خواص دارویی علف چای

نام های دیگر: گل راعی، گل هزار چشم، هوفاریقون
نام علمی: Hypericum perforatum
نام عمومی: St.John,s wort
نام انگلیسی: Hardhay
نام عربی: داذی، حشیشه القلب
نام فرانسوی: Milleprtuis
نام های مترادف:Hypericum officinale, Hypericum vulgare
نام خانواده: Hypericaceae (خانواده علف چای)

گیاه شناسی:
 

علف چای گیاهی است علفی و دائمی به ارتفاع تا یک متر، با بوی معطر و در زمان گلدهی بسیار زیبا. دارای برگ های متقابل، بیضوی و دراز. ساقه های آن به تعداد زیاد و منشعب می باشند. همچنین بر روی ساقه دو خط نسبتا بر جسته قرار گرفته است. گل ها به صورت گل آذین دیهیم، به رنگ زرد زیبا و به تعداد زیادی می باشند که به گیاه زیبایی خاصی می بخشد. در کناره های گلبرگ زرد رنگ نقاط تیره به رنگ قرمز مایل به قهوه ای دیده می شود که از خصوصیات بارز این گیاه است. این نقاط فضاهایی هستند که حاوی مواد موثر گیاه( هیپریسین و ترکیبات وابسته) می باشند. زمان گلدهی گیاه بر حسب ناحیه رویش از اردیبهشت تا مهر ماه است. محل رویش گیاه در کوهستان ها و ارتفاعات نواحی شمالی کشور می باشد. البته در ارتفاعات متوسط و کم بسیاری از نقاط از جمله کرج، راه چالوس، لاهیجان، ارومیه، بروجرد، گنبد کاووس، کلاردشت و اطراف تهران نیز رویش دارد.
قسمت مورد استفاده دارویی گیاه سرشاخه های گلدار آن است. علف چای در مزارع چای شمال به عنوان علف هرز می روید و احتمالا نامگذاری آن بدین علت است.

منبع جغرافیایی:
 

بومی نواحی شمال آفریقا، جنوب آفریقا، جنوب آمریکا، آسیا، استرالیا، اروپا و نیوزلند است. همچنین در نقاط مختلف آمریکا کشت می گردد. بیشترین مقدار این گیاه از غرب آسیا و شرق اروپا صادر می گردد.

ترکیبات مهم:
 

مهم ترین اجسام موجود در گیاه شامل 0/05 تا 0/3 درصد نفتودی آنترون ها از جمله هیپریسین، پزدوهیپریسین، ایزوهیپریسین، هیپرفورین و ادهیپروفورین می باشند. میزان 2 تا 4 درصد فلاونوئیدها از جمله هیپروزید، هیپرین، کورستین، ایزوکورستین و روتین؛ میزان 7 تا 15 درصد تانن های کاتشین؛ مقدار کمی اسانس؛ مقدار کمی پروسیانیدین؛ گزانتون ها؛ کاروتنوئیدها و فنل های اسیدکربوکسیلیک از جمله کافئیک، کلروژنیک و فرولیک از دیگر ترکیبات می باشند.
از بین ترکیبات فوق مهمترین آنها هیپریسین است که از 0/0095 تا 0/466 درصد در برگ ها و تا 0/24درصد در گل ها وجود دارند. گیاه و داروهای تهیه شده صنعتی از این گیاه بر حسب این دو ماده استاندارد می شوند.

موارد استفاده در طب عوام:
 

به عنوان ضدالتهاب و ورم برونش ها و دستگاه تناسلی ادراری بوده و در درمان آسیب مجاری صفرا، التهاب مثانه، سرماخوردگی معمولی، ترش کردن، خونریزی، میگرن، سردرد، سیاتیک و زخم معده استفاده می شود. همچنین ادرارآور، قاعده آور، ضدمالاریا، ضد شب ادراری است و به طور موضعی جهت بریدگی و سوختگی، درمان زخم ها، عفونت های میکروبی و ویروسی استفاده می شود.

اثرات مهم:
 

خاصیت ضد افسردگی: هیپریسین قادر است هر دو نوع A و B منوآمینواکسید از(MAO)را مهار نماید. از این نظر می تواند در استفاده های کلینیکی به عنوان ضد افسردگی، ضد اضطراب، بی خوابی، بدخوابی، احساس بی ارزشی، بی اشتهایی، خونسردی و بی احساسی، افسردگی های فصلی( مانند پاییز، زمستان و یا سستی در بهار و تابستان) کاربرد داشته باشد. همچنین تاثیر این گیاه در فعالیت های مغزی بسیار رضایت بخش بوده و این موضوع با آزمایشات الکتروآنسفالوگراف و به روش دوسوکور ثابت شده است.
بیشتر از 25 تحقیق دوسوکور بر روی 1757 نفر که دارای افسردگی خفیف تا متوسط بودند نشان داد که علف چای به صورت عصاره استاندارد در درمان آنها بسیار رضایت بخش بوده است. در سال 1994 در آلمان معادل 66 میلیون دوز روزانه از آن توسط پزشکان نسخه شده است.
اثرات ضد میکروب و ویروس: عصاره گیاه علف چای دارای اثرات ضد میکروب و ویروس قوی بر روی بسیاری از میکروارگانیزم های با اهمیت و بیماریزاست. مطالعاتی که تا کنون انجام شده نشان می دهد که بر ضد ویروس آنفلوانزای تیپ های A و B، ویروس تبخال نوع 1 و 2، ویروس وزی کولیا استوماتیتیس و ویروس ایدز (HIV) دارای اثرات قوی است. همچنین بر ضد هر دو نوع میکروب های گرم منفی و مثبت از جمله استافیلوکوک اورئوس، استرپتوکوک موتانس، پروتئوس ولگاریس، اشرشیاکلی و پزدوموناس آئروژنیوزا تاثیر قوی دارد.
اثرات ضد سوختگی و زخم: به عنوان ضد زخم، ضد سوختگی، ضد آفتاب، ضد درد ماهیچه ها و ضد خونریزی سطحی کاربرد دارد. محصولاتی که برای این منظور تهیه شده است به صورت پماد لوسیون از عصاره می باشد که به طور مستقل و یا همراه با گیاهان دیگر به تعداد زیاد و متنوع ساخته شده اند.
محصولات دارویی موجود: محصولات بسیار متنوعی از جمله چای، عصاره روان، تنتور، قرص، دراژه، کپسول، قطره، پماد و لوسیون از این گیاه تهیه شده است.

طریقه و مقدار مصرف:
 

چای: چای کیسه ای (تی بگ)تهیه شده از آن اصولا 2 گرمی بوده که در یک لیوان آب تهیه می گردد و تا 3 بار در روز می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
گل خشک: به مقدار 2 تا 4 گرم به صورت دم کرده یا جوشانده تا سه بار در روز (جمعا 6تا 12 گرم در روز) می تواند مصرف گردد.
تنتور: 3 تا 6 میلی لیتر تا سه بار در روز (جمعا 9 تا 18 میلی لیتر در روز) توصیه می گردد.
عصاره روان: 1 تا 2 میلی لیتر تا سه بار در روز (جمعا 3 تا 6 میلی لیتر در روز) توصیه می گردد.
قطره: در صورتی که از نوع استاندارد که حاوی 0/3 درصد هیپریسین است استفاده شود، 30 قطره تا سه نوبت در روز (جمعا 90 قطره در روز) مصرف گردد.
عوارض جانبی: در حد میزان دارویی (معادل 2/7 میلی گرم هیپریسین به طور روزانه که مساوی 9 میلی لیتر قطره استاندارد می باشد) دارای هیچ گونه عارضه جانبی نمی باشد. با مقادیر مصرف زیاد ممکن است باعث حساسیت به نور گردد، البته این موضوع فقط در حیوانات مانند گوسفند گزارش شده و در انسان مشاهده نشده است. احتمال داده می شود که با 30 تا 50برابر مقدار مصرف دارویی می تواند حساسیت به نور (فتوتوکسیسیته) ایجاد کند. عوارض مطالعه شده بر حسب آمار این گیاه و فراورده های مربوط بسیار محدود می باشد، به طوری که کلیه عوارض خفیف و موقتی آن به 2/5 درصد موارد مصرف کننده می رسد که شامل التهاب روده و معده به میزان 0/55 درصد، آلرژی به گیاه به میزان 0/5 درصد، ایجاد خستگی به میزان 0/4 درصد و بی خوابی به میزان 0/26 درصد می باشد.

استفاده های کلینیکی:
 

دپرسیون، اضطراب، میگرن، بی خوابی، احساس بی ارزشی، بی اشتهایی، خونسردی، بی احساسی و بدخوابی.
موارد منع مصرف: فقط حساسیت به گیاه.

تداخلات دارویی:
 

با غذاهای دارای مقادیر زیادتر پیتامین مانند پنیر، داروی فلوکستین، مهار کننده MAO، داروهای ضد ایدز، داروهای قلبی حاوی دیگوکسین بهتر است مصرف نشود، چون ممکن است مقدار کمی اثرات آنها را کاهش دهد.
موتاژنیسیته: با آزمایشات حیوانات کاملا منفی بوده است.
اشکال دارویی موجود: قرص، کپسول، قطره و تنتور که خوراکی می باشند و ژل، پماد، کمپرس و روغن که اشکال موضعی آن هستند.

طریقه و مصرف:
 

قطره: هر نوبت 30 قطره و تا روزی سه نوبت (جمعا 90 قطره) در مقدار کمی آب حل شده و میل شود.
تنتور و یا عصاره های روان استاندارد هیدروالکلی (اتانولی): هر نوبت 2 تا 3 میلی لیتر و تا روزی سه نوبت (جمعا تا 9 میلی لیتر).
مقدار مصرف انواع فرآورده ها به هر شکل تا معادل 2/7 میلی گرم "هیپریسین ها" در روز بلامانع است.

نکات قابل توجه:
 

1- از فرآورده های دارویی صنعتی این گیاه قرص و قطره هایپیران می باشد که در کلیه داروخانه های کشور به عنوان داروهای رسمی ایران عرضه می گردند.
2- به علت بی خطری قرص و قطره هایپیران به طور رسمی بدون نسخه در اختیار مصرف کننده قرار می گیرد.
3- گیاه علف چای دارای حدود 20 گونه و واریته در نقاط مختلف ایران است و چند گونه از آنها بسیار مشابه می باشند، ولی فقط یک گونه دارویی است، همچنین بعضی از گونه ها نیز رسمی می باشند، به همین دلیل بهتر است از فرآورده های موجود در داروخانه استفاده گردد نه گیاه مربوط تا خطری ایجاد نشود.
4- دارو دیر اثر بوده و اثرات آن از 4 تا 6 هفته پس از مصرف شروع می شود، بنابراین برای رسیدن به اثرات مطلوب احتیاج به زمان است. توصیه می گردد برای اطمینان از اثر دارو حداقل مصرف آن را دو ماه ادامه داده و در صورت بی اثر بودن، موضوع با پزشک و یا داروساز داروخانه در میان گذاشته شود.
5- قطره را هرگز نباید به طور مستقیم میل نمود و حتما باید در مقدار کمی آب رقیق گردد.
6- داروی هایپیران ممکن است در حدود 2 درصد افراد ایجاد دل آشوب معده نماید که پس از یک ماه مصرف از بین می رود.
7- در دو درصد افراد مصرف کننده جهت تسکین میگرن ممکن است در روزهای اول مصرف، سردردها افزایش یابد که پس از دو یا چهار هفته از بین رفته و تکرار نخواهد شد.
8- افرادی که برای تسکین میگرن از هایپیران استفاده می نمایند باید هر روز از آن مصرف کنند. دارو در شروع حمله های میگرنی مانند داروهای شیمیایی چندان موثر نخواهد بود.
9- در صورت استفاده صحیح و با میزان کافی، موفقیت تسکین میگرن توسط هایپیران در افراد ایرانی بیشتر از نود درصد می باشند. این موضوع توسط تحقیقات کلینیکی چند سال گذشته در دانشگاه انجام شده است.
10- موفقیت درمان افسردگی های ضعیف تا متوسط توسط هایپیران 93 درصد بوده که با انجام چندین مطالعه کلینیکی در ایران و جهان مورد تایید قرار گرفته است.
11- فرآورده های مشابه هایپیران با نام های تجارتی مختلف که توسط کارخانجات جهان ساخته می شوند، پر مصرف ترین داروی گیاهی دهه اخیر در مشکلات روحی روانی و افسردگی بوده اند.
12- گیاه بلافاصله پس از چیدن باید خشک شود، در غیر این صورت ممکن است مواد فعال آن از بین بروند.
13- گیاه علف چای با گیاه چای معمولی ارتباطی ندارد و فقط گیاه علف چای به طور هرز در میان بوته های چای شمال کشور می روید و بدین نام مشهور گشته است.
منبع: دنیای تغذیه 97