یکی از مراکزی که در حوزه علمیه قم در زمینه علوم قرآنی فعالیت می کند مرکز دارالقرآن است . این مرکز از سال 1352 به امر حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره و تلاش فرزند برومندشان مرحوم حجة الاسلام والمسلمین حاج سیدمهدی گلپایگانی رحمه الله فعالیت خود را آغاز کرد . از آنجا که از اهداف پیام حوزه معرفی مراکز علمی و پژوهشی حوزه علمیه است، در این شماره به معرفی این مرکز می پردازیم .
از کلیه عزیزانی که ما را در تهیه این مقال یاری رساندند بویژه جناب حجة الاسلام والمسلمین حاج سید باقر گلپایگانی و دست اندرکاران مرکز دارالقرآن تشکر می کنیم .
تاسیس و گسترش دارالقرآن
از گذشته همواره بعضی، شیعه را مورد طعن قرار می دادند که به اهل بیت علیهم السلام بیش از قرآن اهمیت می دهند . در پی سفرهایی که مرحوم حجة الاسلام والمسلمین حاج سیدمهدی گلپایگانی رحمه الله به خارج از کشور داشتند و از طرف دشمنان تشیع با این سؤال و شبهه مواجه شده بودند . لذا به امر فقیه اهل بیت حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره در سال 1352 این مرکز قرآنی را تاسیس کردند وهم اینک تحت اشراف و نظارت حجة الاسلام والمسلمین حاج سیدجواد گلپایگانی مشغول به چاپ و نشر قرآن مجید و کتب مربوط به علوم قرآنی است . این مرکز ابتدا در مدرسه آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره واقع در خیابان شهدای قم شروع به کار کرد اما قبل از انقلاب به خاطر وجود اشکالات بی شمار به نتیجه مطلوب نرسید، خوشبختانه با پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی روز به روز بردامنه فعالیتهای آن افزوده شد . در آغاز، کار دارالقرآن تنها چاپ قرآن مجید بود، سپس کلیه کتابهایی که در زمینه علوم قرآنی نگاشته شده جمع آوری و مورد بررسی قرار گرفت . هم اکنون این مرکز شامل بخشهای گوناگونی از جمله دو مجله به زبانهای فارسی و عربی، گروه کشاف، گروه ترجمه، کتابخانه تخصصصی، گنجینه قرآنهای خطی و نفیس، بخش حروفچینی کامپیوتری، دبیرخانه کنفرانسها، و . . . است .
کشاف موضوعی قرآن
یکی از بخشهای مهم دارالقرآن گروه کشاف موضوعی است . این گروه حدودا هشت سال است که در حال فعالیت است و آیات قرآن را براساس هفت موضوع اساسی تقسیم بندی کرده است . این هفت موضوع عبارتند از:
1) معرفة الانسان علی ضوء القرآن شامل 120 موضوع;
2) التوحید علی ضوء القرآن شامل 190 موضوع;
3) النبوة علی ضوء القرآن شامل 1000 موضوع;
4) الامامة والولایة علی ضوء القرآن (در دست تنظیم) ;
5) المعاد علی ضوء القرآن شامل 356 موضوع ;
6) منجیات الانسان علی ضوء القرآن شامل 131 موضوع ;
7) مهلکات الانسان علی ضوء القرآن شامل 315 موضوع .
برای انجام دادن این کار ابتدا گروهی در حدود 14 نفر از تمام قرآن فیش برداری کردند، در مرحله دوم این فیش ها تحت آن هفت عنوان مذکور دسته بندی شدند .
چگونگی چاپ و نشر کشاف موضوعی
این مجموعه بدون هیچگونه شرح و تفسیری چاپ خواهد شد . یعنی آیات براساس موضوعات مشخص شده به ترتیب الفبا و فهرست وار بدون توضیح و تفسیر در اختیار پژوهشگران علوم قرآنی قرار خواهد گرفت . در واقع یک معجم و فهرست موضوعی برای مراجعه محققان است . به عنوان نمونه محققی که می خواهد در باره معاد در قرآن تحقیق کند با مراجعه به این کشاف کلیه آیاتی که در مورد معاد است به صورت یکجا جمع آوری و مباحث مختلف را از آن استخراج می کند .
از این هفت موضوع، شش موضوع آن به انجام رسیده و مراحل حروفچینی و چاپ را می گذرانند . تنها موضوع امامت باقی مانده که در اختیار حضرت آیة الله صافی قرار گرفته است تا مواردی که قابل اصلاح و تجدید نظر است مورد ملاحظه قرار گیرد .
کتابخانه تخصصی و گنجینه قرآنهای خطی
از جمله خدمات دارالقرآن جمع آوری کتابهای مختلف در زمینه علوم قرآن است، در این کتابخانه صدها جلد کتاب در موضوعات تفسیر، نکات ادبی قرآن، شان نزول و کتب مرجع جمع آوری شده است و در اختیار دانش پژوهان و محققان علوم قرآنی قرار دارد . هم چنین حسب الامر حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره برای جلوگیری از خروج قرآنهای خطی و نفیس از کشور توسط ایادی خارجی و سودجویان، قرآنهای خطی و نفیس بسیاری توسط این مرکز خریداری شده و در محلهای مخصوص نگهداری می شود از جمله می توان به قرآنی که بر روی پوست آهو نگاشته شده است اشاره کرد که درنوع خودکم نظیراست .
گروه ترجمه قرآن
از دیگر خدمات مفید دارالقرآن ترجمه قرآن به زبانهای مختلف و زنده دنیاست . از جمله ترجمه قرآن به زبان کردی که چاپ شده و در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است و ترجمه انگلیسی قرآن که مراحل پایانی خود را می گذراند . همچنین به خاطر اینکه احساس شد ترجمه فارسی روانی از قرآن در دست نیست گروهی از محققان و مترجمان توانا کار ترجمه فارسی را عهده دار شدند و ترجمه ای جامع، روان و سلیس را تهیه کرده اند که در آینده نزدیک در اختیار پژوهشگران ارجمند قرار خواهد گرفت .
تدوین این ترجمه زیرنظر حجج اسلام انصاری، مروی، برهانی و کرمی صورت گرفته است .
مجلات پیام قرآن و رسالة القرآن
این مرکز دو مجله یکی به لغت فارسی به نام پیام قرآن و دیگری به لغت عربی به نام رسالة القرآن منتشر می کند; این مجلات به صورت فصلنامه منتشر می شوند . از سال 1372 تاکنون چهار شماره از مجله پیام قرآن منتشر شده است . مجله رسالة القرآن که عمدتا در خارج از کشور منتشر می شود از سال 1411 ق آغاز به کار کرده است و تاکنون 17 شماره از آن منتشر شده است . این مجله اولین نشریه ای است که در جهان اسلام در باره علوم قرآن و پژوهشهای قرآنی چاپ شده و در میان دانشوران جهان اسلام و نویسندگان سرشناس عرب مطرح است و بسیاری از اهل قلم و صاحب اندیشه از کشورهای آفریقایی و عربی خواستار همکاری و چاپ مقالاتشان در این نشریه هستند .
کنفرانس های سالانه
بحث و تبادل نظر در باره علوم قرآن از مسائل بنیادی جامعه اسلامی است و از طرفی بسیاری از نویسندگان و مترجمان و مفسران قرآن گمنامند و باید میدانهای مناسبی جهت اشاعه و نشر آثار و نظریات خود پیدا کنند . لذا ضرورت وجود یک مجمع علمی تحت عنوان کنفرانس هر روز بیشتر احساس می شد . این امر مهم، در عید مبعث سال 1367 (روز نزول
اولین آیات قرآن) با تاکید و دستور فقیه دردآشنا حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره و درایت آیة الله زاده معظم و تلاش فراوان دکتر سید عبدالوهاب طالقانی جامه عمل پوشید و با حضور جمع کثیری از دانشمندان و محققان حوزه و دانشگاه و نمایندگان 14 مؤسسه تحقیقاتی تشکیل شد . این کنفرانس شامل هفت کمیسیون با عناوین زیر بوده: رسالت قرآن، مناهج تفسیری قرآن، زمینه های بعثت و نزول قرآن، ترجمه قرآن، حکمت اسلامی در قرآن، اهداف و انگیزه های قرآن، مسائل تاریخی در قرآن .
حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره طی پیامی به این کنفرانس چنین فرمودند:
بشر در درک و فهم حقایق قرآن به هر پایان و انتهایی برسد آغاز و ابتداست . امروز در عصر حاضر که ناتوانی مکتبهای گوناگونی از نجات بشریت از تنگناها و بحرانهای مختلف آشکار شده و نظامهای حاکم یاس و تحیر و نگرانی انسانها را روزافزون نموده است، بر مسلمانان خصوصا علما و فقها و آنان که اسلام را بر مبنای تمسک به ثقلین و اجتهاد در کتاب و سنت شناخته اند بیش از پیش واجب است که ارشادات و هدایتهای قرآن را در نواحی مختلف حیات به جهانیان عرضه کنند .
این کنفرانس در سالهای بعد به طور مستمر تشکیل شد و هر سال در آن موضوعی خاص مورد مداقه و تبادل نظر قرار می گیرد . موضوع کنفرانس های دوم تا ششم بدین قرار بود:
کنفرانس دوم: «اعجاز قرآن » ;
کنفرانس سوم: «نقش قرآن در تمدن بشری » ;
کنفرانس چهارم: «قرآن کریم و اهل بیت » ;
کنفرانس پنجم: «قرآن و جامعه » ;
کنفرانس ششم: «قرآن و توحید در عبادت » .
در طی برگزاری این شش کنفرانس صدها مقاله و نوشته علمی و تخصصی در باره علوم مختلف قرآن ارائه شده است که مقالات کنفرانسهای اول تا چهارم آن به صورت یکجا و هر کنفرانس در یک جلد منتشر شده است و مقالات کنفرانس های پنجم و ششم هم در حال آماده شدن است که بزودی در اختیار علاقه مندان و پژوهشگران علوم قرآنی قرار خواهد گرفت .
انتشارات و کتابفروشی
از دیگر فعالیتهای مرکز دارالقرآن حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره بخش انتشارات و کتابفروشی است . انتشارات دارالقرآن تاکنون صدها عنوان کتاب در زمینه های فقهی، اصولی، تفسیری و . . . منتشر کرده است . همچنین انتشارات در جنب مدرسه معظم له با دایر کردن کتابفروشی علاوه بر عرضه کتابهای چاپ مؤسسه، روزانه صدها جلد از کتابهای دیگر ناشران را در اختیار طلاب و علاقه مندان قرار می دهد .
تحقیق و تصحیح کتب تفسیری
فعالیت دیگر مرکز دارالقرآن تحقیق، تصحیح و چاپ کتب تفسیری است . یکی از کتابهای تفسیر که توسط این مرکز، تحقیق و چاپ شده کتاب الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز تالیف ابن ابی جامع عاملی (1070 - 1135) است . این تفسیر در سه جلد چاپ می شود . که یک جلد آن هم اکنون با تحقیق شیخ مالک محمودی چاپ شده است . از دیگر کتب چاپ شده تفسیر فاتحة الکتاب، العروة الوثقی، تفسیر القرآن بالقرآن و . . . است .
برنامه های آینده دارالقرآن
مرکز دارالقرآن برای خدمت هرچه بیشتر به دانش پژوهان و حوزه های علمیه برنامه های گسترده ای در دست تهیه دارد از جمله:
انتشار مجله ای با نام نشریه دارالقرآن، تشکیل کنفرانس های علمی، چاپ و انتشار نسخ خطیی که مطالب آنها در باره علوم قرآنی است، ایجاد نمایشگاه و فروشگاه انتشارات دارالقرآن، مجهز کردن مرکز به دستگاههای مدرن و پیشرفته، تهیه مجموعه ای نفیس با نام دائرة معارف القرآن الکریم و . . .
به امید آنکه با توفیقات خداوند سبحان و عنایات حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه و همکاری طلاب و فضلا و مراکز قرآنی حوزه علمیه این مرکز که یادگار فقیه اهل بیت علیهم السلام حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره است روز به روز بر دامنه فعالیتهای خود بیافزاید و همچون گذشته در پاسداری از حریم قرآن و اهل بیت موفق و مؤید باشد .
