«سیاست » از هر چشم اندازی که تعریف شود; خواه بعنوان شاخه ای از «دانش »، یا بمثابه منظومه ای از «عمل »، وجود تمدنی و نسبی آن را نمی توان نادیده گرفت. «علم سیاست » بخشی از حکمت عملی و از اجزای رئیسه عقل عملی است، و از آن روی که «عمل »، از بنیاد، پدیداری فرهنگی است و به اعتبار زمان و مکان، مبانی، محدودیتها و جلوه های متمایز دارد، هرگز نمی توان از دانش سیاسی جهان شمول سخن گفت و برای حل «مسائل امروز» صرفا چشم به آثار قدما یا در تکاپوی تقلید از بیگانه بود. علم سیاست، یعنی علمی که به توسط آن کیفیت عمل سیاسی آموخته می شود نیز، نوعی عمل است. و چون عمل سیاسی سرشت تاریخی و تمدنی دارد، پرسشهای دانش سیاسی نمی تواند در گسست از دوران تاریخی و بستر تمدنی یک جامعه طرح شود و اگر چنین باشد، به علم سیاست غیر سیاسی و حکمتی فرا تاریخی بدل شده، و اندوخته و انبانی بلاثمر می شود.
با انقلاب اسلامی و حیات سیاسی منبعث از آن، دورانی در اندیشه و عمل سیاسی مسلمانان آغاز شده که مستلزم بازگشتی ویژه بر عقلانیت اسلامی، و طلیعه چنان تحولی در تمدن اسلامی است که به نظر می رسد فقط آیندگان می توانند اهمیت و نتایج آن را از نزدیک ببینند. چنین تحولی که هنوز در سطح سیاسی و اجتماعی است، به یقین، عقلانیت و دانش سیاسی متناسب خود را نیز تولید خواهد کرد. تفسیری نو بر مجموعه تجربه ها و تفسیرهای سیاسی از وحی اسلامی اضافه نموده و نسبت خود را با «گذشته اسلامی » از یکسوی، و «تاریخ تمدن غرب » از سوی دیگر، توضیح خواهد داد.
طبیعی است که زایش و پالایش چنین دانش و عقلانیتی، که آینده تمدن اسلامی جز بر بنیاد آن استوار و استمرار نخواهد داشت، رنجها و صبرهای بسیار می طلبد که هنوز باید در انتظار آن بود; تحقق این مهم، در آینده ای نامعلوم و به دست بزرگی توانا به انجام خواهد رسید که ظهور او تاکنون بعهده تعویق افتاده است. اما آنچه در این لحظه و تکانه ( Momentum) تاریخی اهمیت بسیار دارد توجه به اضلاع مثلثی است که تفکر سیاسی امروز ما ناگزیر از تامل در ابعاد سه گانه آن(; 1) گذشته اسلامی 2) شرایط امروز و3) تجربه غرب) به منظور درآمدی بر دانش سیاسی مورد انتظار است. و فصلنامه علوم سیاسی نیز با هدف کاوش در قلمروهای سه گانه فوق طراحی شده است.
اکنون، و در شرایط انقلاب اسلامی، بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد که لجنه های علمی و مباحث دقیق «غرب شناسی » رواج یابد. غرب شناسی به معنای غرب گرایی نیست بلکه شناخت درست غرب بمنظور دفاع از هویت اسلامی در برابر استیلای غرب است. غرب شناسی برای مسلمانان و اندیشمندان امروز جامعه اسلامی بیش از اسلام شناسی مستشرقین غربی اهمیت دارد; زیرا، اسلام شناسی آنان برای سلطه بیشتر و آسانتر بر جوامع اسلامی بود ولی غرب شناسی ما با هدف فهم درست غرب بمنظور دفاع از «خویشتن » و هویت دینی خویش است و بنابر این، غرب شناسی برای ما بخشی از ضروریات بقاء است.
بازگشت انتقادی به میراث اسلامی - سیاسی نیز از لوازم بالندگی تفکر جدید است ; نقد دیروز و امروز همواره تفکیک ناپذیرند. عقل سیاسی ما ابزاری است که بر ساخته فرهنگ معینی است و ویژگیهای خاص خود را دارد. دانش سیاسی مسلمانان، اندیشه ای است که بالذات ساخته فرهنگ اسلامی است ; فرهنگی که تاریخ تمدن اسلامی را با خود حمل می کند و واقعیت آن را باز می تابد و از آرمانهای آن سخن می گوید، و در عین حال موانع پیشرفت و عوامل عقب ماندگی کنونی مسلمانان را نیز به همراه دارد و باز می نماید و حکایت می کند. و اگر بتوان دانش سیاسی مسلمانان را به نام یکی از مهمترین ویژگیهایش نامید، باید بگوئیم که سیاست اسلامی، اندیشه و عمل مبتنی بر وحی است، یا به عبارت بهتر; تفسیر وحی. بدین ترتیب، همه کوشش ما شناخت و سنجش سیاست اسلامی بمثابه مجموعه ای از تفسیرها است که ساختاری متعین دارند و از مبانی، الگوی عمل و فراورده های خاصی حکایت می کنند. این کوشش، دلمایه و دغدغه اساسی «فصلنامه علوم سیاسی » است.
هدف «فصلنامه »تلاشهایی هر چند ابتدایی بمنظور آگاهی از میراث سیاسی اسلام و کمک به ترمیم سنددانش سیاسی است که مدتهااست در جوامع اسلامی از هم گسیخته است. چنین می نماید که تنهادرسایه چنین تلاشهایی است که می توان بر احیای مجدد ملکه تصرف در دانش آموختگان و پژوهشگران این رشته در حوزه های علمیه و دانشگاههای کشورهای اسلامی چشم امید بست.
دانشگاهها و حوزه های علمیه ما، بویژه در قلمرو علوم سیاسی و اجتماعی، سالهاست که سند دانش و ملکه تصرف در آن را از کف نهاده اند و چنانکه رهبر معظم انقلاب در یک ارزیابی داهیانه اشاره فرمودند ; «حوزه های ما سالها است که از دنیا و زمان خود عقب افتاده اند». از جمله نشانه های این عقب افتادگی، درازی بی ثمر دوره آموزش و نیز، فقدان ملکه تصرف و کاربرد عملی این آموخته ها در اغلب موارد را می توان برشمرد. ابن خلدون که در سال 779 قمری تالیف مقدمه را تمام کرده است، در اشاره به این وضعیت در حوزه های اسلامی می نویسد:
«.... و از این رو، کسانی از جویندگان دانش را می یابیم که پس از گذشت سالیان درازی از عمر آنان در محافل علمی، سکوت اختیار می کنند و به هیچ رو سخن نمی گویند و در مباحثی که [درجامعه] مطرح می شود شرکت نمی جویند. بلکه توجه آنان به حفظ کردن بیش از میزان حاجت است و به همین سبب از ملکه تصرف در دانش و تعلیم سودی حاصل نمی کنند. و حتی از همین گروه کسانی را می یابیم که پس از فراغت از کسب دانش نیز ملکه آنان در دانشی که دارند قاصر است و اگر به بحث و گفتگو یا مناظره یا تعلیم بپردازند بخوبی از عهده آن برنمی آیند. و منشا این کوتاهی و قصور تنها به کیفیت تعلیم و از دست رفتن سند آن باز می گردد وگرنه میزان محفوظات آنان بیشتر و کاملتر از دیگران است (مقدمه، ص 8 -877)
رهبر انقلاب در اشاره به برخی مشکلات چندین صدساله در حوزه های اسلامی تاکید می کنند که ; «امروز روز علاج است و آنچه را که به نظر می رسد; اولا، قبول درد است .... اگر درد را قبول نکردیم، درمان درست نخواهد شد. ثانیا همت گماشتن به علاج ....، راهش همین است که کسانی، بخصوص جوانها که احساس درد می کنند، آن درد را گسترش بدهند. (رهنمودهای مقام معظم رهبری، فیضیه، آذر 74)
به هر حال، اشارت فوق، هدف و قلمرو اصلی فعالیت «فصلنامه » را تشکیل می دهد. فصلنامه علوم سیاسی با هدف ترویج آگاهی و مفاهیم سیاسی اسلام در جامعه، و بویژه در سطح دانشجویان این رشته و طلاب علوم دینی منتشر می شود و چنانکه گذشت، موضوع «سیاست » را در سه حوزه ; «میراث اسلامی »، «غرب شناسی » و «مسائل روز» مورد بررسی قرار می دهد. شایان تاکید است که هر ملتی بر حسب فرهنگ و اصطلاحات مخصوص خود، لاجرم «علم سیاسی » ویژه ای دارد که متعلق به خود آن قوم و فرهنگ و ملت است و دیگران، نه بدان توجهی دارند و نه، می توانند توجه نمایند. و از این دیدگاه، بحث در باب علم سیاست اسلامی و متناسب با شرایط امروز جامعه ما، به یقین در آغاز راه است و به رغم ضرورت، تلاشها، تحقیقات و تالیفات در این باره چنان اندک است که تعریف و تعیین حدود این دانش را ناگزیر باید به آینده سپرد. اندیشمندان مسلمان، اهداف هر تلاشی علمی را در هفت مقصد منحصر کرده اند که به نظر می رسد اشاره به آنها در راستای انگیزه های انتشار «فصلنامه علوم سیاسی » خالی از فایده نباشد;
1 - استنباط یک دانش جدید و ابواب و فصول و مسائل آن.
2 - توضیح و تفسیر یافته های پیشینیان در یک دانش.
3 - اصلاح خطاها و لغزشهای بزرگان در یک رشته علمی
4 - تکمیل نواقص یک نظریه یا رشته علمی
5 - ترتیب و تنظیم مسائل یک علم
6 - جمع آوری و تدوین مسائل یک علم یا نظریه که در ضمن ابواب و فصول دیگر دانشها پراکنده است.
7 - تلخیص و خلاصه کردن آثار متقدمان که از منابع اساسی یک علم محسوب می شوند.
«فصلنامه علوم سیاسی » که اکنون دور جدید انتشار آن آغاز شده است، اندیش وران سیاست و سیاست دینی در حوزه و دانشگاه را در هر یک از مقاصد هفتگانه در این رشته علمی به همکاری می طلبد و هرگونه پیشنهاد و انتقاد فرزانگان و اصحاب معرفت را ارج می نهد.
والله ولی التوفیق
سردبیر
