یکی از مقوله هایی که در مبحث روان شناسی شاید چندان مورد توجه قرار نگرفته و نمی گیرد. مقوله بازی و تاثیر آن در رشد، پرورش و ایجاد خلاقیت در کودکان است. اینکه آیا بازی می تواند نقشی در فرایند رشد روانی و ذهنی کودکان داشته باشد مقوله ای است که قصد داریم تا در این نوشتار به آن بپردازیم. اساسا بازی در زندگی کودکان نقش بسزایی دارد. دوران کودکی مبنای ساختار شخصیتی یک فرد راتشکیل می دهد. چه بسا که اگر این دوران با رویکردی دقیق و علمی پشت سر گذاشته شود، می تواند در پرورش روان و ذهن آدمی تاثیرات قابل توجهی از خود به جای گذارد. شاید به جرات بتوان گفت که علاقه و اشتیاق کودک به بازی می تواند نمایانگر رشد سالم او از نگاه روانشناسی باشد. همچنین بر عکس این فرایند نیز می تواند به نوعی دیگر تعبیر شود. اینکه اگر دیده شود، کودکی آن چنان به بازی کردن علاقه ای ندارد، می تواند نمودی از این باشد که شاید آن کودک رشد طبیعی و سالمی از نگاه روانشناسی نمی تواند داشته باشد و به نوعی شاید از لحاظ روانی و ذهنی دچار مشکل یا مشکلاتی در آینده شود. پس به راحتی و با اندکی بینش و آگاهی می توانیم به نقش بازی در روند پرورش و رشد روانی و ذهنی کودکان پی ببریم !
تعریف بازی در یک نگاه:
واژه بازی از دیدگاه های گوناگون می تواند تعریف شود. اما آنچه به طور کلی می توانیم درباره واژه بازی بگوییم این است که بازی عبارت از نوعی فعالیت است که احساس شادی و لذت و نشاط را در کودکان به وجود می آورد.
می توان چنین اظهار نظر کرد که بازی در یک کودک با کودک دیگر متفاوت می تواند باشد. به عبارت دیگر بازی برای کودکان در یک سن با دیگر کودکان با سنین پایین تر و یا بالاترمتفاوت است. در یک نگاه می توان چنین عنوان کرد که بازی فعالیت جدی و تلاش همیشگی یک کودک است و برای آنکه بتواند مراحل رشد روانی و ذهنی را به خوبی پشت سر بگذارد، باید او را به گونه ای تربیت کرد که توانایی این را داشته باشد که به سادگی و سهولت هر چه تمامتر این مراحل را با شادی و نشاط سپری کرده و رشد قابل توجهی داشته باشد.
تعریف بازی از نگاه روانشناسان و روان پزشکان کودک:
اساسا تعریف کامل و جامعی که مورد تایید همه روانشناسان و روان پزشکان درباره بازی کودک وجود داشته باشد دیده نشده و هر شخصی با توجه به نگاه خود به گونه ای مقوله بازی در کودکان را تعریف و تفسیر می کند. اینکه به جرات بگویم بازی از نگاه متخصصین علوم رفتاری دارای یک تعریف همه پسند باشد، نیست.
به عبارت دیگر هر روانشناس یا روان پزشکی که در حیطه ی کودک فعالیت می کند، با توجه به تجربیات مشاهدات، مطالعات و دیدگاه های شخصی خود نظرش را درباره بازی کودکان ابراز می کند. اما آنچه در این بین می تواند مورد توجه قرار گیرد. این است که در تمام تعاریفی که از سوی این افراد دیده می شود، یک وجه اشتراک وجود دارد و آن هم این که:
بازی غریزه ای برای رشد و تکامل استعدادها، قابلیت ها، توانایی ها و نیازهای ابتدایی و مقدماتی کودکان است.
نقش بازی در روند رشد روانی و ذهنی کودکان در یک نگاه:
بازی از جمله مهم ترین و اساسی ترین عوامل و فاکتورهای رشد روانی، ذهنی، جسمانی و عقلانی کودکان همواره مورد بحث و بررسی کارشناسان کودک بوده و هست. یقینا ً تجارب و آگاهی هایی که کودک از او بازی بدست می آورد، می تواند بهترین راهکار برای رشد او به حساب آید ! همه می دانیم که مراحل زندگی انسان بسیار فراوان پیچیده است که هر کدام از آن ها نیاز به بررسی دقیق علمی دارد. بازی هم یکی از این مراحل است. آنچه که از راه بازی کردن می تواند در کودک نمود پیدا کند این است که اساسا کودک از طریق بازی کردن احساس لذت و شادی وصف ناپذیری می کند و انرژی درونی خود را در جهت این مسیر صرف می سازد. بی شک این فرایند می تواند آغازی باشد برای اینکه توانایی شرکت در گروه همسالان را پیدا کرده و با برقراری ارتباط با آن ها به مهارت هایی دست یابد که بتواند عاملی در جهت رشد شخصیتی او برای سنین بالاتر باشد. همه ما بحث اعتماد به نفس را قبول داریم و اینکه آیا این مقوله در کودکان نیز می تواند مورد بررسی قرار گیرد، پرسشی است که می خواهیم از دریچه بازی به آن پاسخ بدهیم. بدون شک می توان اذعان داشت که بازی سهم زیادی در رشد و پرورش اعتماد به نفس کودکان داشته و آن را تقویت می کند و نیز باعث کاهش و نیز از بین رفتن کمبودهای روحی و روانی می شود.
حال این پرسش پیش می آید که آیا مقوله ی بازی و تاثیر آن در رشد روانی و ذهنی فقط ویژه کودکان است یا خیر؟
در پاسخ به این پرسش باید گفت که نه دوران کودکی و حتی با سنین پایانی عمر انسان وجود داشته و دارد و تنها روش، ارتباط در کودکان محسوب می شود. کاهش ترس و هراس، حضور در بین جمع و گروه همسالان، تخلیه هیجانی، دوست پیدا کردن در بین سنین خود، بالا رفتن توانایی رشد جسمانی، ضریب هوشی، ایجاد پرورش خلاقیت، پیدایش حس کنجکاوی، احساس آزادی، افزایش قدرت تخیل، خیال پردازی، احساس استقلال و ارزشمندی و بالا بردن نیروی اندیشه و تفکر، همه و همه از جمله تاثیرات بازی در روند رشد روانی، ذهنی و عقلانی کودکان به حساب می آیند.
توصیه های پایانی به والدین اینکه:
والدین عزیز، پدر و مادرهای همیشه مهربان و دوست داشتنی، فراهم کردن زمینه های بازی و تهیه نمودن وسایل و اسباب بازی های مناسب و تائید شده از سوی کارشناسان تربیتی و روان شناسی و نیز متخصصین علوم رفتاری از جانب شما برای فرزندان عزیزتان و نیز همراهی و همدلی شما در این مقوله می تواند توانایی ها، استعدادها، قابلیت ها و علایق کودکان را به خوبی نمایان سازد. همیشه تلاش خویش را بر این اساس و مبنا قرار دهید که با کودکان خود رابطه عاطفی و احساسی زیادی داشته باشید. با آنان با زبان خودشان سخن بگویید و در بازی های آنان شرکت کنید. شاید شما بهترین هم بازی او باشید که بتواند خیلی ساده و روان با او ارتباط برقرار نماید.
هیچ گاه کودکان را از بازی کردن محروم نسازید.
یادتان باشد که محروم کردن کودک از بازی کردن شاید به نوعی سلب کردن او از حق زندگی کردن باشد !
یادتان باشد که هرگز کودک خود را هنگام بازی کردن با هم سن او مقایسه نکنید.
یادتان باشد که هرگز کودک خود را در زمان بازی کردن با دیگر همسالان او و در حضور آنها تحقیر، سرزنش و نکوهش نکنید. البته در بین خودتان نیز نباید این اتفاق شکل بگیرد (خانواده)
و سرانجام اینکه با کودکان خود به روزهایی سرشار از آرامش، عشق، شادکامی و روزهای زیبا بیندیشید.
همین !!!
منبع: مجله خانواده شماره 210.