میرزا محمد حسن شیرازی در روز پانزدهم جمادی الاول 1230 قمری در شیراز پا به عرصه گیتی نهاد و از چهارسالگی به تحصیل علم اشتغال یافت. میرزا در سال 1248،شیراز را به مقصد اصفهان ترک نمود و در مجالس درس علمای آن سامان شرکت جست ودر سال 1259 راهی عتبات گردید. وی در حوزه های نجف و کربلا به حلقه درس استادانی چون صاحب جواهر و شیخ حسن آل کاشف الغطا در آمد و از خرمن معارف آنان خوشه ها چید. میرزای شیرازی پس از ارتحال شیخ مرتضی انصاری، زعامت حوزه های علمیه و مرجعیت تقلید شیعیان را عهده دار گردید و فتوای تاریخی تحریم تنباکو را صادر فرمود. وی سرانجام در شب بیست و چهارم شعبان 1312ق، دار فانی را وداع گفت. در این مجال، سه تقریظ از میرزای شیرازی در ستایش از تالیفات میرحامد حسین هندی 1، تقدیم می گردد.2
تقریظ اول:
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله الذی ابدع بقدرته علی وفق ارادته فطره الخلیقه، و اولی کلا بحسب قابلیته ما یلیق به من صبغه الحقیقه، فعلم آدم الاسماء و اصطفی من اکابر ذریته،و خلص صفوته للبحث عن حقائق الاشیاء، و الاطلاع علی ما فی بطون الابناء، فالهمهم علوم حقائقه، و اعلمهم نوادر دقائقه، و جعلهم مواضع ودائع اسراره، ومطالع طوالع انواره، فاستنبطوا و افادوا، و استوضحوا و اجادوا، و الصلاه والسلام علی من حبه خیر و ابقی و آله الذین من تمسک بهم فقد استمسک بالعروه الوثقی. اما بعد، فلما وقفت بتایید الله تعالی و حسن توفیقه علی تصانیف ذی الفضل الغزیر،و القدر الخطیر، العالم الخبیر و الفاضل النحریر، الفائق التحریر، الرائق التعبیر، العدیم النظیر، المولوی السید حامد حسین، ایده الله فی الدارین، وطیب بنشر الفضائل انفاسه، و اذکی فی ظلمات الجهل نور العلم بنبراسه، رایت فیهامطالب عالیه، تفوق روائح تحقیقها علی الغالیه، عباراتها الوافیه دلیل الخبره،و اشاراته الشافیه محل العبره، و کیف لا و هی من عیون الافکار الصافیه مخرجه،و من خلاصه الاخلاص منتجه، هکذا هکذا و الا فلا، العلم نور یقذفه الله فی قلب من یشاء من الاخیار. و فی الحقیقه افتخر کل الافتخار، و من دوام العزم و کمال الحزم و ثبات القدم وصرف الهمم فی اثبات حقیه اهل بیت الرساله باوضح مقاله انمار فانه نعمه عظمی وموهبه کبری: ذلک فضل الله یوتیه من یشآء. اسئل الله ان یدیمک لاحیاء الدین و یقیمک لحفظ شریعه خاتم النبیین، صلوات الله علیه و آله اجمعین، فلیس حیاه الدین بالسیف و القنا، فاقلام اهل العلم امضی من السیف. و الحمد لله علی ان قلمه الشریف ماض نافع، و لا لسنه اهل الخلاف حسام قاطع، و تلک نعمه من الله بها علیه، و موهبه ساقها الیه، وانی و ان کنت اعلم ان الباطل فاتح فاه من الحنق، الا ان الذوات المقدسه لایبالون فی اعلاء کلمه الحق، فاین الخشب المسنده من الجنود المجنده، واین ظلال الضلاله من البدر الانور و ظلام الجهاله من الکوکب الازهر؟ اسال الله ظهور الحق علی یدیه و تاییده من لدیه و ان یجعله موفقا منصورا مظفرامشکورا، وجزاه الله عن الاسلام خیرا، والرجاء منه الدعاء مدی الایام بحسن العاقبه والختام. و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته. حرره الاحقر محمد حسن الحسینی فی ذی الحجه الحرام سنه 1301 الهجریه.
تقریظ دوم:
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله علی جزیل نعمائه، و الصلاه و السلام علی خاتم انبیائه و اصفیائه.و بعد، چون بحمد الله و حسن توفیقه، واقف بر تصنیفات منیفه آن جناب شدم ومطالب نفیسه آن را زیارت کردم، خوش داشتم که مطمع فکر خوبان و مطمح نظردانشمندان با خبر باشد و هر نظره اش نصرت بخش ارباب نظر: جای آن دارد که گویم آن کتاب آیه حق است بر اهل صواب عبارات وافیه و اشارات شافیه اش، دلیل خبرت است و محل عبرت معلوم است که ازعیون افکار صافیه مخرج است و از خلاصه اخلاص منتج. هکذا و الا فلا: العلم نوریقذفه الله فی قلب من یشاء. فی الحقیقه، افتخار می کنم از این دوام عزت و علو همت و ثبات قدم و صرف همم دراثبات حقیقت اهل بیت رسالت که امری است عظیم و نعمتی است بس جلیل رشک می برم:ذلک فضل الله علینا. امیدوارم که پیوسته در احیاء دین و حفظ شریعت و ودیعت خاتم النبیین با کمال استقامت باشید. حیات دین نه به جنگ است و آبیاری سیف که عالمان به قلم کار سیف می بینند بحمد الله قلم حقیقت رقم جناب سامی، سخن طرازی و زبان اهل جدل را حسامی است قاطع، و تلک نعمه منها الله علیکم. اگر چه می دانم ارباب وهن را دهن پیوسته چاکاست، ولی ذوات مقدسه پاک را ازاعلای کلمه حق چه باک؟ با جنود مجنده حق، خشب مسنده را چه نسبت است و ظلال ضلال را در قبال مهر انور چه جراتی است؟ اسال الله ظهور الحق علی یدیک. باید در حق همدیگر به دعا کوشیم و طرفه العینی از مدد الهی چشم نپوشیم.خداوند آن طینت طیبه را موفق و منصور و مظفر دارد. ان شاء الله! جزاک الله عن الاسلام خیرا و ادام الله تاییدکم و السلام علیکم و رحمه الله وبرکاته! الاحقر محمد حسن الحسینی
تقریظ سوم:
بسم الله الرحمن الرحیم
به عرض عالی می رساند: رجاء واثق آن که علی الدوام در تشیید قواعد دین حنیف وتشدید سواعد شرع شریف، به برکات امام عصر، ولی زمان ارواحنا له الفداء- موفق باشید. اگر چه در مقام اظهار تودد و اتحاد، کمتر میسر شده است بتوانم چنانچه شایسته است برآیم، واحد احد اقدس، عزت اسماؤه، گواه است، همیشه شکر نعمت وجود شریف رامی کنم و به کتب و مصنفات رشیقه جناب عالی مستانسم و حق زحمات و خدمات آن وجود عزیز را در اسلام، نیکو می شناسم. [به] انصاف توان گفت تاکنون در اسلام، در فن کلام، کتابی به این گونه نافع وتمام، تصنیف نشده است خصوصا کتاب عبقات الانوار که از حسنات این دهر و غنائم این زمان است. بر هر مسلم متدین لازم است که در تکمیل عقاید و اصلاح مفاسد خود،به آن کتاب مبارک رجوع نماید و استفاده نماید و هر کس به هر نحو تواند در نشرو ترویج آنها، به اعتقاد احقر، باید سعی و کوشش را فروگذاشت ندارد تا چنانچه در نظر است، اعلاء کلمه حق و ادحاض باطل شود که خدمتی شایسته تر از این به طریقه حقه و فرقه ناجیه کمتر در نظر است. خداوند عالم جل ذکره- به برکت ائمه طاهرین، توفیق را مستدام بدارد که این زحمت شایان و خدمت نمایان به شایستگی به پایان رسد و امیدوارم در شرائف اوقات،از دعوات صالحه خود فراموشم نفرمایند و به ارسال مصنفات و انفاذ مراسلات مسرورو مانوسم بدارید که زائدالوصف و فوق العاده به آنها مشتاق و مشعوفم و همواره مترقب اعلان سلامتی وجود مسعود کثیرالخیر والبرکه و داعی دوام تایید آن جناب می باشم و توقع دعا دارم. ادام الله تعالی مجدکم و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته.
پی نوشتها
1. میر حامد حسین هندی نیشابوری (1246-1306ق)، مؤلف کتابهای عبقات الانوار فی امامه الائمه الاطهار (به فارسی) و الشریعه الغراء (فی الفقه) و استقصاءالافحام فی رد منتهی الکلام و الذرائع فی شرح الشرائع و صفحه الالماس فی احکام الارتماس و... .(ویراستار) 2. مجموعه تقریظات علمای بلاد بر عبقات الانوار، در اثر زیر، گردآوری و منتشرشده است: سواطع الانوار فی تقریظات عبقات الانوار، شیخ عباس هندی شروانی،لکهنو، چاپخانه بستان مرتضوی، 1303قمری (چاپ سنگی به همراه رساله زینه الانشاء). (ویراستار)
