وَ اخفِض لَهُما جَناحَ الذُّلّ مِن الرَّحمَةِ وَ قُل رَبّ اَرحَمهُما کَما رَبَّیانی صَغیراً. رَبُّـکُم اَعلَم بِما فی نُفُوسِکُم اِن تَـکُونُوا صالِحینَ فَاِنَّهُ کانَ لِلأَوّابین غَفوراً.
ترجمه: و برای آن دو (پدر و مادر) از روی مهربانی بال فروتنی فرود آر و بگو: پروردگارا! آن دو را به پاس آنکه مرا در خردی بپروردند، ببخشای. پروردگارتان به آنچه در دلهای شماست داناتر است، اگر نیکان و شایستگان باشید. همانا او بازگشت کنان را آمرزنده است.
(سوره اسراء، آیات 24و25)
توضیح:
بعد از آنکه خداوند، در آیه23 سوره اسراء، نیکی به پدر و مادر را بعد از امر به پرستش خود قرار داد و از سخن ناشایست گفتن با ایشان مخصوصاً در ایام پیری نهی شدید کرد. دستورات دیگری می دهد که از نظر زیبایی در تعبیر و زیادی در معنا بی نظیر است. چنان که شدت تواضع در مقابل پدر و مادر را با جمله «بال فروتنی» فرود آوردن، بیان می کند که کنایه از رها نکردن والدین، در نزد ایشان بودن و با حوصله با آنان رفتار کردن می باشد.
چون رعایت همه این دستورات بسیار مشکل است وقطعاً در مواردی فرزندان کوتاهی می کنند و یا دچار شک و تردید می شوند که آیا حقوق ایشان را بجا آورده اند یا نه؟ به نیات انسانها اشاره می کند که اگر قصد نیک و خیر داشته باشید ولو در عمل موفق به انجام همه وظایف در برابر والدین نشوید، خداوند کوتاهی فرزندان را می بخشاید. البته نکته ظریفی که در اینجاست آن است که خداوند اصلاً اشاره ای به کوتاهی وظیفه نمی کند. گویا همچنانکه خود این امر ناخوشایند است، ذکر آن هم ناپسند است و فقط به فرزندان می آموزد که چگونه در پیشگاه خدا، این کوتاهی را جبران کنند.
امام صادق(ع) در روایتی مواردی از خضوع در مقابل والدین را بر می شمارند و می فرمایند: «با چشمان خیره به پدر و مادر نگاه نکن، بلکه نگاهت همراه با رأفت و رحمت باشد، صدایت را از صدای ایشان بلندتر نکن، دستهایت را بالای دستهای ایشان قرار مده و در راه رفتن بر ایشان سبقت مگیر».
پیامها:
1. فرزندان باید تا حد امکان در مقابل پدر و مادر فروتن باشند و نباید در برخورد با ایشان تکبّر داشته باشند.
2. تواضع در مقابل پدر و مادر مطلق است و شامل هر نوع خضوع و خشوع در رفتار و گفتار می شود.
3. رابطه با والدین ظاهری و ساختگی نباشد، بلکه برخاسته از عمق جان و روح باشد و ریشه در احساسات و عواطف داشته باشد(مِنَ الرَّحمَةِ).
4. تواضع در مقابل پدر و مادر باید از روی رحمت و مهربانی باشد، نه به دلیل مطامع دنیوی، یا همراه با نیرنگ و حیله و … .بنابراین فرزندان باید نسبت به والدین شفقت و دلسوزی دایم داشته باشند و با آنها صادقانه برخورد کنند. مشکلات شخصی و گرفتاری های زندگی، آنان را از خدمت به ایشان باز ندارد(مِنَ الرَّحمَةِ).
5. فرزندان علاوه بر رعایت حقوق والدین در رفتار و گفتار، باید در حق آنان دعا کنند (وَقُل رَبِّ…).
6. وظایف دیگر گفته شده در مقابل پدر و مادر مربوط به دوران حیات آنهاست ولی دعا در حق ایشان شامل حیات و مرگ آنها می شود. بنابراین رابطه فرزندان با والدین و احسان به ایشان یک رابطه دایمی و همیشگی است.
7. از آیه می فهمیم که فرزندان نبایددوران کودکی خود و در نتیجه زحمات پدر و مادرش را در آن زمان هیچگاه فراموش کنند(کَما رَبَّیانی صَغیراً).
8. دعا و طلب رحمت از خداوند برای آنان، می تواند بعنوان پاداش در مقابل زحمات پدر و مادر باشد(اَرحَمَهُما).
9. خدمت به پدر و مادر مشکل و ظریف است، لذا خداوند نیت خیر فرزندان در حق آنان را نیز محاسبه می کند (اِن تَکُونُوا صالِحین).
10. تنها نیت و قصد خیر در حق پدر و مادر داشتن، کوتاهی در حقوق آنان و ناتوانی از انجام امور، موجب بخشایش خداوند نیست؛ بلکه باید این امر همراه با توبه و درخواست بخشش
از خداوند باشد(کانَ لِلأَوّابِینَ غَفُورا).
