مقایسه ای در شیوه های قدیم و جدید تدریس قرآن کریم

1) در شیوه های قبلی: از روش سواد آموزی (خواندن و نوشتن) آغاز می شد. (رو خوانی)

در شیوه های جدید: از روش زبان آموزی (شنیدن و گفتن) آغاز می شود.

2) در شیوه های قبلی: فاصله بین هر جلسه با جلسه قبل طولانی می گشت. (مانند: هفته ای یک جلسه)

در شیوه های جدید: استمرار (تکرار به صورت همه روزه) مد نظر است.

3) در شیوه های قبلی: عمده مطالب، به صورت تئوری و نظری بازگو می گردید.

در شیوه های فعلی: عمده مطالب عملی و کاربردی است.

4) در شیوه های قبلی: مطالب در سطح فکری قرآن آموزان نبوده و بیشتر مطالب در تعریف و توضیح اصطلاحات و اسامی قواعد خلاصه می شد.

در شیوه های جدید: توجه به اصل: «چون که با کودک سر و کارت فتاد هم زبان کودک باید گشاد» انجام گرفته و توجه به اصل درک و فهم و کاربرد گردیده است، بدون ذکر اصطلاحات و اسامی تا حد امکان.

5) در شیوه های قبلی: بیشترین توجه معلم به رسانه های «دیداری» معمول می گشت.

در شیوه های جدید: بیشترین عنایت معلمان بر رسانه های «شنیداری» و وسایل کمک آموزشی «دیداری» مبذول می گردد.

6) در شیوه های گذشته: امر تدریس ابتدای کلاس و به صورت قواعد کلی و پیش از زمان کلاس را به خود اختصاص می داد و دانش آموزان در طول این زمان فقط مستمع بودند.

در شیوه نوین: امر تدریس در لابه لای تمرین و تلاوت و در بین فعالیتها، در 1 تا حداکثر 3 دقیقه بیان می شود و در طول کلاس دانش آموزان فعال هستند.

معلم قرآن

1) در شیوه های قبلی: معلم رکن اصلی «تدریس» به حساب آمد و وظیفه اش تدریس بود و این کار بخش اعظم وقت وی را می گرفت.

در شیوه های نوین: معلم «راهنما» بوده و دانش آموزان فعال هستند و قواعد در حداقل زمان و با کمک معلم تشریح می شود.

2) در شیوه های قبلی: دانش علمی و تسلط معلم در موضوعِ مورد تدریس، (مانند قواعد تجویدی) با میزان یادگیری و تسلّط دانش آموزان رابطه مستقیم داشت.

در شیوه های نوین: تسلّط معلم بر فنون و شیوه های تدریس و کلاس داری با میزان مهارت قرآن آموزان ارتباط دارد.

*مزیت این روش آن است که معلمینِ بیشتری می توانند با استفاده از فنون صحیح تدریس، قرآن را در سطح مدارس آموزش دهند.

رسم الخط:

در شیوه های قبلی: کتابت قرآن درسی دانش آموزان، با رسم الخطهای رایج جامعه یکسان نبوده و به همین دلیل قرآن آموزان در ارتباط با رسم الخطهای رایج، دچار مشکلات عدیده ای به علت عدم آشنایی، شناخت و مؤانست چشمی روبرو می شدند.

در شیوه های جدید: از همان ابتدا در تدوین کتب درسی با توجه به رسم الخط رایج، (رایانه) از یک نوع رسم الخط و با یک نوع اعراب گذاری مشخص استفاده می شود و در نتیجه افزایش میزان علاقمندی دانش آموزان و سهولت تلاوت قرآن را از همان ابتدا در پی دارد.

نوار:

1) در شیوه های قبلی: تدریس قرآن در اکثر قریب به اتفاق کلاسها بدون استفاده از نوار انجام می گرفت و آن دسته از معلمان که از نوار استفاده می کردند از آن به عنوان «وسیله کمک آموزشی» و در پایان و بخش کوتاهی از کلاس به کار می رفته است.

در شیوه های جدید: نوار یک رسانه است؛ (یعنی بدون آن امر تدریس و یادگیری ناقص و غیر ممکن است) و معلم با استفاده از: روش استماع، بیان، تکرار و استمرار، از آن استفاده می کند.

2) درشیوه های قبلی: نوارهای مورد استفاده با محدودیتهای زیادی روبرو می شد؛ مانند: عدمِ تنوع نوارهایی که توسط استادان قرآن معرفی می شد یا اختلاف قراءتها و پیچیدگی نغمه ها، باعث خستگی و عدم پیشرفت قرآن آموزان می گردید.

در شیوه های جدید: از نوارهای آموزشی خاص و با توجه به میزان آشنایی و توان و علائقِ قرآن آموزان استفاده می شود.

لحن:

در شیوه های قبلی: شروع آموزش قرآن (روخوانی و روانخوانی) با لحن فارسی انجام می گرفت و به علت اصل منع یادگیری گذشته در آینده، یادگیریهای بعدی (که با فاصله زمانی طولانی بین روانخوانی و تجوید انجام می گرفت) باعث تداخل در یادگیری می شد و در نتیجه ارتباط یادگیری با لحن فارسی با نوارهای قاریان و اساتید نوار بر قرار نمی شود.

در شیوه ها جدید: با توجه به لحن عربی از همان ابتدا و با استفاده از اصل زبان آموزی و سپس سواد آموزی، روخوانی و روانخوانی تدریس می شود.

آموزش تجوید:

در شیوه های قبلی: (با عنایت به کتب معتبر تجوید) از همان ابتدای آموزش بر یادگیری، جنبه های تئوری، اسامی و اصطلاحات ذهنی توجه داشته آن هم به صورت تدریسهایی که بیشتر در مراکز تربیت معلم و آموزش عالی و برای کارشناسان مورد استفاده بود، به کار می گرفتند.

در شیوه ای جدید: تجوید به 3 دسته (درجه) تقسیم شده است و با توجه به اولویت هر یک، ابتدا قواعد تجویدی درجه اول و سپس درجه دوم و سوم آموزش داده می شود و از به کار بردن اسامی و اصطلاحات خود داری شده و بیشترین توجه، به نحوه رعایت آن مبذول می گردد:

درجه اول: قواعدی که عدم رعایت آن «ظاهر تلاوت» را به هم می زند؛ مانند:

بعضی از مخارج: ص، ح، ط، غ، و، ت، ذ، ظ.

بعضی از صفات: استعلا، تغلیظ و تفخیم و ….

درجه دوم: قواعدی که به «فصاحت تلاوت» لطمه می زند؛ مانند:

بعضی از احکام: مدّات، ادغام ناقص و….

برخی از صفات: کشش غنه، موارد تفخیم (فرعی) و….

درجه سوم: قواعدی که رعایت آن در سطوح بالاتر مورد نیاز بوده و بضعاً آموزش آن ضرورت و اهمیت چندانی ندارد؛ مانند:

صفات: تکریر حرف را، انحراف لام. (صفات فرعی)

مفاهیم:

1) در شیوه های قبلی: مفاهیم آیات در مراحل بعد از تجوید سطح 2 و آن هم به ندرت در برخی از کلاسها به شیوه های متعدد و سلایق گوناگون و در حد افزایش اطلاعات و دانستنیهای قرآن آموزان بیان می گردید.

در شیوه های جدید: مفاهیم هماهنگ و همراه با آموزش روخوانی، روانخوانی و تجوید تعلیم داده می شود.

2) در شیوه های قبلی: آموزش مفاهیم به صورت کلی انجام می شد و ترجمه آیات را زیر آنها و به صورت کامل می نوشتند: فَاقرَءوا ما تَیسَّرَ مِنَ القُرآن پس هرچه می توانید قرآن بخوانید.

در شیوه های جدید: (از دوره راهنمایی) با توجه به آموخته های قبلی دانش آموزان، «ترجمه کلمات و لغات جدید» آموزش داده می شود. مانند:

تَیسَّرَ می توانید فَاقروا پس بخوانید.

و دانش آموزان با توجه به این دو کلمه سعی در ترجمه آیات می نمایند و معلم نیز آنان را راهنمایی می کند و در خصوص شأن نزول و مفهوم آیه توضیحات لازم را ارائه می نماید.

ارزشیابی:

در شیوه های قبلی: نمره قرآن به همه یا عمده دانش آموزان داده می شد و با توجه به سیستم غلط نمره ای که فقط محفوظات و اطلاعات ذهنی را مورد ارزشیابی قرار می دهد. به تعریف قواعد و یا رعایت تعداد بسیار محدودی از آنها مبادرت می شد.

در شیوه جدید: به جای نمره قرآن، از امتیاز استفاده می شود و به جای نمره 20 ،100 امتیاز درنظر گرفته می شود و با روشی کاملاً دقیق و کار آمد، میزان مهارت قرآن آموز را در کلیه موارد و به صورتی دلنشین و مقبول دانش آموزان بررسی می نماید.

* * * *

امید است در پرتو عنایات الهی و توجهات امام عصر بتوانیم به زودی شاهد تحول بنیادی در شیوه های به کارگیری در امر آموزش و تعلیم قرآن باشیم.