درباره حضرت مهدی(عج) به همراه فهرست آنها می باشد. کاربر از طریق امکان «فهرست» می تواند به مطلب مورد نظر خود در کتاب انتخابی دست یابد و از قابلیت چاپ و جستجو نیز بهره مند گردد. در این برنامه همچنین تعدادی سخنرانی درباره مهدویّت و چندین مدیحه و توسل از مدّاحان معروف، در معرض استفاده کاربران قرار گرفته است.
9. جمکرانیه
نرم افزار چند رسانه ای مورد نظر از سوی امور فرهنگی مسجد مقدس جمکران با هدف ترویج فرهنگ مهدویت، انتظار و آشنایی با آن مسجد مقدس تهیه شده است که به طور کلی، شامل صوت وتصویر در قالب دعا، سخنرانی، مداحی، مناجات با حضرت، تصاویر فراوان و زیبا از مسجد جمکران، معرّفی حضرت مهدی(عج) به صورت گذرا و بیان مطالبی درباره موضوعاتی چون: غیبت و ظهور می باشد.
