زیره سیاه

به فارسی «زیره»،«زیره رومی»و «زیره کرمانی»گفته می شود.در کتب طب سنتی با نامهای «کرویا و یا عربی«تقده»و«کمون رومی»آمده است.میوه گیاهی است از خانوادهUmbelliferae که به فرانسویCumin des pres می گویند و به انگلیسیCaraway می نامند.نام علمی گیاهCarum carvi L. ومترادف Bunium carvi M.B از طرف گیاه شناسان نامگذاری شده است.

مشخصات

زیره ی سیاه گیاهی است دوساله مانند هویج (بعضی از ارقام آن یکساله است )،ساقه آن توخالی و برگهای آن سبز با بریدگی و تقسیمات دو مرتبه ای به طوری که به صورت نوار نخی مانند شود درمی آید.گلهای آن سفید رنگ به صورت چتر مرکب در انتهای ساقه های گل دهنده که بلندی آنها 90-50 سانتی متر می رسد طاهر می شود. ریشه آن دو کی شکل و میوه ان دراز باریک به طول 5 میلی متر که در دو طرف باریک می شود.
ارقام دو ساله زیره احتیاج به یک دوره رویش دوم برای رسیدن میوه دارد.بذری که در بهار کاشته می شود پس از 20-15 روز جوانه می زند و به رشد خود ادامه می دهد و در تابستان سال بعد رشد گیاه کامل شده و به دانه می نشیند.خاکهای رسی کمی سبک که قابل نفوذ و پرقوت و غنی از مواد آلی باشند،برای زیره مناسب است.
بذر زیره را در زراعتهای خطی روی خطوطی به فاصله 30 سانتی متر می کارند و به این ترتیب در حدود 15-10 کیلو گرم در هکتار بذر مصرف می شود.معمول است در زراعت دو ساله زیره ،برای اینکه حداکثر استفاده از زمین بشود گیاه زیره راب اب گیاه دیگری که در سال اول می رسد و برداشت می شود،نظیر خشخاش ،خردل،لوبیا،شبدر سفید یا گشنیز و امثالهم تواما می کارند.گیاه سال اول ،قبل از اینکه شاخه های گلدار زیره نمایان شود، برداشت می شود. گلهای زیره معمولا در اردیبهشت سال دوم ظاهر میشود و 5/2-2 ماه بعد و میوه ان که زیره است ،می رسد و همین که تقریبا تمام میوه ها به رنگ قهوه ای در آمد برداشت محصول باید با اختیاط آغاز شود.معمول است اگر قدری زودتر برداشت آغاز شود، بهتر است تا دیرتر آغاز گردد زیرا در صورت دیر شدن جترهای میوه خشک شده ودر موقع برداشت می ریزند که قسمتی از محصول هدر می رود و بهتر است برداشت محصول صبح زود وقتی که هنوز شبنمها روی بوته هستند ،انجام شود زیرا در این صورت خیلی کمتر دانه ها می ریزند. پس از برداشت ،شاخه های میوه دار را روی همک دسته کرده و20 الی 15 روز در محل کوبیدن می گذراند تا رسیدن میوه ها کامل شود و پس از ان کوبیده و بوجاری می نمایند .
تخم زیره سیاه که نیمه ای از هر میوه است در حدود 5/0 سانتی متر طول دارد. دو طرف آن باریک است ،رنگ آن قهوه ای سیر و متمایل به سیاه و دارای پنج خط برآمده کم رنگ طولی در سطح می باشد. مقدار محصول زیره سیاه 2-1 تن در هکتار می شود. کاه کلش آن پس از برداشت ،علوفه خوبی برای گاو شیرده می باشد .زیره در اغلب کشور های جهان کاشته می شود ودر حال حاظر بازار عمده صادرت زیره سیاه در دست هلند است .در ایران نیز مقداری صادر می شود.زیره در ایران کرمان ،کوه لاله زار،نهاوند،دامنه های البرز و کندوان به طور خودرو می روید.
گیاه زیره از گیاهان قدیم است که از روزگاران کهن بشر آن را شناخته است و از اوایل قرون وسطی کشت ان در اروپا ابتدا در سیسیل و جنوب جزایر اسکاندیناوی آغاز شده است.در کتابهای طب سنتی گیاهی آلمان که در قران 12 میلادی منتشر شده اند در همه آنها از این گیاه با نامKummich نام برده شده است.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در ترکیب زیره سیاه مقدار قابل ملاحضهای مواد پروتئینی موجود است و در حدود 5-4 درصد اسانس روغنی فرار دارد که درارقام مختلفه آن که در مناطق مختلف کاشته می شوند مقدار ان متفاوت است.
اسانس زیره سیاه از طریق تقطیر زیره له شده با بخار آب گرفته می شودو تفاله زیره که پس از گرفتن اسانس آن باقی می ماند از نظر پروتئین خیلی غنی است و مصرف آن برای خوراک دام بخصوص دامهای شیری خیلی ارزشمند است.معمولا اسانس زیره سیاه که کاشته می شود از اسانس زیره وحشی و همچنین مخلوط با اسانس زیره سبز که کمی نامرغوبتر از اسانس زیره سیاه است .مخلوط می کنند.
دیوسکوردیس ،حکیم و گیاه شناس معروف یونانی درقرن اول میلادی ،برای اولین بار اسانس زیره سیاه را به عنوان داروی تقویت کننده و تونیک برای تقویت دختران جوان ضعیف و رنگ پریده تجویز کرده است وامروز به عنوان داروی مفیدی در موارد متعددی مصرف دارد که ذکر خواهد شد.
طبق بررسی های آزمایشگاهی در ترکیب شیمیایی زیره سیاه مواد زیر موجود است:
در زیره سیاه5-4 ردصد اسانس روغنی فرار وجود دارد که در آن 65-45 درصد کاروون یافت می شود، به علاوه در اسانس زیره سیاه مخلوطی از کتون ،کاروون،یک ترپن و مقدار کمی کاروا کرول وجو دارد.[G.I.M.P]
در بررسی های جدیدتری آمده است که درزیره سیاه که در لهستان کاشته شده در حدود 3/10-8/5 درصد اسانس وجود داشته است(اثر اقلیم خاص کاشت)و در ترکیب میوه گیاه به طور کلی در حدود (49/7-70/6)درصد خاکستر و (85/5-10/4)درصد اسانس و (14/22-95/9)درصد روغن چرب و (3/21-9/18)درصد مواد ازته پروتئینی مشخص شده و مقدار کاروون موجود در اسانس آن 9/58-56 درصد است.[G.I.M.P.S]
توضیح: معمولا در اسانس زیره سیاه کاروون یا کاروول مخلوط با کاروون وجود دارد.کاروون یک ستون ترپنیک است که فرمول خام آن می باشد ومنشا طعم خاص زیره است.

خواص و کاربرد زیره سیاه

در نشریات طب سنتی منتشره درمغرب زمین درباره خواص و کاربرد زیره سیاه در کشورهای خاور دور آمده است:تخم زیره سیاه بادشکن است.در شبه جزیره مالایا زیره سیاه یکی از 9 گیاهی است که همه را با هم کوبیده و نرم کرده در یک جوشانده در فواصل به تدریج به زانو در دوران پس از وضع حمل می دهند. در اندونزی در ضهر مالی برگهای گیاه را با سیر مخلوط کرده و له نموده و روی پوست مبتلا به اکزما و ملتهب می اندازند خیلی مفید است.
در هندوستام تخم زیره سیاه را به عنوان بادشکن،مقوی معده و برای افزایش ترشح شیر می خورند.[G.I.M.P]
طبق نظر حکمای طب سنتی زیره سیاه یا زیره کرمانی یا کرویا از نظر طبیعی خیلی گرم و خشک است و یکی از بذور اربعه بادشکن(بذور حاره اربعه )می باشد وبرای این کار تخم انیسون ،تخم زیره کرمانی ،تخم گشنیز ،تخم رازیانه را به نسبت مساوی مخلوط می کنند و 20-15 گرم از این مخلوط را در 1000 گرم آب جوش دم می کنندو صاف کرده و بتدریج می آشامند.زیره برای تحریک معده و دفع بادها بسیار نافع است و خواص آن نفخ و گاز را تحلیل می برد و لطیف می سازد.قابض است
.برای تنگی نفس و خفقان سرد و سکسکه نفخی مفید است ،معده را گرم می کند و مقوی آن است و آروغ ایجاد می کند و اشتها را تحریک می کندو مانع ترشح شدن غذا می شود و بادهای کلیه و مثانه را دفع می کند.مقوی بدن و جاق کننده است.
کرم تنیا را دفع می کند و قاطع اسپرم است .اگر 14 گرم آن با 35 گرم روغن زیتون تا یک هفته خورده شود ةبرای استسقا مفید است و ضرر نخواهد داشت.زیرا زیره به تنهایی برای اشخاص گرم مزاج مضر است.اگر در دم کرده آن بنشینند برای تسکین درد های رحم نافع است.مقدار خوراک زیره سیاه تا 20 گرم است.
زیره سیاه برای ریه مضر است و دراین صورت باید برای عسل و صعتر خورده شود.برای کلیه نیز مضر است و برای رفع عوارض آن باید از متیرا استفاده شود
منبع: www.taamasrar.com
/خ