بیماری آنفلوانزا

مقدمه

آنفلوانزا یک بیماری حاد تنفسی است که توسط ویروسهایی به همین نام بوجود میآید. یک بیماری شدیداً واگیردار است که از شخصی به شخص دیگر توسط سرفه یا عطسه منتقل میگردد. علائم بیماری 1 تا 4 روز پس از ورود ویروس به بدن فرد ظاهر میشود.
این ویروس مجاری تنفسی فوقانی و تحتانی را درگیر میکند و در هر سنی می تواند افراد را گرفتار سازد.
همه گیریهای این بیماری با وسعت و شدت متغیر تقریباً در هر زمستان رخ میدهد. علائم بیماری و میزان ابتلا و میزان تلفات متغیر است. اغلب با علائمی مثل تب، عرق، لرز، سردرد، آبریزش از بینی، سرفه خشک، گلودرد، ضعف و درد عضلانی همراه میباشد. سرفه اغلب شدید است و برای مدتی ادامه می یابد ولی سایر نشانه های بیماری بعد از 2 تا 7 روز خود به خود بهبودی پیدا می کند.
شناسایی بیماران معمولا براساس مشخصات اپیدمیولوژیک آن صورت می گیرد و موارد تک گیر آن را فقط با کمک روش های آزمایشگاهی می توان تشخیص داد.
انفلوانزا ممکن است از سایر بیماریهای ویروسی دستگاه تنفس قابل تشخیص نباشد. اشکال بالینی بیماری متفاوت بوده و ممکن است نشانه هایی مثل سرماخوردگی، برونشیت، پنومونی ویروسی و بیماریهای حاد غیر قابل افتراق دستگاه تنفسی را نشان دهد. اختلالات دستگاه گوارش (تهوع و استفراغ و اسهال) نیز بروز می کند ولی در کودکان ممکن است همراه با نشانه های ریوی باشد. در همه گیری انفلوانزا با سوش های A(H1N1) و B در حدود 25 درصد کودکان در مدرسه ها مبتلا به عوارض گوارشی می شوند.
این بیماری را باید به خاطر عواقب وخیم آن به ویژه نزد سالخوردگان و افراد مبتلا به ناراحتیهای مزمن، جدی تلقی کرد .

خطرات ناشی از بیماری انفلوانزا

انفلوانزا میتواند مشکلات حاد و جدی را برای سلامت فرد ایجاد کند. این مسئله زمانی رخ میدهد که سیستم دفاعی بدن در مقابل عفونتهای دیگر، بویژه عفونت ریوی،‌ توسط ویروس انفلوانزا ضعیف شده باشد. شایعترین عارضه، ذاتالریه میباشد.
اگر شخصی علیرغم بیماریهای ریوی مانند آسم،‌ برونشیت مزمن و برونشکتازی، ‌به انفلوانزا نیز مبتلا شود، بیماریهای زمینهای تشدید مییابند. سالخوردگان بیش از همه در معرض خطر این عوارض هستند. معمولا 50 درصد مرگ و میرها به علت بیماریهای ریوی و بقیه بر اثر بیماریهای قلبی،‌ سکته و دیابت میباشد.

تاریخچه :

اپیدمی انفلوانزا در سال 412 قبل از میلاد بوسیله بقراط ثبت شدهاست
اپیدمی در هنگ کنگ در سال 1900 توسط A/Equine/Miami/1/63 اتفاق افتاد
پاندمی انفلوانزای اسپانیولی در 1918 تا 1919 منجر به تلفات شدید در ارتشهای اروپایی شد ویروس انفلوانزای خوکی H1N1 عامل آن بود.
در سال 1957 زیرگروه H2N2 جایگزین زیرگروه H1N1 گردید.
در سال 1968 ویروس هنگ کنگ H3N2 ظاهر شد.
در سال 1977 عود دوباره H1N1 اتفاق افتاد.
اپیدمی دیگری در سالهای 1889 تا 1990 توسط H3N2 در آسیا اتفاق افتاد

طبقه بندی

ویروسهای انفلوانزا در خانواده اورتومیکسوویریده قرار دارند. اورتو به معنی صحیح و میکسو به معنی موکوس یا همان مخاط میباشد(چون ویروس به مخاط گرایش دارد). ویروسهای این خانواده بر اساس اختلاف آنتیژنیکی نوکلئوپروتئین (NP) و پروتئین ماتریکس (M) به سه تیپ A و B و C تقسیم میشوند.
در نامگذاری سویههای ویروسی، تایپ ویروس و حیوان میزبانی که ویروس از آن جدا شده و موقعیت جغرافیایی که برای اولین بار از آن ناحیه جدا شده، شماره و سال جداسازی ویروس در نظر گرفته میشوند.

میزبان های ویروس

ویروس انفلوانزای تیپ A در میزبانهای مختلفی مثل انسان، خوک، اسب و گونههای وسیعی از پرندگان قادر به ایجاد بیماری بوده و در نتیجه تنوع آنتیژنیکی ویروسهای جدا شده زیاد بوده و سویههای بیشتری را شامل میشود. عفونت انسانی با ویروس انفلوانزای A باعث التهاب حاد منتشر در حنجره، نای و برونشها بهمراه التهاب مخاطی و ادم میگردد.
ویروس انفلوانزای تیپ B فقط در انسان بیماریزا است.
ویروس انفلوانزای تیپ C فقط از بیماران انسانی جدا شده است.

ساختمان ویروس

در انفلوانزای A و B دو نوع گلیکوپروتئین سطحی NA, HA وجود دارند اما انفلوانزای C فقط یک نوع گلیکوپروتئین در سطح خود دارد (که کار دو نوع گلیکوپروتئین را یکجا انجام میدهد)
ژنوم ویروس انفلوانزای B و A هریک از هشت قطعه RNA تشکیل میشود اما انفلوانزای تایپ C فقط هفت قطعه RNA دارد.
ژنوم ویروس قطعه قطعه میباشد و عفونت همزمان سویههای انسانی و پرندگان طی پدیده نوترکیبی (Genetic Reassortment) میتواند باعث ظهور سویههای جدید ویروس گردد.
ترکیب ساختمانی ویروس حاوی: 8/0% تا 1% RNA و 70% پروتئین ، 20% لیپید و 5/0 تا 8% کربوهیدرات میباشد
سطح بیرونی ویروس از غشاء لیپیدی دولایه تشکیل شده که منشاء اصلی آن از غشاء سلول میزبان است بر روی این غشاء دو لایه برجستگیهایی (Spike) به تعداد 500 عدد از جنس گلیکوپروتئین وجود دارد که آنتیژنهای اصلی و در معرض ویروس هستند و بنامهای هماگلوتینین (Haemaglutinin=HA) و نورآمینیداز (Neuraminidase=NA) نامیده میشوند. HA به شکل میلهای بوده و از سه زنجیر پلیپپتیدی ساخته میشود و NA با سر برجسته خود شکلی شبیه قارچ دارد و از چهار زنجیر پلیپپتید ساخته شده است. اندازه spike ها 10 الی 14 نانومتر بوده و نسبت HA به NA تقریباً 5 به 1 میباشد.
نورآمینیداز چنانچه از نامش پیدا است یک آنزیم است و برای آزاد شدن ویروس از سلول میزبان لازم و ضروری است.
ویروس انفلوانزا تایپ C (بجای دو نوع معمول در تیپ های A و B) فقط یک نوع گلیکوپروتئین سطحی بنام haemaglutinin Esterase Fusion=HEF دارد که نقش دوگانه ایفا میکند.
پروتئین M2=Matrix2 به تعداد کم در داخل غشاء قرار گرفته که به عنوان کانال انتقال یون عمل میکند.
بیشترین مقدار پروتئین ویروسی مربوط به پروتئین M1=Matrix1 است که در زیر غشای لیپیدی اسکلت ویروسی (Nucleucapside) را میسازد که ریبونوکلئوپروتئین ویروسی را احاطه کردهاست.

مقایسه ویروسهای انفلوانزای A و B و C

Type C Type B Type A
+ ++ ++++ شدت بیماریزایی
- - + میزبان حیوانی
- - + پاندمیهای انسانی
- - + اپیدمیهای انسانی
drift drift Shift & drift تغییرات آنتیژنی
7 قطعه 8 قطعه 8 قطعه تعداد قطعات ژنوم
- - + حساسیت به آمانتادین و ریمانتادین
? + + حساسیت به زانامیویر (Relenza)
1 2 2 گلیکوپروتئینهای سطحی

اپیدمیولوژی بیماری

اهمیت انفلوانزا در سرعت انتشار همه گیریها، وسعت و تعداد مبتلایان و شدت عوارض آن به خصوص ذات الریه ویروسی و باکتریایی می باشد. در همه گیری های بزرگ شکل شدید یا کشنده بیماری بیشتر نزد سالمندان و افرادی که به دلیل عوارض مزمن قلبی، ریوی، کلیوی، بیماریهای متابولیک، کم خونی و یا نارسایی ایمنی ناتوان شده اند مشاهده می شود.
انفلوانزا به شکل جهانگیر: در گذشته جهانگیریهای بیماری در سال 1918 و 1957 و 1968 اتفاق افتاده است. میزان حمله در همه گیریهایی که در اجتماعات بزرگ اتفاق می افتد معمولا بین 10 تا 20 درصد است در حالی که دراجتماعات بسته مثل مدرسه های شبانه روزی و یا خانه سالمندان به 50 درصد و بیشتر می رسد همه گیریها در مناطق معتدل بیشتر در زمستان و در نواحی گرمسیر بیشتر در ماههای بارانی سال اتفاق می افتد ولی این روند فصلی بروز همه گیریها همواره ثابت نبوده و ممکن است موارد تک گیر و یا همه گیر بیماری در هر مکانی بدون ارتباط با فصل اتفاق افتد. نوترکیبی ویروسی بین سروتیپ های مختلف ویروس A خوک و انسان پرندگان وحشی و اهلی اردک و بوقلمون گزارش داده شده است. ویروسهای انفلوانزایی که جهانگیریهای سالهای 1918 و 1957 و 1968 را به وجود آورده بودند دارای ژنهای بسیار نزدیک به ژن ویروس انفلوانزای پرندگان بوده اند

پیشگیری

استفاده از واکسنهای تریوالان ویروس شامل سوشهایB, A(H1N1), A(H3N2)v میتواند باعث ایجاد ایمنی فعال در مقابل ویروس گردد.

واکسن انفلوانزا

به دلیل تغییرات مداومی که از نظر آنتیژنی در ویروس پدید میآید هر ساله واکسنهای سه گانه ویروس انفلوانزا مطابق با سویههای جدید و شایع شده همان سال تهیه و تولید میشود نقش اصلی در این مورد به سازمان بهداشت جهانی سپرده شده است و سویههای جدید اعلام شده از طرف آن برای تهیه واکسن مصرفی در نظر گرفته میشود.
واکسن انفلوانزا از ویروس زنده ضعیف شده که در تخم مرغ جنیندار (فاقد عوامل بیماریزا) تکثیر یافتهاست تهیه میگردد. واکسیناسیون از طریق تزریق به قسمت بالایی بازو انجام میگیرد. بزرگسالان تنها سالی یک بار به واکسیناسیون نیاز دارند که از زمان تزریق دو هفته طول میکشد تا شخص را در مقابل انفلوانزا حفاظت نماید. کودکان زیر 12 سال که برای اولین بار واکسینه میشوند نیاز به دو بار تزریق، در فواصل 4 تا 6 هفته دارند.
موقع مناسب برای تزریق واکسن: چون فصل ابتلا بیشتر از اواخر پاییز شروع می شود لذا پزشکان واکسیناسیون را در اوایل پاییز توصیه میکنند.

چه افرادی باید در مقابل انفلوانزا واکسینه شوند؟

واکسن انفلوانزا برای تمام افراد به ویژه سالخوردگان مبتلا به بیماریهای دیگر قویا توصیه میشود زیرا اینگونه افراد در صورت ابتلا به انفلوانزا بیشتر در معرض خطرات جدی هستند. واکسیناسیون افرادی که در آسایشگاه سالمندان و در مکان هایی به مدت طولانی اقامت دارند نیز توصیه میگردد.

آیا تزریق واکسن انفلوانزا عوارضی دارد؟

واکسن انفلوانزا کاملا بی خطر میباشد. اما در افرادی که حساسیت به پروتئینهای تخم مرغ دارند میتواند حساسیت ایجاد نماید. فردی که میداند به تخم مرغ آلرژی دارد،‌ نباید این واکسن را دریافت کند. گاهی اوقات محل تزریق دردناک میشود و گاهی عارضه شبیه انفلوانزا خفیف ‌12 ساعت پس از تزریق شروع میشود و تا 48 ساعت به طول میانجامد.
اگر شخصی از سلامتی مناسبی برخوردار باشد واکسیناسیون، امکان ابتلا به بیماری انفلوانزا را تا حدود 60 درصد کاهش میدهد. در افراد ضعیف تر درجه حفاظت واکسن کمتر است ولی اگر تزریق صورت گیرد، ‌شدت انفلوانزا کمتر میشود. با توجه به اینکه ویروس آنفلوانزا هر ساله شکل ژنتیکی خود را تغییر میدهد،‌ اثرات مثبت واکسیناسیون تنها برای یک فصل (‌زمستان) ‌باقی میماند. سازمان بهداشت جهانی سعی دارد تا خصایص ژنتیکی ویروس را که هر ساله تغییر میکند تشخیص دهد. تا بدین وسیله واکسن جدید، هر ساله بر پایه همین پیش بینی ها، تهیه شود.

روش های مراقبت از بیمار

برای مقابله با بیماری انفلوانزا نوشیدن مایعات گرم به مقدار زیاد، استراحت و تغذیه خوب بسیار موثر است. از داروهای مسکن مانند استامینوفن میتوان استفاده نمود البته از مصرف بیش از حد آن نیز باید پرهیز نمود. اگر شخص مبتلا از نظر سنی جوان و از نظر سیستم ایمنی بدن در سلامت کامل باشد بیماری خطرناک نبوده و پس از طی دوره، بیماری خودبخود بهبود یافته و شخص سلامتی خود را باز می یابد. اما اگر فرد مبتلا از قبل دچار برخی بیماریهای زمینه ای دیگر باشد، باید فورا پزشک معالج خود را در جریان قرار دهد. در این مواقع ممکن است انجام آزمایش و یا در صورت لزوم، عکس برداری از قفسه سینه نیاز باشد. این بیماریهای زمینه ای عبارتند از: بیماریهای ریوی از قبیل آسم، برونشیت مزمن، آمفیزم،‌ برونشکتازی و تنگی نفس، بیماریهای قلبی، بیماریهای کلیوی، دیابت (مرض قند) ‌و نارساییهای هورمونی، نقص سیستم ایمنی که ممکن است ناشی از بیماریهای اولیه یا به علت درمان دارویی خاص باشد.
منبع: سایت پزشکان بدون مرز
/خ