8/11/77
ضمن عرض تبریک به مناسبت ایام پربرکت دهه فجر و آرزوی گسترش و تعمیق هرچه بیشتر انقلاب اسلامی در جهان، از اینکه در چنین شب عزیزی خدمت سروران و عزیزان گرامی رسیدم خیلی خوشحالم و به چنین برنامه هایی که در طول آن، بعضی از مسائل سیاست خارجی بازگو خواهد شد، خیلی ارج می نهم و اوقاتی را که عزیزان در این راه صرف می کنند و گفت وگوهایی که در این زمینه انجام خواهد گرفت، برای بنده مغتنم و محترم است.
سیاست خارجی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران همچون همه ابعاد این نظام مقدس که در پی پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی به وجود آمد، سیاستی ویژه است. سیاستی که با سیاستهای رایج در جهان معاصر سازگار است و لذاست که همواره شعار نه شرقی نه غربی، ملاک و معیار دستگاه سیاست خارجی ما بوده است. و همین شعار، نشان دهنده ویژگی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است و آنگونه که رهبر انقلاب تدوین فرموده اند، مبتنی بر اصول عزت، حکمت و مصلحت است. ما در دستگاه سیاست خارجی، تلاش کرده ایم - همچنان که در گذشته تلاش شده که پیام انقلاب اسلامی به جهانیان عرضه شود - در چارچوب اصولی که برشمردم، سیاست خارجی تبیین و منافع جمهوری اسلامی ایران تامین گردد.
ما برای طراحی سیاست خارجی، همچون صحنه عملیات نظامی، به صحنه روابط خارجی نگاه می کنیم. همانگونه که در عملیات نظامی، در جبهه نبرد آرایش نیرو می دهند، اطلاعات جمع آوری می کنند، طرح عملیات می دهند و خود را برای نبرد با خصم و فتح خطوط جبهه دشمن آماده می کنند، در سیاست خارجی نیز ما در واقع چنین مراحلی را طی می کنیم; ما هم شناسایی می کنیم، اطلاعات جمع می کنیم، قدرت و قوت دشمن را می سنجیم، نیروهایمان را بسیج می کنیم، طراحی عملیات می کنیم و سنگر به سنگر پیش می رویم. البته در جبهه نظامی روی زمین و در عالم ماده این فتح انجام می گیرد; اما در سیاست خارجی، ما در عالم ذهنها و در سنگر شناختهای دیگران، پیروزی می آفرینیم و پیام اسلام را عرضه کرده دیگران را با واقعیتهای جمهوری اسلامی آشنا می کنیم. در این راستا، برای اینکه سیاست خارجی اجرا شود، ساز و کارهای خاصی لازم است که من تلاش می کنم در این مجال اندک آنها را توضیح بدهم و برخی از دستاوردهای سیاست خارجی در یک و نیم سال گذشته را عرضه کنم.
همچون عملیات نظامی، ما احتیاج به طرح عملیات و نیاز به یک برنامه راهبردی داریم. بنابراین کاری که می کنیم این است که کارشناسان ما در حوزه های عملیات سیاسی مختلف راهبردهایی را تعیین و تنظیم می کنند تا در یاست خارجی کشور خاص چگونه عمل کنیم که اصول عزت، حکمت و مصلحت تامین شود. وقتی این برنامه تنظیم شد، در مواردی که ضروری است، در شورای عالی امنیت مطرح می کنیم تا پس از تصویب در این شورا، کل نظام هماهنگ شود و کلیه مسؤولان در جریان آن باشند. در یک حوزه خاص سیاست خارجی همانطور که اطلاع دارید، مصوبات شورای عالی امنیت ملی به سمع مقام معظم رهبری می رسد و ایشان صحه می گذارند. بر اساس این برنامه طرح عملیاتی تهیه می کنیم که مثلا در آذربایجان در زمینه تبلیغات، کار اقتصادی، سیاسی، فرهنگی چه گامهایی باید برداشته شود تا منافع ما در این کشور تامین شود. این برنامه، دائما تحت نظارت و کنترل است تا اگر اشتباهاتی دارد، تصحیح و تعدیل شود و سرانجام به هدف نهایی خود می رسیم.
البته توجه دارید که عملیات سیاسی که در عالم شناخت باید صورت گیرد، بسیار پیچیده تر از عملیات نظامی می باشد و ارزیابیهای آن هم پیچیده تر است; چرا که عینی نبودن این مساله بر دشواری آن می افزاید. ارزیابیهای دیگران هم همین مشکل را دارد که ذهنی است. سیاست خارجی جزء ظریفترین و حساسترین کارهای بشر است. به هر حال این شیوه عمل ما است که بر اساس عزت، مصلحت و حکمت عمل می کنیم.
در عمل، دیگران هم همین کار را انجام می دهند; یعنی طراحی کرده و همین سیستم را عمل می کنند و بسته به اینکه چه کسی تواناتر و زیرکتر باشد و سربازان چه کشوری مستعدتر، مؤمنتر و دارای تخصص بیشتری باشند و کدام نظام از حمایت مردمی، بیشتر برخوردار باشد، موفقیت بیشتری خواهد داشت. به هر صورت یک صحنه واقعی در جهان وجود دارد.
در یک سال و نیم گذشته تلاش کردیم از موقعیتها بیشترین استفاده را بنماییم. این موقعیتها ساده به دست نیامده است; بلکه با ایثارها شهادتها و تحمل دشواریها از سوی مردم و رهبری و مسؤولین بوده که امروز انقلاب اسلامی به عنوان یک واقعیت اجتناب ناپذیر مورد پذیرش جامعه جهانی قرار گرفته است. در سالهای پرخطر گذشته، ما با توطئه کودتا، جنگ و حمایت از دشمن روبرو بوده ایم. اکنون این دوران را پشت سر گذاشته ایم; ولی توطئه همواره وجود دارد و هر لحظه علیه ما توطئه می کنند. ما اگر قوی و دانا و مسلط به ابزار باشیم، می توانیم مقاومت کنیم.
بعد از انتخابات اخیر، دنیا به گونه دیگری به ایران نگاه می کند; زیرا مردم حضور خود را اثبات کرده اند.
دنیا با حضور پرطراوت مردم در صحنه انتخابات ریاست جمهوری و محترم شمرده شدن آرای آنها از سوی نظام، فهمید که نظام، مستقر و ماندنی است و از استحکام بالایی برخوردار است. پس از انتخابات، با سیاستهایی که رهبری معظم و ریاست جمهور به عنوان محورهای سیاست خارجی اعلام کردند، فضاهای جدیدی به وجود آمد که از یک طرف دشمنان و بیگانگان و همه بازیگران جهان فهمیدند که با یک نظام قوی و مستحکم روبرو هستند و از طرف متوجه این نکته شدند که نظام به دنبال تشنج زدایی و اعتماد سازی و مفاهمه و گفتگو است. این فضای جدید موجب اقبال جدیدی به ایران شد و ما خوشبختانه موفق شدیم روابط خود را با بسیاری از کشورها - در اولویت اول با همسایگان مسلمان بعد کشورهای دور دست - مبتنی بر احترام و گفتگو بسازیم.
روابط کشورمان با کشورهای خلیج فارس با روابط گذشته قابل مقایسه نیست. عربستان روابطصمیمی بامادارد. مساله برائت را امروز عربستان به رسمیت می شناسد. روابط اقتصادی دو کشورشدیداروبه گسترش است. از نمایشگاههای ما در عربستان - در ریاض - استقبال بی سابقه ای شده و حدود دویست هزار نفر از آن دیدن کردند و فروش آن بی سابقه بود و از همه مهمتر، فضای اعتمادآمیزی است که به وجود آمد و بر همه ابعاد روابط ما سایه افکند. این سیاست در تمام کشورها مؤثر افتاد و روابط ما با سایر کشورهای خلیج فارس رو به بازسازی و پیشرفت است.
تصمیم داریم با عراق که با آن در جنگ بودیم و با آن مشکل داشتیم و داریم، بر اساس نظریه شورای عالی امنیت و رهبری، مشکل خود را به عنوان دو همسایه حل کنیم; زیرا ما محکوم به همسایگی هستیم. مساله اسرا تقریبا حل شده و رو به پایان است. مساله زیارت عتبات عالیه رو به راه شده است و سایر مسائلی که تلاش می کنیم حل شود. در افغانستان، بعد از فاجعه مزار شریف که طی آن دیپلماتهای ما به شهادت رسیدند، با تمهیداتی که طبق مصوبات شورای عالی امنیت اندیشیده شد، اغلب خواسته های خود را از طالبان به دست آوردیم. شهدا و اسرا و کامیونها عودت داده شد و آنچه باقی مانده، مجازات قاتلان و جانیان است که امیدواریم به نتیجه برسد.
در جهان اسلام روابطی که بعد از کنفرانس اسلامی با جهان اسلام برقرار کرده ایم، روابط خوبی است. مصر اگرچه با ما رابطه سیاسی ندارد; ولی از جهت همکاریهای منطقه ای و بین المللی و بین دو کشور هماهنگی وجود دارد. سیاستهای بد اسرائیل، عامل کمک به ما بوده و ما از این فضاها در راستای منافع خود استفاده کرده ایم.
با اروپا که در گذشته با ما تحقیرآمیز برخورد می کرد، امروز از سر اقتدار و بی نیازی برخورد می کنیم. ما نمی توانیم بپذیریم، اروپایی به صرف اروپایی بودن به ما زور بگوید و لذا هیچ گاه در برخورد با اروپا حتی احضار سفرایشان، از روی نیاز صحبت نکردیم; اما فضاهایی ساختیم که اروپاییها مجبور به آمدن شدند و به خواستهای ما تمکین کردند. همین انگلستان در ماجرای رشدی تحقیرآمیز برخورد می کرد، عملیات ما موجب شد که بدون اینکه به فتوای امام(ره) و یا جایزه قتل رشدی خدشه ای وارد شود و بدون هیچ تغییری در موضع جمهوری اسلامی، آنها آمدند و مشکلشان را حل کرده و روابط را ارتقا دادند. البته شیطنت کردند و قصد داشتند این مساله را برای خودشان یک پیروزی جلوه دهند; ولی برخورد مراجع و مطبوعات جلو آن را گرفت و آن استفتا و اقتدار ما بود که ما را پیروز کرد و باعث شده امروز نه بحث گفت وگوی انتقادی که صحبت مشارکت مطرح شود.
اگر شما بخواهید اصل حکمت را رعایت کنید باید به منطق کار سیاسی و دیپلماسی مسلح بشوید و به زبانی صحبت کنید که برای آنها قابل فهم باشد.
بارها رهبر معظم انقلاب به بنده فرمودند که شما زبان دیپلماسی را به کار بگیرید و در سیاست خارجی با زبان دیپلماسی صحبت کنید.
هر کاری، ابزار، و منطق و زبان خاص خود را نیاز دارد تا مؤثر واقع شود و اصل مصلحت یعنی همواره در کل این فعل و انفعالات، منافع جمهوری اسلامی را نظر داشته باشیم و لازمه این کار، اجماع در سیاست خارجی است; کاری که تلاش در تحقق آن داشتیم. در سیاست خارجی صحبت ازاختلافات نیست، صحبت از شفافیت و اجماع است. رهبری، محورهای کلان را مطرح می کندوپس از بحث شورای عالی امنیت، توسط ریاست جمهور تصویب و سپس اجرا می شود.
بیگانگان که سعی در شکاف بین ما دارند، باید بدانند که ما در سیاست خارجی، براساس اجماع عمل می کنیم. دشمنان می گویند در ایران دو خط وجود دارد; خط ریاست جمهور و خط رهبری. چرا باید دو خط وجود داشته باشد؟ در ایران یک سیاست بیشتر وجود ندارد و آن سیاست اجماعی است که رهبری نظام معین می کند و بقیه مجری آن هستند، بنابراین باید واقعیات جمهوری اسلامی را بپذیرند. به عنوان یک الگوی نوین سیاست خارجی، ایران می خواهد نشان بدهد که می شود مستقل از قدرتها زیست و پیام اسلام را به گوش جهان رساند و از مستضعفین حمایت کرد و به هیچ کس هم وابسته نبوده. بنده خدمتتان عرض می کنم، امروز در مجلس روسیه این فکر مطرح است که باید ببینیم ایرانیها چه کار کردند که در حفظ استقلال خود موفق بودند. و این اثر نامه امام(ره) به گورباچف است که گفتند به اسلام روبیاور تا مشکلات کشورت را حل کنی. امروز در دومای روسیه دنبال این هستند که مدل استقلال ایران چگونه است که جمهوری اسلامی توانسته است به شرق و غرب وابسته نباشد.
و این موفقیت ماست که خود را تثبیت کرده ایم و صاحب فکر و پیشتاز در کشورهای در حال توسعه و الگو برای کشورهایی مثل روسیه هستیم. جا دارد که در اینجا بر یک نکته تاکید کنم و آن نقش نهضتهای اسلامی است که اصول و مبانی سیاست خارجی ما بر حمایت از آنها استوار بود. امروزه اگر حزب الله حرف اول را در لبنان می زند و مقاومت اسلامی توانسته است استقلال لبنان را حفظ کند و همه کشورها به آن نظر دارند، به برکت علقه معنوی و ولایی است که بین ما و شیعیان لبنان وجود دارد.
البته حمایتهای ما از نهضت های اسلامی روز به روز در حال افزایش است. ما بر این حمایت از مستضعفین، از مبانی اصلی سیاست خارجی ما است.
در صحنه روابط بین الملل، فراتر از روابط دوجانبه، حوزه گسترده ای در بعد استوار کردن صلح وحل بحرانهابه وجودآمده است.امروز،جمهوری اسلامی کشوری شناخته می شود که سعی بلیغ در حل بحرانها دارد. در بحران بین ترکیه و سوریه کمک کرد که البته مصر نیز با ما همکاری کرد. در تاجیکستان و افغانستان هدف، برقراری صلح بین گروههای متخاصم بوده است.
در سازمانهای بین المللی، در زمینه حفظ محیط زیست، ایران را به عنوان کشور پیشتاز می شناسند. در مبارزه با مواد مخدر و خلع سلاح ایران حرف اول را می زند. در جهان سوم، ایران نقش پیشتاز را دارد. اینها از برکت سیاستهایی است که ریاست جمهور اعلام کرده و این فضا را ساخته است. ایران از یک سو به عنوان مرکزی که داعیه گفت وگو دارد، مورد توجه جهانیان قرار دارد و از سوی دیگر پشتیبان حرکتهای اسلامی و مستضعفین جهان است و می دانید جمع کردن اینها چقدر مشکل است و ظرافت می خواهند که شما، هم مبانی و اصول را حفظ و تقویت کنید و هم در عین حال وقعیت خود را تثبیت و ایجاد تفاهم و اعتماد کنید.
البته در این زمینه حوزه های علمیه نقش مهمی دارند. هم در تقویت توان فکری و فلسفی سیاست خارجی جمهوری اسلامی و هم در ارشاد مردم و آگاهی دادن به مردم در ابعاد سیاسی و برگزاری چنین جلساتی خیلی مؤثر است. وزارت خارجه که اهمیت خاصی به حوزه های علمیه و آیات عظام و ارتباط با آنها می دهد، تلاش می کند که این ارتباط را در یک ساز و کار جدی سازمان دهد.من از مشاور عالی رتبه وزارت امورخارجه آقای خوانساری که حفید آیة الله خوانساری و از دیپلماتهای برجسته هستند، خواسته ام چنین ارتباطی را سازمان دهند و با بیوت آیات عظام و مدرسین حوزه علمیه و طلاب عزیز ارتباط داشته باشند، تا ارتباط قوی تری بین حوزه و بین سیاست خارجی به وجود بیاید، و ما بتوانیم از امکانات حوزه در این خصوص استفاده کنیم.
سؤالات
سؤال: آیا به این نتیجه نرسیده اید که سیاست تنش زدایی شما، جسارت امریکا و اسرائیل را بیشتر کرده و باعث افزایش تنش شده است، نمونه آن حمله به عراق، اصابت موشک به ایران، کشتن دیپلماتها و... آیا این نقض غرض نیست؟
بایستنی بین آنچه که سؤال کننده عزیز گفتند و سیاست تنش زدایی رابطه ای پیدا کرد. آیا بین لشکرکشی به خلیج فارس و تنش زدایی و یا مساله افغانستان رابطه وجود دارد؟
بنده فکر نمی کنم چنین رابطه ای وجود داشته باشد. لشکرکشی امریکا به خلیج فارس در واقع به دلیل بهانه هایی است که عراق به امریکا داده است; چه در تجاوز به کویت و چه در بازیهایی که بعدا عراق انجام داده که موجب بدبختی بیشتر مردم عراق شده و چنین وضعیتی را فراهم کرده است. البته حمله امریکا به عراق نه تنها مشکلی را حل نکرده و مورد حمایت کسی قرار نگرفته; بلکه به ضرر امریکا هم بوده است.
لشکرکشی های امریکا رابطه ای به سیاست تنش زدایی ندارد; بلکه سیاست تنش زدایی ما باعث شده که رفتار امریکا را نسبت به انقلاب اسلامی زیر سؤال ببرد. وقتی رابطه ما با خلیج فارس و عربستان تصحیح شد و با اروپا اصلاح شد، فشار زیادی به امریکا وارد آمد. یکی از دلایلی که امریکاییها در برخورد با ایران در کلام و سخن لحن بهتری گرفتند، این بود که زیر سؤال رفتند که چه مرضی دارید اینگونه با ایران برخورد می کنید. البته آنها لحن خود را عوض نموده اند; ولی یاست خود را عوض نکرده اند. اگر بخواهند صداقت داشته باشند، باید تحریم و بلوکه شدن را بردارند; ولی سیاستها را عوض نکرده اند; در کلام لحن مثبتی گرفته اند; چرا که زیر سؤال رفته اند; زیرا ما بهانه را از دست امریکا گرفتیم. بنابراین باید گفت ما در سیاست تنش زدایی موفق بودیم و امریکا را زیر فشار گذاشتیم.
اما مساله موشک، اینها موشکهایی است که در واقع امریکاییها به عراق می زنند و ما هم داریم تحقیق می کنیم نسبت به واقعیات آنها که چرا به این سمت خورده است; آیا از روی عمد و قصد بوده است یا نه، بر اساس یک اشتباه است. آیا واقعا موشک است یا پوسته آن؟ باید نظامیها جواب آن را بدهند; ولی ما خیلی قاطع برخورد کردیم; چه اشتباهی باشد و چه از روی عمد، حریم فضایی ما نقض شد. و آنها باید جوابگو باشند. فلذا ما به دولت امریکا اعتراض کرده و اقدامات لازم را هم از طریق دیپلماتیک و هم از طریق سازمان ملل برای جبران خسارات مادی و معنوی را انجام داده ایم و امریکا باید آن را جبران کند نیروهای ما هم آماده اند که جواب بدهند.
سؤال: در زمینه سفر هیات آمریکایی که دو نفر از آنها از اعضای عالی رتبه سازمان CIA بودند و وزارت خارجه نیز جوابهای ضد و نقیض داده است چه می گویید؟ آیا در بین آنان چهره های شناخته شده ای هم وجود داشته است؟
نفهمیدم منظور از چهره شناخته شده چیست؟ اگر منظورتان این باشد که جاسوس بوده اند، باید بگویم که چنین مساله ای نبوده و تشابه اسمی بود، که فردی با همین فامیل ولی نام کوچک دیگری درزمان نیکسون معاون CIA بوده است. او الآن هفتاد سال دارد; در حالی که این فردی که شمامی گویید،سی وچندسال دارد.بنابراین،صرفایک تشابه اسمی بوده و نه چیز دیگری.
وزارت خارجه خیلی شفاف برخورد کرد و به آنها ویزای گردش گری داده بود و آن آژانسی که ویزا درخواست نموده بود، نگفته بود آنها قصد کار اقتصادی دارند. البته آنها برای کار اقتصادی محدودیت دارند; چرا که دولتشان تحریم کرده است. قبلا هم شرکت نفتی کونکو آمده بود و در مورد نفت قرارداد بسته بود که مورد مخالفت دولت امریکا قرار گرفه بود. در هر صورت مشکل کار این بود که آنها برای گردش گری آمده بودند; ولی ملاقاتهای اقتصادی هم انجام دادند. وزارت خارجه هم اعلام کرد که اینها ویزای گردش گری دارند و از سایر مسائل آنها خبری ندارد و باید بعد از بازدید می رفتند.
سؤال: رابطه با امریکا که امروز مطرح است آیا به قصد زمینه سازی است؟ یا مساله ای دیگر مطرح است؟
سیاست دولت که رهبری آن را معین کرده اند و دولت به آن عمل می کند، کاملا شفاف و روشن است. تنش زدایی، سیاست کلی ما می باشد; ولی سیاست گفتگو و اقتصادی با امریکا مطرح نیست. تحت فشار گذاشتن امریکا در راستای سیاست ماست; ولی رابطه و یا گفت وگو به نفع ما نیست و عزت جمهوری اسلامی ایران به ما این اجازه را نمی دهد چون امریکا در این موضع نیست. اگر امریکا آدم بشود شرایط دیگری هم وجود خواهد داشت. آیا امریکا خوی استکباری خود را عوض خواهد کرد؟ مادامی که سیاستهای خصمانه او علیه ما باقی است; راهی برای گفت وگو وجود نخواهد داشت; ولی فرضا اگر خوی استکباری را کنار گذاشت و گفت که حاضر است براساس احترام متقابل مانند دیگر کشورها حداقل مثل کشورهای اروپایی عمل کند، آن موقع شرایط دیگری در برابر ما خواهد بود. البته ما هیچ وقت متصور نمی بینیم که امریکا اخلاق خود را کنار بگذارد و به همین دلیل برنامه مذاکره و رابطه با امریکا در دستور کار ما نیست.
در هر صورت، جامعه ما دارای نگرشها و دیدگاههای مختلفی است; بعضی سیاستهای دولت را قبول ندارند، این نگرش آنهاست; ولی سیاست خارجی ما شفاف است.
سؤال: آیا گفت وگوی تمدنها با اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی هماهنگی دارد؟
گفت وگوی تمدنها یک سخن جدید نیست، گفت وگو بین اسلام و غرب به عنوان دو تمدن در طول تاریخ مطرح بوده است. تعامل بین اسلام و غرب، موجب شکوفایی غرب شده است. کتابهای زیادی در این زمینه وجود دارد و نقشی که اسلام در غرب داشته کاملا مشخص است. ما در دورانی زندگی می کنیم که بعضی با انتقاد و اعلام برخورد تمدنها می خواهند، جنگهای صلیبی را تکرار کنند و نگذارند سیر طبیعی گسترش اسلام در غرب ادامه پیدا کند. می خواهند کشورهای اسلامی را به جنگ غرب وادارند و بدین وسیله جلو گسترش اسلام را بگیرند. آقای هانتیگتون صاحب نظر برخورد تمدنها، یهودی است و ما در قبال این مساله باید یک پاتک بزنیم. رئیس جمهور ما از این فضا استفاده کرده و تز گفت وگوی تمدنها را مطرح کرد. به هر حال، تمدنی که قویتر، انسانی تر و ریشه دارتر است می تواند دست بالاتر را داشته باشد و در صحنه های به وجود آمده، خود را معرفی کند. این نقطه قوت ماست که بتوانیم برای عرضه اسلام استفاده کنیم.
ادامه چنین حرکتی، میدانهای وسیعی برای عرضه پیام انقلاب اسلامی و جذب دیگران به وجود خواهد آورد و این در راستای منافع ماست.