نقد و پاسخ ؛ نقد مقاله «دفاع مشروع، ترور و عملیات شهادت طلبانه در مذهب شیعه»

اشاره

در پی درج مقاله «دفاع مشروع، ترور و عملیات شهادت طلبانه در مذهب شیعه» در شماره 6 فصلنامه، نامه ای از سوی جناب آقای محمّد عبداللهی در نقد برخی فروض و مستندات مقاله به مجله ارسال شد. برای آگاهی بیشتر مخاطبان گرامی مجله، متن نامه ایشان و در ذیل آن، جوابیه نگارنده ارائه می گردد:

نامه رسیده

مدیر مسئول محترم فصلنامه تخصصی شیعه شناسی جناب آقای دکتر محمود تقی زاده داوری دامت توفیقاته

بعد السلام و اداء التحیّة، یادآور می شود مقاله «دفاع مشروع» از شماره 6 سال دوم، مورد مطالعه حقیر قرار گرفت. به موارد قابل مناقشه ای برخورد کردم که دو مورد از آن را متذکّر می شوم که بخصوص مورد اول قابل اغماض نیست و لازم است تصحیح شود:

الف. نویسنده فرضی را نسبت به صاحب جواهر می دهد که در این فرض، جهاد دفاعی منع می شود و حتی می توان گفت: حرام است و سپس می نویسد: این فرض «ناظر به موقعیت کنونی عراق است.» و حال آنکه فرض صاحب جواهر این است: «لو ارادَ الکفّارُ ملک بعضِ بلدان الاسلامِ معَ بقاء المسلمینَ علی اقامةِ شعارِ الاسلامِ و عدمِ تعرّضهمِ فی احکامِهم بوجهٍ مِن الوجوهِ ... اِذ هو فِی الحقیقةِ اعانةٌ لدولةِ الباطلِ علی مِثلِها ...» اشکال این است که فرض مذکور، مربوط به موردی است که مهاجم واقعا کاری به اسلام و مسلمانان ندارد و فقط می خواهد باطلی را از میان بردارد، ولی مهاجم امروز عراق، روشن است که ظاهرا شعار دموکراسی می دهد و در ظاهر، با اسلام و شعائر اسلامی کار ندارد، ولی در باطن، به تدریج در مقام محو اعتقادات اسلامی و تفکّر دینی است. آیا آمریکا از روز اول، سلطه خود را بر منابع مالی (نفت) استحکام نبخشید؟ آیا با تسلّط بر منابع اطلاعاتی موجود در عراق، به تدریج، از آن ها علیه مسلمانان عراق و دیگر کشورهای مجاور، بهره گیری نمی کند؟ از روز اول، اسرائیلی ها را با لباس مبدّل به عراق گسیل نداشت، و مهم تر از آن ها به تدریج، به نسبتی که بتواند حاکم شود، با نرم افزارهای فرهنگی فیلم و سی دی و آموزش های غیرمرئی در مقام تهاجم و شبیخون فرهنگی و تفکّر دینی برنیامده است؟ مگر نویسنده از آنچه امروز آمریکا نسبت به مسائل فرهنگی در افغانستان انجام می دهد و در عین حال، به حسب ظاهر با اسلام و تشیّع کاری ندارد، بی اطلاع است؟

در هر صورت، این ادعا که فرض صاحب جواهر ناظر به شرایط کنونی عراق است، یک افترای ناآگاهانه و بسیار ساده لوحانه است. لازم است تصحیح شود.

ب. در این مقاله، ادعا شده است که در فرهنگ شیعه و از نظر اندیشمندان، ترور به طور مطلق حرام است. صرف نظر از نقد محتوایی در اطلاق این حکم، اشکال فعلی این است که چرا مطلبی را از یک نفر نقل کرده و آن را به اندیشمندان و فرهنگ شیعه نسبت داده است؟

قم محمود عبداللهی

جواب نامه

جناب آقای حجة الاسلام والمسلمین دکتر محمود تقی زاده

مدیر مسئول محترم فصلنامه شیعه شناسی

سلام علیکم. عطف به نامه جناب آقای عبداللهی، در خصوص مقاله «دفاع مشروع، ترور و عملیات استشهادی در مذهب شیعه»، نکات ذیل را به عنوان توضیح، اشاره می کنم:

الف. جناب آقای عبداللهی از تحلیل مقاله درباره دیدگاه صاحب جواهر و تطبیق آن بر سیاست مراجع بزرگ شیعه در خصوص وضعیت کنونی عراق (جنگ صدام و بوش) انتقاد کرده بودند و عقیده داشتند که تطبیق فرض صاحب جواهر بر وضعیت کنونی عراق «یک افترای ناآگاهانه و بسیار ساده لوحانه» است.

توضیح: مقاله «دفاع مشروع» موقعیت شیعیان در زمانه جنگ صدام و بوش را تصویر می کند و کوشش می کند مبنای فقهی سیاست بی طرفی مرجعیت شیعه، آیة الله سیستانی، را در این جنگ تحلیل کند. بنابراین، یا باید سیاست بی طرفی معظم له را فاقد مبنای فقهی تصور کنیم که فرضی باطل است، و یا باید مبنایی فقهی برای دیدگاه و سیاست معظّمٌ له تصور نماییم که در این صورت، فرضی غیر از فرض مزبور از صاحب جواهر، که در مقاله به تفصیل آمده است، به نظر نمی رسد.

اگر ناقد محترم تحلیل فقهی دیگری از مسائل و فروض مزبور دارند، شایسته است تفصیل تحلیل خود را در اختیار نویسنده مقاله و عموم علاقه مندان قرار دهند.

ب. جناب آقای عبداللهی نظر مقاله را درباره «تحریم مطلق ترور در مذهب شیعه» انکار کرده اند و این برداشت را از نظر «محتوای اطلاق این حکم» تخطئه نموده اند.

توضیح: به نظر بنده، هیچ منبع فقهی و مستدلی وجود ندارد که دیدگاه ایجابی درباره ترور در مذهب شیعه داشته باشد. و اگر هم وجود داشته و یا دارد، بنده اطلاع ندارم. شایسته است جناب آقای عبداللهی برای آگاهی بیشتر نویسنده مقاله و دیگر خوانندگان علاقه مند به موضوع، منابع فقهی و استدلال های موجود یا حتی متصوّر در دستگاه فقه شیعه را درباره جواز و وجوه جواز ترور بیان نمایند.

همچنین مدیر محترم نشریه اشاره کرده بودند که بنا به اظهار برخی از خوانندگان ارجمند مقاله، ممکن است برداشت مقاله از نظر حضرت آیة الله العظمی فاضل لنکرانی مصاب نباشد. اینجانب دوباره به فتاوای ایشان نظر کردم، ظاهر این بیانات، همان گونه که در نشانی مقاله آمده است، چیزی علاوه بر استنباط موجود در مقاله را تداعی نمی کند.

بنابراین، یا خواننده محترم، فتوا و دیدگاه دیگری از حضرت آیة الله فاضل لنکرانی در دسترس دارند که من اطلاع ندارم، یا اینکه به متن همان مطالب ارائه شده در مقاله در نشانی مندرج آن مراجعه نکرده اند. شایسته است برای اطلاع بیشتر، دوباره منابع مذکور را ملاحظه نمایند و در صورت برداشت جدید و متفاوت، ما را نیز از خطا در فهم این مطالب آگاه نمایند.با احترام داود فیرحی

¯ توضیح و تصحیح

در زمینه گزارش «هفت روز در کابل» چاپ شده در شماره 7 فصلنامه شیعه شناسی صفحات 221 242 به اطلاع می رساند که گزارش مزبور، به اشتباه به نام آقای فاضل حسامی به چاپ رسیده است. گزارش ایشان در این زمینه، مختصر بوده و از جامعیّت لازم برخوردار نبود و از این رو کنار گذاشته شد و سپس گزارش دیگری، تهیه شده توسط روابط عمومی مؤسسه شیعه شناسی به چاپ رسید که به اشتباه نام ایشان همچنان باقی ماند. بدین وسیله از جناب ایشان عذرخواهی می شود. در عین حال یادآور می شود که گزارش چاپ شده، بنا به دستور مدیرمسئول فصلنامه، می بایست تلخیص و تدقیق می شد و پس از انجام اصلاحات و تغییرات لازم به چاپ می رسید که متأسفانه این چنین نشد و به همان صورت خام و اصلاح ناشده به چاپ سپرده شد که رنجش و آزرده خاطری تعدادی از دوستان را موجب گردید، که صمیمانه عذرخواهی می شود. در صفحه 233 این مقاله، آثار منتشر شده از سوی «مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله »، از سوی ویراستار به اشتباه به آثار منتشر شده از سوی انتشارات «مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمه الله قم» تغییر یافته که بدین وسیله، تصحیح و پوزش طلبیده می شود.