معرفی یک تحقیق: الطب فی الفقه الاسلامی

اسلام آخرین دین الهی و جهان شمول است.از این رو قوانین آن می بایست تکامل یافته ترین قوانین هر عصر باشد. درغیر این صورت صفت آخرین دین الهی و جهان شمول بودن، برازنده ء آن نخواهد بود. قوانین این دین در بردارنده ء تمام نیازهای مادی و معنوی بشر از آغاز تا فرجام هستی است. ازجمله نیازهای حیاتی بشر، طب و طبابت است به گونه ای که فقدان آن برابر با فقدان سلامت جسمانی افراد جامعه است و فقدان سلامت جسمانی افراد، سلامت معنوی آنان را به خطر می اندازد از طرفی گرچه ممکن است طبابت یک دانش تجربی قلمداد شود اما از آنجا که با جسم انسان سروکار دارد بالطبع در برخورد با احکام و حقوقی که از سوی ادیان به ویژه اسلام دراین محدوده بیان شد، دچار چالش شده و در بسیاری از موارد به یافتن نظرگاه دین نیاز مبرم پیدا می کند.ازاین رو ضروری است احکام آن از زبان شریعت به دست آید. از آنجا که محقق محترم جناب عباس عطایی اصفهانی پس از بررسی کتابهای کتابخانه های بزرگ،جای بحث فقهی گسترده و منسجم در موضوع حرفه ء پزشکی را خالی یافته است با ارائه ء تحقیقی جامع،درصدد پرکردن این خلا برآمده است. وی با تلاش فراوان در طول چند سال موفق به اتمام بخش عمده ء این تحقیق با عنوان الطب فی الفقه الاسلامی شده است. بنا بر پیش بینی نویسنده ءمحترم،حاصل تحقیق، بالغ برچهار جلد کتاب می شود که به زبان عربی چاپ خواهد شد.

ویژگی های کتاب

1. نویسنده تلاش کرده است تمام مسائل مستحدثه ای را که اکنون در ارتباط با حرفه ء پزشکی مطرح است، از زوایای مختلف بررسی کند. 2. مولف ضمن بحث از هر فرع، فرع های دیگری را که با آن در ارتباط است، مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. مثلا در باب داروهایی که از خارج وارد می شود علاوه بر بررسی حکم فقهی این گونه داروها، به مناسبت، مباحث دیگری همچون معنای کفر،طهارت و نجاست کافران، معاشرت با آنان، غذاهای کافران، ذبایح آنهاو مورد بررسی قرار گرفته است. 3.تفسیر آیات مورد استناد، به شرح بیان شده است. 4. نویسنده تا حدامکان کوشیده است تمام روایات مربوط به موضوع مورد بحث اعم از صحیح و ضعیف را نقل کند. چرا که در بسیاری از موارد روایتی از دیدگاه گروهی از صاحب نظران ضعیف می نماید با این حال برخی آن را صحیح می دانند. از سوی دیگر گاه می توان از مجموع روایات صحیح و ضعیف به مذاق شارع دست یافت و از این طریق، حکم فقهی را استنباط کرد. 5.از آنجا که گاه صدر و ذیل روایات در استنباط تاثیر دارد، مولف برخلاف آنچه معمول است در نقل اخبار تنها به نقل یک بخش اکتفا نکرده و تمام روایت را ذکر کرده است. 6.نظر به اهمیت سند روایات، نقل اخبار، همراه با سند ذکر شده است. 7.آیات وروایات به صورت دسته بندی شده ، یکجا ذکر شده است . 8. آراء فقهای برجسته ء هر عصر یاد شده است. 9. در آثار فقهی معمولا به دیدگاه دیگران اشاره می شود یا تنها در نقل به جمله ء مورد نظر بسنده می شود. از آنجا که ممکن است با این شیوه، دیدگاه واقعی نویسنده ای انتقال نیابد، مولف مقید است علاوه بر نقل عین عبارت مورد نظر، چند جمله ء پیشین و پسین را نیز بیاورد. 10.واژه های دشوار در هر مبحث، با توجه به منابع لغوی معتبر توضیح داده شده است. 11. دیدگاه فقهای اهل سنت و روایات آنها، منعکس شده است. درمجموع تلاش نویسنده بر آن بوده است که خواننده با مطالعه این کتاب از مراجعه به منابع تفسیری، فقهی، روایی،رجالی و بی نیاز گردد.

دیدگاه های فقیهان

دراین تحقیق دیدگاه چهل و پنج تن از فقهای برجسته ء عصرهای مختلف به ترتیب حیات، نقل شده است: علی بن جعفر (ع) علی بن بابویه قمی شیخ صدوق شیخ مفید سید مرتضی ابوالصلاح حلبی سلاربن عبدالعزیز شیخ طوسی ابن حمزه طوسی قاضی بن براج ابن بابویه منتجب سید بن زهره ابن ادریس حلی محقق حلی یحیی بن سعید حلی فاضل آبی علامه حلی فخرالمحققین شهید اول فاضل مقداد ابن فهد حلی محقق کرکی شهید ثانی محقق اردبیلی سید محمد عاملی شیخ بهایی محقق سبزواری فیض کاشانی محقق خوانساری علامه ء مجلسی فاضل اصفهانی محقق بحرانی شیخ جعفر جناحی سید طباطبائی (سید بحر العلوم) محقق نراقی صاحب جواهر شیخ انصاری آقا رضا همدانی سید محمد کاظم یزدی طباطبایی سید ابوالحسن اصفهانی سید محمد تقی خوانساری سید محسن حکیم امام خمینی آیه اللّه خویی آیه اللّه گلپایگانی

موضوعات مورد بحث

کتاب در دوازده باب، تنظیم شده است. در اینجا به مباحث عمده ء هر باب اشاره می کنیم :

باب اول: تاریخ طب و جایگاه آن

دراین باب علاوه بر تبیین تاریخ طب و جایگاه آن در نظام هستی، معنای طب درلغت و روایات تشریح شده است.

باب دوم: آموختن طب و اجرت

برای طبابت مقوله های زیر، مباحث این باب را تشکیل می دهد: لزوم فراگیری طب، اجرت پزشک، عدم پرداخت اجرت پزشک توسط بیمار، وظایف پزشک، حفظ اسرار بیمار توسط پزشک .

باب سوم: مداوای بیمار

عنوانهای زیر، فصلهای باب سوم را تشکیل می دهد: نظر اسلام در باره ء مداوا ، موارد لزوم مراجعه به پزشک، داروهای حرام، داروهای حلال، بهترین مداواها، مداوا با چیزهای حرام.

باب چهارم:تشریح

این باب از جمله باب های مهم کتاب است که در آن مساله ء تشریح که از جمله مسائل مستحدثه است به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده، مقوله های زیر را مورد بررسی قرار داده است: انواع تشریح(تشریح بدن مسلمان درحال سلامت بدون اجازه یا با اجازه ء او، تشریح بدن مسلمان درحالت سلامت توسط اولیاء با اجازه آنها یا توسط حاکم یا مامورین او)، تشریح مسلمانی که در حال مرگ است برای درمان یا آزمایش یا فراگیری دانش پزشکی ، تشریح بدن کافر برای آموزش و آزمایش، تشریح برای تغییر جنسیت، فروش اعضای بدن و پیوند اعضا .

باب پنجم: اضطرار

عنوان فصل های این باب عبارت است از: معنای اضطرار، علت صدور حکم اضطرار از سوی شارع، مصداق اضطرار، دلیل اضطرار، حدود اضطرار.

باب ششم: جلوگیری از بارداری

مباحث فقهی این باب که به تنظیم خانواده اختصاص دارد، در هفت فصل تنظیم شده است: ترک ازدواج ، اجتناب از همبستری بازن، جلوگیری زن از همبستری ، عزل، سقط جنین، سبب سقط جنین، جلوگیری از بارداری با عمل جراحی.

باب هفتم: نگاه پزشک

درباب هفتم مقوله های زیر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است: نگاه به زن اجنبی، موارد جواز نگاه به زن، نگاه پزشک به زن، وظیفه زنان.

باب هشتم:ضمان پزشک و ملحقات آن

فصل اول به ضمان پزشک اختصاص داردو در فصل های بعد شرط پزشک برای درمان بیمار، بری الذمه کردن پزشک توسط بیمار و احکام مربوط به طبابت غیر مسلمان ،مطرح شده است.

باب نهم: داروهای وارداتی

فصل های این باب عبارت است از: کفر و اقسام آن، پاک بودن کافران، هم نشینی با کافران، غذا و ذبیحه کفار.

باب دهم: پرستاری و بیماری های سرایت کننده

پس از بیان اقسام واجبات، مسائل مربوط به بیماری های مسری به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است .

باب یازدهم: احکام بیمار و اطرافیان

دراین باب پس از تبیین حجیت و اطمینان بخش بودن نظر پزشک، مباحثی در باره ء عبادات بیمار و عیادت از او مطرح شده است.

باب دوازدهم: داروها

درفصل های متعدد، مسائل فقهی مربوط به داروها، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. بخشی از کتاب الطب فی الفقه الاسلامی در اختیار دفتر مجله قرار گرفت و آن را در خور عرضه وراهگشا یافتیم. امید است مراکز و ناشرانی که نشر این گونه آثار درمحدوده ء فعالیت فرهنگی آنان قراردارد، با انتشار این تحقیق گسترده، گامی درجهت رفع بسیاری از ابهامات فقهی، در حرفه ء پزشکی بردارند.