نفوذ عناصر اسلامی با تجربه و تحصیل کرده، در دولت مرکزی سودان از سال 1371، و ترسیم خطوط اصلی سیاست این کشور بدون وابستگی به ابرقدرت ها، از عواملی بود که حساسیت و نگرانی مصر را برانگیخت .
ریشه تاریخی مساله
منطقه شمالی سودان در مرز با مصر در طول تاریخ همواره مورد نزاع حکام دو کشور بوده و مسئله «حلایب » که محور این نزاع است، ریشه در تاریخ روابط دو کشور دارد . در دوران سلطه استعمار بریتانیا بر سودان، هنگامی که بحث بر سر تعیین مرزها میان حاکمان «مصر» و «سودان » پیش آمد، دولت انگلستان تصمیم گرفت خط مرزی را مشخص کند و در 29 دیماه 1277ه ش به نمایندگان خود در مصر و سودان رسما اعلام کرد که خط مرزی دو کشور را مدار (22 درجه) قرار دهند، بدینگونه مرز میان دو سرزمین مزبور به صورت خطی مستقیم در نظر گرفته شد اما در همان سال احساس شد که این تقسیم بندی عاری از عارضه نمی باشد، زیرا در مناطقی واقع در زیر این مدار قبایلی زندگی می کنند که در اصل مصری هستند و اداره امورشان توسط دولت مصر انجام می شود و از سوی دیگر در بالای این مدار منطقه «حلایب » است که در آن، قبایل سودانی مستقر می باشند، بنابراین مدار مزبور نمی توانست یک مرزبندی طبیعی و معتدل به حساب آید، پس مقرر گردید حلایب ضمیمه خاک سودان شود . از آن زمان بر همه مصری ها و سودانی ها مسلم گردید که ناحیه مزبور به کشور سودان تعلق دارد و تا اواسط سال 1371 در کنترل سودان بود . اما با این همه هرگاه که ثبات سیاسی در سودان دستخوش حادثه شده، مصری ها فرصت را غنیمت شمرده و به حلایب حمله کرده اند و اگرچه سودان به سازمان ملل متحد شکایت کرده و خواهان رسیدگی به موضوع شده اما هیچگاه توافق ها پایدار نبوده اند .
حمله مصر به مناطق مرزی سودان
حوادث و مسایلی در سال 1371 به وقوع پیوست که مصر از جانب سودان احساس خطر کرد، زیرا در این سال عناصر اسلامی باتجربه و تحصیل گروه و قشر دانشجو در دولت مرکزی سودان نفوذ کردند و موفق شدند خطوط اصلی سیاست این کشور را بدون وابستگی به ابرقدرت ها ترسیم کنند . برقراری رابطه خوب سودان با جمهوری اسلامی و نیز اختلاف شدید دیدگاههای مصر و سودان نسبت به مسایل سیاسی افریقا از زمینه های این اختلاف به شمار آمد . همچنین سودان با مشی اسلامی و انقلابی، حضور سیاسی خود را در منطقه شاخ افریقا و دریای سرخ قوت بخشید . از سوی دیگر فعالیت های گروههای اسلامی در مصر، این کشور را با مشکلات امنیتی مواجه ساخت، حضور نظامی امریکا در «سومالی » و «باب المندب » و سرپوش گذاشتن بر جنبش اسلامی در مصر، رژیم حاکم بر مصر را بر آن داشت که ادعای ضمیمه کردن حلایب را به خاک خود، بار دیگر جدی بگیرد و سعی کند افکار عمومی را از آنچه در مصر، می گذرد، منحرف سازد و در آذر 1371 با سی کیلومتر پیشروی در طول «حلایب » پرچم خود را در مدار 22 درجه برافرازد، نیروهای مهاجم مصری ضمن پیشروی در خاک سودان، منازل شهروندان سودانی را در سطح وسیعی مورد بازرسی قرار دادند که این امر اهانت و نقض آشکار حاکمیت ملی سودان به شمار می آمد . ادعاهای ارضی مصر و تجاوز رژیم مبارک به خاک کشور انقلابی سودان، تجاوز بعثیان را به ایران اسلامی در سال 1359 ه ش در اذهان زنده می کند زیرا مشابهت هایی میان علل و عوامل هر دو بحران یعنی ادعای ارضی عراق در سال 1980م و ادعای ارضی مصر در اواخر سال 1992م نشان از دست های پنهان و شوم استکبار در پشت صحنه دارد، مصر با ضمیمه کردن حلایب به خاک خود و اختصاص 15 میلیون دلار جهت ایجاد واحدهای مسکونی در استان حلایب سعی در تثبیت حاکمیت خود در این منطقه دارد که این حرکت به شهرک سازی رژیم اشغالگر قدس در اراضی اشغالی شباهت دارد . رژیم مصر به شکایت های سودان توجهی نکرد و ضمن تکذیب هرگونه تجاوز به سودان، ادعا کرد که حلایب در مدار 22 درجه مرز دو کشور است و متعلق به مصر می باشد . وزیر خارجه مصر در توجیه اعزام نیروهای نظامی به حلایب خاطر نشان ساخته است: نیروهای مصری برای اعمال حاکمیت دولت قاهره بر اراضی خود و جلوگیری از فعالیت تروریستی و نفوذ اسلام گرایان به مصر به نواحی مذکور اعزام شده اند، تناقض در اظهارات مقامات مصری گویای پیروی دستگاه حاکمه قاهره از سیاست های نظم نوینی است که تامین کننده منافع استکبار در جهان سوم است (1) .
در اواخر سال 1375 چندین شهر مرزی سودان به تصرف نیروهای متجاوز در آمد، در این حملات ارتش های کشورهای «اتیوپی » و «اریتره » نقش اصلی را داشته اند، هر چند در ظاهر شورشیان مخالف دولت سودان; موسوم به ارتش آزادی بخش، مسؤولیت این حملات را به عهده گرفته اند . بر اثر یورش های مزبور تعدادی از مردم مسلمان و مظلوم سودان کشته و زخمی شده و شمار زیادی نیز آواره گشته اند . دولت های اتیوپی و اریتره به شدت تحت نفوذ امریکا و اسرائیل قرار دارند و در جهت تامین منافع استکبار و با اتهامات واهی دست به چنین تهاجم هایی زده اند . اریتره که در سال 1372 به استقلال رسید، یکسال بعد به بهانه حمایت سودان از نیروهای مخالف آن کشور روابط خود را با سودان قطع کرده و «اسمره » را به پایگاه اصلی مخالفان دولت «البشیر» تبدیل کرده است (2) .
هم مرزی با «اوگاندا» و «زئیر» نیز موقعیت این کشور افریقایی را از حساسیت افزونتری برخوردار کرده است، حمایت اوگاندا از شورشیان جنوب و اوضاع متشنج «زئیر» ، شرایط نامساعدی را بر سودان تحمیل ساخته است .
گرچه در آبان سال 1375 در سومین نشست چهارگانه وزرای امور خارجه سودان، اوگاندا و مالداوی که به دعوت جمهوری اسلامی ایران در تهران برگزار شد، تفاهم نامه ای برای تشنج زدایی میان اوگاندا و سودان تدوین گردید (3) . و روابط دو کشور به سطح مطلوبی رسید اما شدت گرفتن درگیری ها و ادعای حمایت اوگاندا از شورشیان جنوب و استقرار سربازان اوگاندایی در نواحی مرزی، مشکلات جدیدتری را به این کشورها تحمیل کرده است که آینده آرامش ایجاد شده را نامطمئن می نماید (4) .
اقتصاد سودان
نیمی از سکنه سودان را افراد کمتر از 14 سال تشکیل می دهد، متوسط عمر مردان 47 سال و این میزان برای زنان 49 سال است، میزان تولد 48 در هزار و مرگ ومیر 17 در هزار و رشد جمعیت در حدود 3% است . حدود 15 میلیون نفر از مردم سودان نیروی کار آن را تشکیل می دهند که 75% آنان در بخش کشاورزی مشغول کارند .
مهمترین محصولات کشاورزی و دامپروری آن را پنبه، نیشکر، صمغ عربی تشکیل می دهد . پنبه 60% صادرات آن را تشکیل می دهد و بزرگترین مزارع پنبه جهان در حوالی خارطوم - مرکز حکومت سودان - واقع است . سودان به لحاظ تولید صمغ عربی در جهان مقام نخست را داراست . با وجود آن که سودان اراضی حاصل خیزی دارد و زمانی انبار مواد غذایی جهان سوم به شمار می آمد، در حال حاضر جزء کشورهای فقیر دنیا می باشد و اقتصادش وابسته به کمک کشورهای دیگر می باشد . کودتاهای پی درپی و نبردهای درون مرزی و توطئه های ابرقدرت ها بر علیه این کشور تورم را در سودان بسیار افزایش داده است .
طلق (میکا)، آهن، منگنز، کرومیت، گچ، قلع، آزبست (پنبه کوهی)، مس، طلا و نمک از معادن مهم سودان است (5) . در سال 1973م این کشور در سواحل دریای سرخ نفت کشف نمود . متاسفانه بهترین معادن در اختیار شورشیان گارانگ قرار دارد (6) .
مهمترین صنایع کشور عبارتند از: مواد غذایی، تهیه روغن گیاهی، نساجی، سیمان، چرم، شیمیایی، فلزی و صنایع دستی (بومی) (7) .
واحد پول سودان لیره (پوند) سودان است، حدود 10% تولید ناخالص ملی از صنایع و 40% از بخش کشاورزی به دست می آید .
اقتصاد نابسامان، وجود تورم و نبود درآمد کافی برای ادامه امور، وجود قحطی و گرسنگی در جنوب سودان و درگیری کاروان های کمک رسانی با شورشیان، همه از عوامل بحران زا برای سودان به شمار می آیند .
سودان کم و بیش از کمک های بین المللی برای مشکلات قحطی بهره می برد، در مارس 1999م در توافقی با صندوق بین المللی پول برنامه اقتصادی سه ساله ای را به اجرا گذاشت که تا پایان سال 2001م به طول می انجامد . تورم در سودان در سال 1996م به 133% رسید که دو سال بعد مقداری کاهش یافت . درآمد ناخالص ملی سودان برای هر نفر در سال 1997م 290 دلار بوده است و همین سال میزان بدهی این کشور 20 میلیارد دلار تخمین زده شده است .
با ادامه مشکلات زندگی و گرانی کالاها، دولت تلاش هایی را انجام داد و دستمزد کارکنان خود را افزایش داد . و همچنین صندوق های تامین اجتماعی و تعاونی های مصرف و تولید را مورد توجه قرار داده است .
پی نوشت:
1) روزنامه کیهان، شماره 14680، روزنامه جمهوری اسلامی، شماره های 3925 و 4023 .
2) اطلاعات، شماره 21612 .
3) اخبار ساعت 14 سیمای جمهوری اسلامی ایران در روز14 آبان 1375 .
4) روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 5122 .
5) گیتاشناسی کشورها، محمود محجوب، صفحه 181، جغرافیای کامل جهان، صفحه 358 .
6) سرزمین اسلام، از نگارنده، صفحه 435 .
7) کشورهای جهان، عبدالحسین سعیدیان، صفحه 506 .
