شناخت دومین ثقل جهان هستی (2)

«ای گروه جن و انس به زودی به حساب شما خواهیم پرداخت »

سنفرغ لکم آیه الثقلان

«ای گروه جن و انس به زودی به حساب شما خواهیم پرداخت »

جن در کلام وحی و عترت

35 نکته جالب و دانستنی درباره آفرینش، زندگی و ویژگی های جن و تفاوت های او باانسان .

جن در عرف قرآن موجودی است با شعور و اراده که به اقتضای طبیعتش از حواس بشر پوشیده می باشد و مانند انسان مکلف و مبعوث در آخرت است و مطیع و عاصی و مؤمن و مشرک و ... و خلاصه دوش به دوش انسان است . تنها فرقشان این است که انسان محسوس و جن نامحسوس است و شاید بعضی فرق های مختصر هم داشته باشند . در مورد شناخت کامل تر این موجود، آیاتی نازل شده و روایاتی ذکر شده است که با استناد به این آیات و روایات، کیفیت، ویژگیها و اوصاف آن ها را ذیلا بررسی می کنیم:

1 . جن یکی از دو موجود پرارزش (ثقلان) روی زمین است، دقت و تامل در آیه 31 سوره الرحمن این مطلب را روشن تر می کند:

«سنفرغ لکم ایه الثقلان »

«ای گروه جن و انس به زودی به حساب شما خواهیم پرداخت » .

2 . جن از لحاظ رتبه زمانی اولین «ثقل » است «و الجان خلقناه من قبل ...» و از لحاظ رتبه مقامی دومین «ثقل » است زیرا انسان اشرف مخلوقات است .

3 . ماهیت آن از آتش است «و خلق الجان من مارج من نار» ⁽¹⁾.

«جن را از مخلوطی از آتش آفرید» . (الرحمن: 15) .

4 . خلقتش بر خلقت انسان تقدم دارد اما این که چه مقدار است ظاهرا دلیل متقنی در دست نیست جز اینکه محی الدین عربی می گوید: «بین خلقت جن و خلقت آدم شش هزار سال فاصله بوده است » . و مسعودی گفته است: «موقعی که خداوند اراده کرد آدم را خلق کند مدت هفت هزار سال بر جن گذشته بود» . آیه 27 سوره حجر دلالت بر تقدم خلقت جن بر انس دارد . همچنین در اکثر آیات قرآن کلمه جن جلوتر از انس آمده که این خود شاهد مدعاست⁽²⁾.

5 . جنیان دارای علم، ادراک و تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال هستند (آیات مختلف سوره جن) .

6 . دارای تکلیف و مسؤلیت هستند (آیات سوره جن و الرحمن) .

7 . گروهی از آن ها مؤمن صالح و گروهی کافرند . «و انا منا الصالحون و منا دون ذلک » (جن: 11) .

8 . آنها با بعضی انسان ها ارتباط برقرار می کنند و با آگاهی محدودی که نسبت به بعضی از اسرار نهانی دارند به اغوای انسان ها می پردازند ⁽³⁾(جن: 6) .

9 . خدا را عبادت می کنند، «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون » (ذاریات: 56) .

روز قیامت به جن مانند انسانها گفته می شود آیا پیامبران نیامدند؟ آیا شما را از این روز بیم ندادم؟ هر دو بر کفر خود گواهی دهند . آیه 130 سوره انعام صریح است در اینکه جن مکلف است و همچون انسان کافر می شوند و پیامبرانی از خود دارند و با مراجعه به سوره جن و آیات 29 و 32 سوره احقاف چنین بر می آید که حضرت رسول صلی الله علیه و آله بر آنها پیامبر است ⁽⁴⁾. در خصوص اینکه چگونه عبادت می کنند و آیا مسلمانان آنها نیز مانند انسان نماز می خوانند و روزه می گیرند و یا اینکه عبادت ایشان به نحوه دیگری است؟ ظاهرا دلیل نقلی دردست نیست اما از آنجایی که آن ها همراه انسان مورد امر الهی قرار گرفته و مکلف به عبادت هستند و از طرفی پیامبران آنها همان پیامبران انسان ها هستند و پیامبر ما، پیامبر طایفه جن نیز است، بعید به نظر نمی رسد که عبادت آنها همچون انسان ها بوده و به تناسب نوع خلقتشان و عالم حیاتشان به پرستش خداوند مشغول باشند ⁽⁵⁾.

10 . مانند انسان ها مرگ و میر دارند و گروهی جای گروهی را می گیرند ⁽⁶⁾. (فصلت: 25) .

11 . در میان آنها افرادی یافت می شود که از قدرت زیادی برخوردارند همان گونه که در میان انسان ها چنین است . در سوره نمل آیات 17 تا 39، لشکرکشی حضرت سلیمان به مملکت «سبا» نقل شده و در آنجاست که عده ای از جن جزء لشگریان او بودند و عفریتی از جن به او گفت: من تخت ملکه را پیش از آن که از جای خود حرکت کنی نزد تو می آورم .

12 . آنها مانند انسان، قدرت بر انجام کار دارند . با وجود خلقت لطیفی که دارند، برای حضرت سلیمان که آنها را به امر الهی مسخر کرده بود، کار می کردند . کاخ ها، تمثال ها و کاسه های بزرگ می ساختند . پس از مرگ حضرت داود علیه السلام فرزندش حضرت سلیمان علیه السلام جانشین او شد و خداوند به او فرمان داد تا ساختمان بیت المقدس را تمام کند . سلیمان، آدمیان، جنیان، و شیاطین را جمع کرد و کارها را میان آنها تقسیم کرد و هر گروهی را مامور به انجام کاری کرد . جنیان را برای به دست آوردن سنگ های مرمر سفید صاف از معادن مامور کرد و پس از ساختن شهر بیت المقدس، جنیان را به چند دسته تقسیم کرد: گروهی را مامور استخراج سیم و زر از معادن; و گروهی را مامور در دریاها و بیرون آوردن انواع مرواریدها و گوهرها و گروهی دیگر را مامور کرد برای او مشک و عنبر و سایر مواد خوشبو را فراهم آورند ⁽⁷⁾.

13 . مانند سایر موجودات زنده نر و ماده دارند و این موضوع در آیه 36 سوره «یس » قابل تامل و دقت است . آیه می گوید: نبات و انسانها نر و ماده دارند و نیز چیزهایی که ما آنها را نمی دانیم، نر و ماده دارند و عبارت «و مما لا یعلمون » ; جن را نیز شامل می شود ولی ما کیفیت آن را نمی دانیم . همچنین در سوره جن از قول آنها نقل شده که می گفتند: مردانی از آدمیان به مردانی از جن پناه می بردند (جن: 6) . چون قرآن اشاره به مردان جن کرده است، پس حتما زنان جن هم وجود دارند ⁽⁸⁾.

14 . طبق آیات قرآن مانند انسان توالد و تناسل دارند و در چند آیه در وصف حوریان بهشتی آمده است: «حوریان بهشتی را قبل از شوهرانشان، نه آدمی و نه جن دست زده است » (الرحمن: 74) . این آیه به وضوح دلالت دارد بر این که جن هم آفرینش دو جنسی دارد و تکثیر نوع آن به وسیله مقاربت نر و ماده صورت می گیرد اما در کلام وحی، درباره مقاربت آنها سخنی به میان نیامده جز اینکه ابن عربی در کتاب فتوحات گفته است: «تناسل بشر به القای آب نطفه در رحم است و تناسل جن به القای هوا در رحم انثی می باشد» ⁽⁹⁾.

روایاتی نیز در این رابطه در دست می باشد که از جمله آنها بخشی از وصیت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به حضرت علی علیه السلام است که فرمودند: «ای علی در شب اول، وسط و آخر ماه آمیزش مکن زیرا جنیان در این سه شب برای مقاربت پیش زنان خود می روند ...» ⁽¹⁰⁾.

15 . از آنجایی که موجودات لطیفی هستند، در شرایط عادی و در هر زمانی نمی توان آنها را دید . اما جنیان، ما انسانها را می بینند چنانکه درباره برحذرداشتن بنی آدم از شیطان و اتباع او آمده است⁽¹¹⁾(اعراف: 27) .

16 . بدان آنها از نظر قرآن «شیاطین » نام دارند . یکی از مواهبی که خداوند به حضرت سلیمان علیه السلام بخشید، تسخیر شیاطین یعنی همان جنیان سرکش و متمرد بود به طوری که در مسیر سازندگی و استخراج منابع گرانبها قرار گرفتند ⁽¹²⁾.

17 . روز قیامت محشور می شوند . (انعام: 128) .

18 . آیات قرآن را استماع می کردند .

19 . به زبان قرآن آشنایی دارند .

20 . تفاوت بین کلام عادی و کلام اعجاز آمیز را می دانند .

21 . خود را موظف به تبلیغ می دانند .

22 . به اعجاز قرآن اعتراف می کنند .

23 . مثل انسانها اصل اختیار و آزادی بر آنها حاکم است .

24 . یقین دارند که نمی توانند بر اراده خداوند در زمین غالب شوند و نمی توانند از پنجه قدرت او فرار کنند .

25 . دارای شعور و اراده هستند .

26 . ایمانشان به خداوند متعال ایمان توحیدی است یعنی مؤمنان آنها احدی را شریک خدا قرار نمی دهند .

27 . مؤمنان آنها مشرکین انس و جن را تکذیب می کنند .

28 . منحرفین آنها هیزم جهنم هستند .

29 . مقارن با نزول قرآن و بعثت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله از تلقی اخبار غیبی آسمانی و استراق سمع برای به دست آوردن آن ممنوع شدند ⁽¹³⁾.

30 . دارای عقاید مختلف بوده و عده ای از آنها فاسق و فاجر و ظالم هستند و عده ای از آنها صالح و مؤمن و اما این که آنها مانند انسانها، شیعه و غیر شیعه هم دارند، شواهدی وجود دارد که صحت این مطلب را تایید می کند . زیرا در روایات بسیاری از لسان اهل بیت علیهم السلام عده ای از جنیان به عنوان شیعه معرفی شده اند . از آن جمله است روایتی که ابوحمزه ثمالی نقل کرده و گفته است: «روزی جهت شرف یابی به حضور امام باقر علیه السلام اجازه خواستم، گفتند که عده ای خدمت آن حضرت هستند . لذا اندکی صبر کردم تا آنها خارج شوند . پس کسانی خارج شدند که آنها را نمی شناختم، داخل شدم و به حضرت عرض کردم: دایت شوم الآن زمان حکومت بنی امیه است و شمشیرهای آنها خونریز می باشد (یعنی ورود افراد ناآشنا برای شما خطرناک است!)

امام فرمودند:

«ای اباحمزه اینان گروهی از شیعیان از طایفه جن بودند آمده بودند تا از مسائل دینی خود سؤال کنند ⁽¹⁴⁾.

از برخی از بزرگان نقل شده است که بعضی از جنیان حتی مقلد مراجع بوده اند و مسائل خود را از آنان می پرسیده اند . مثل مرحوم حاج میرزا حسین، حاج میرزا خلیل از مراجع صدر مشروطیت که یکی از جنیان به صورت شخص عادی در سرداب منزل به حضور ایشان می رسیده و مسائل مربوط را می پرسیده است⁽¹⁵⁾.

31 . دین حضرت موسی علیه السلام را قبل از اسلام تایید و تصدیق کردند . وقتی تنی چند از آنان برای شنیدن آیات قرآن نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رسیدند به سوی قوم خود برگشتند و گفتند: «ما گروه جنیان آیات کتابی را شنیدیم که پس از موسی علیه السلام نازل شده است ...» (احقاف: 30) .

32 . آنها دارای مکان هستند ولی به این معنا نیست که مانند انسان یک فضای خاصی از ماده خاکی را اشغال کرده اند و خانه هایی چون خانه انسان و امکاناتی مثل انسان دارند و چون نوع خلقت آنها با حقیقت خاکی انسان تفاوت دارد، طبیعی است که محل زندگیشان متناسب با حقیقت آنهاست که به طور قطعی مکان مشخصی از آنها به دست نمی دهند . ما در اینجا به یک نمونه از آن اشاره می کنیم ⁽¹⁶⁾.

در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است که فرمودند: «در وادی شقره (بیابانی که رنگ خاکش سرخ مایل به زرد است) نماز نخوان زیرا در آنجا منازل جن است » ⁽¹⁷⁾. در غرب شهر مکه مسجدی وجود دارد به نام «مسجد الجن » که محل نزول جنیان در مکه است و مستحب است حاجیان در آن مسجد رفته و دو رکعت نماز بجا آورند ⁽¹⁸⁾.

33 . آنها می خورند و می آشامند زیرا مانند انسان نیاز به رشد و تولید مثل دارند و طبیعی است که تغذیه نیز داشته باشند . اما این که از چه چیزهایی تغذیه می کنند، از روایات چنین بر می آید که آنها از بازمانده غذای انسان و مغز استخوان استفاده می کنند . چنانکه «ابن بابویه » نقل کرده است: «گروهی از طایفه جن خدمت پیامبر اکرم شرفیاب شدند و عرض کردند ای رسول خدا چیزی برای خوردن به ما عطا فرما، حضرت هم استخوان و بازمانده غذا به آنها عطا کرد ⁽¹⁹⁾.

و نیز امام صادق علیه السلام می فرماید: «استخوان و ضایعات غذای جنیان است » ⁽²⁰⁾.

34 . مانند انسان می خوابند . از آیه 255 سوره بقره چنین استنباط می شود که تنها ذات اقدس احدیت است که نمی خوابد و همه مخلوقات از خواب ناگزیرند چنانکه در روایت آمده امام صادق علیه السلام فرمودند: «به غیر از خداوند متعال; همه خواب دارند حتی فرشتگان » ⁽²¹⁾.

35 . به محضر ائمه علیهم السلام می آیند و مسائل دینی خود را می پرسند در اصول کافی ج 1 ص 394 بابی تحت عنوان (جن در محضر ائمه علیه السلام) وجود دارند و در آن باره هفت حدیث نقل شده از جمله «سدیر صیرفی » نقل می کند که امام باقر علیه السلام در مدینه به من سفارش هایی فرمود . از مدینه بیرون رفتم در میان راه «روحا» (محلی است چهل یا سی میلی مدینه) بودم که مردی با لباس خود به من اشاره کرد . به سوی او برگشتم و خیال کردم که تشنه است .

ظرف آب را به او دادم گفت: نیاز به آب ندارم، نامه ای به من داد که مرکب آن خشک نشده بود، ملاحظه کردم مهر امام باقر علیه السلام بود، گفتم: این نامه را کی به تو داد؟ گفت: الآن . در نامه دستورهایی بود . چون متوجه آن مرد شدم، دیدم کسی نیست، بعد از آن ابوجعفر علیه السلام به مکه آمدند، به حضرت عرض کردم: فدایت شوم، مردی نامه شما را آورد که مهرش خشک نشده بود، فرمود: ای «سدیر» ما خدمتکارانی از جن داریم، چون خواهیم کاری به فوریت انجام پذیرد، آنها را می فرستیم ⁽²²⁾.

رانده شدن جن

رانده شدن جن از آسمان، یکی از مطالب قابل دقت قرآن است . آیات 8 تا 10 سوره جن مبین این مطلب است که جن قبلا محل هایی در آسمان برای استراق سمع داشته اند و سپس دیده اند که آسمان پر از نگهبان و شهاب است و شهاب در کمین آنهاست که استراق سمع می کنند، پیش خود گفتند: نمی دانیم آیا خداوند در اثر این تحول، رشد و کمالی برای اهل زمین اراده کرده و یا بلایی به آنها خواهد رسید . در روایات اهل بیت علیهم السلام منقول است که این تحول بعد از ولادت رسول اکرم صلی الله علیه و آله اتفاق افتاد و از اهل سنت آن را در وقت بعثت آن حضرت گفته اند و آن را در مجمع البیان ذیل آیه 18 سوره «حجر» از ابن عباس و در سوره «جن » از بلخی نقل کرده است . در «تفسیرصافی » در سوره «جن » از احتجاج از حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده: این ممنوعیت برای آن بود که در زمین چیزی مانند وحی از خبر آسمان نباشد و آنچه از جانب خداوند آمده باشد، ملتبس نگردد ... ناگفته نماند آیات قرآن دال بر آن است که در آسمان محلی برای دانستن اسرار خلقت و کارهای آینده روی زمین وجود دارد که جنیان به آن جا نزدیک می شده اند . عده ای از دانشمندان مسلم گرفته اند که پیام های مرموزی به طور مرتب و موج های منظم از آسمان به زمین ارسال می گردد و آن را «بی سیم کیهانی » نام گذاشته اند . «کارل جانسکی » به سال 1932 میلادی 8 ماه مراقب گرفتن این پیام ها با بی سیم خود شد و دید هر شب چهار دقیقه از شب قبلی زودتر ارسال می گردد و آن به واسطه این بود که گردش زمین به دور خورشید موجب می شود غروب و طلوع ستارگان هر روز چهار دقیقه زودتر از روز قبل باشد . در پایان سال 1933 میلادی سمیناری از متخصصین این علم منعقد شد . جانسکی در این سمینار طی بیانیه ای از مشاهدات خود پرده برداشت و متذکر شد که در ستارگان موجوداتی می باشند که قادر به تکلم هستند و این پیام های آسمانی که با تلسکوپ های بی سیم قابل دریافت هستند، انسان را در شناخت هر چه بیشتر جهان کمک می کنند ... در فوریه سال 1942 دلائلی بر صحت نظر جانسکی اضافه شد; زیرا دیده شد که یک سلسله پیام های فضایی، کار جهت یابی راداری را که در انگلستان به کار گذاشته شده بود، متوقف کرد .

دانشمندان پس از کوشش فراوان بالاخره دریافتند که این وقفه در اثر یک سری پیام های تلگرافی است که از یک سوی ناشناخته از ماورای افق بوده است و فعلا این مطلب را دانشمندان تقریبا مسلم گرفته اند ⁽²³⁾.

ولی از نظر قرآن مجید چنانکه در سابق اشاره شد، این مطلب مسلم و حتمی است . نویسنده کتاب فوق عقیده دارد که جن برای شنیدن چنین اصواتی به آسمان نزدیک می شدند نه برای شنیدن وحی; زیرا وحی را جز کسی که به او وحی می شود، کسی نمی شنود .

خلاصه; آیات قرآن روشن می کند که جنیان می کوشیدند تا آسمان را رصد کنند و اسرار آن را به دست آورند تا از اسرار خلقت و حوادث آینده مطلع شوند ⁽²⁴⁾. آری این بود اوصاف و ویژگیهای جن از دیدگان قرآن و عترت علیهم السلام اما افراد ناآگاه که نتوانسته اند حقیقت جن را حداقل تا حدودی بشناسند، ره افسانه زدند و خرافات زیادی درباره این موجود ساختند که با عقل و منطق سازگاری ندارد .

پی نوشت:

1) قاموس قرآن: همان ج، ص 62 - 63 .

2) ماخذ قبل: ص 28 - 29 .

3) تفسیر نمونه: همان ج، ص 154 .

4) قاموس قرآن: همان ج، ص 63 .

5) جن و شیطان: ص 63 .

6) ماخذ قبل: ص 63 .

7) تفسیر نمونه: ج 13، ص 475، 476 .

8) قاموس قرآن: همان ج، ص 67 .

9) وسایل الشیعه: ج 14، ص 91 . جن و شیطان ص 56 .

10) وسایل الشیعة: ج 14، ص 91 .

11) قاموس قرآن: همان ج، ص 64 .