برید بن معاویه عجلی

آغاز

راویان حدیث، در طول تاریخ همواره پرچمدار دفاع از نهضت تشیع بوده و با حفظ احادیث ونقل سینه به سینه آن، امکان بهره برداری از سخنان گهربار اهل بیت علیهم السلام را برای آیندگان فراهم آورده اند. بی شک اگر زحمات راویان حدیث نبود، ما نمی توانستیم از کوثر زلال معرفت اهل بیت علیهم السلام بهره ببریم.

یکی از راویان انوار اهل بیت علیهم السلام ابوالقاسم برید بن معاویه، صحابی بسیار نزدیک امام صادق علیه السلام ، است. در این نوشتار، به اختصار زندگی این راوی علوم عترت علیهم السلام را فرادید خوانندگان گرامی قرار می دهیم.

خاندان

برید، فرزند معاویه، از قبیله بنی عجل است که در کوفه ساکن بوده اند؛ قبیله بنی عجل از نژاد اعراب قحطانی می باشند که به کوفه هجرت کرده و در آن جا سکنا گزیده اند.1

در کتب رجال اشاره ای به تاریخ ولادت او نشده است. برید فرزندی دارد به نام «قاسم» که وی نیز از اصحاب امام صادق علیه السلام بوده است. قاسم بن برید از نگاه بزرگان علم رجال، ثقه و مورد اعتماد می باشد.2

این مطلب نشان می دهد که برید نه تنها خودش در خدمت فرهنگ تشیع بوده، بلکه پسری تربیت کرده که راه پدر را ادامه داده است.

برید از نگاه بزرگان

برید بن معاویه عجلی، صحابی امام باقر و امام صادق علیهماالسلام می باشد.3 وی غیر از این که راوی ثقه احادیث اهل بیت علیهم السلام است، فقیه هم بوده است.4 وی از دید بزرگان علم رجال یکی از اصحاب اجماع است.5

احمدبن حسین می گوید: برید، کتابی نوشت به خطّ ابن عباس که من کتاب را دیده ام.6 ولی نام کتاب را ذکر نمی کند. تمام صاحبان کتب علم رجال برید را ثقه می دانند و کسی در مورد ثقه بودن وی شک ندارد.

استادان

برید بن معاویه شاگرد امام باقر و صادق علیهماالسلام بوده است و بیشتر از محضر این دو بزرگوار بهره مند شده است. نقل مستقیم اکثر روایات از معصوم علیه السلام ، گواه این مدعاست. غیر از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام وی از محضر محمدبن مسلم استفاده کرده و روایاتی از طریق ایشان نقل می کند.

شاگردان

افراد زیادی از محضر برید بن معاویه استفاده کرده اند؛ از جمله:

1 ـ جمیل بن صالح.

2 ـ عمر بن اذینه.

3 ـ عبدالکریم بن یحیی.

4 ـ الخثعمی.

5 ـ داوود بن فرقد.

6 ـ ثعلبة بن میمون.

7 ـ علی بن عقبه.

از منظر معصومان علیهم السلام

روایات رسیده از اهل بیت علیهم السلام درمورد برید، نشان می دهد که ایشان مقام والایی در نزد ائمه علیهم السلام داشته است، که به برخی از روایات استناد می کنیم:

1 ـ جمیل بن درّاج می گوید: روزی وارد منزل امام صادق علیه السلام شدم. هنگام ورود، مردی از اهل کوفه را مشاهده کردم که از اطاق امام بیرون آمد و خارج شد. وارد اطاق امام شدم و گفتم: مردی کوفی را مشاهده کردم که از دیدار شما برمی گشت. حضرت فرمود: خداوند روحش را مقدس گرداند، وی مورد اطمینان پدرم بود. امروز هم وی مورد اطمینان و رازدار من است.

حضرت ادامه داد: زمانی که خداوند اراده کند بدی به اهل زمین برساند، به واسطه آنها آن بدی را برطرف می کند. آنها ستارگان شیعیان ما هستند. آنها باعث می شوند نام و یاد پدرم در همه جا زنده بماند. هر بدعتی را کشف می کنند و به مقابله برمی خیزند و بدعت ها را از دین می زدایند.

در این هنگام حضرت گریه کردند. من پرسیدم: اینها چه کسانی هستند؟! فرمود: درود خداوند بر آنها باد! آنها «برید بن معاویه عجلی، زرارة بن اعین، ابوبصیر و محمد بن مسلم» هستند.7

2 ـ امام صادق علیه السلام می فرمود: محبوب ترین مردم نزد ما، چه در این دنیا باشیم و چه نباشیم، چهار نفرند: «زرارة بن اعین، برید بن معاویه عجلی، محمد بن مسلم و ابو جعفر احول «مؤمن طاق»».8

3 ـ داوود بن سرحان نقل می کند: شنیدم از امام صادق علیه السلام که فرمود: همانا اصحاب پدرم زینت ما هستند؛ بدانید آنها «زرارة بن اعین، محمد بن مسلم، برید بن معاویه و لیث مرادی» هستند. اینها همیشه با عدالت و قسط رفتار می کنند. اینها همیشه راست می گویند و در کلام صادقند. اینها سبقت گیرندگان مقرّب درگاه الهی هستند.9

4 ـ جمیل بن درّاج می گوید: شنیدم از امام صادق علیه السلام که فرمود: استواران در زمین و پرچم داران دین خداوند، چهارنفرند: «محمد بن مسلم، برید بن معاویه، زرارة بن اعین و لیث بن البختری.»10

5 ـ حذیفة بن اسید غفاری نقل می کند: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: روز قیامت شیعیان و اهل بیت علیهم السلام ندا می دهند: اینان «برید بن معاویه، زرارة بن اعین، محمد بن مسلم و احول» اولین سبقت گیرندگان و اولین مقرّبان بودند.11

6 ـ علی بن اسباط نقل می کند از پدرش و اسباط نقل می کند از امام موسی علیه السلام که فرمود: روز قیامت منادی ندا: می دهد حواریون امام محمد بن علی و جعفربن محمد چه کسانی هستند؟! در این هنگام چهارنفر بلند می شوند: «برید بن معاویه، زرارة بن اعین، محمد بن مسلم، لیث بن البختری.» که منظور ابوبصیر است.12

7 ـ جمیل بن درّاج می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: بشارت ده مخبتین را به بهشت! «برید بن معاویه، ابوبصیر، محمد بن مسلم و زرارة بن اعین». این چهارنفر از نجیبان و پاکان اند. اینها امین خداوند در بیان احکام الهی هستند. اگر اینها نبودند، آثار نبوت از بین می رفت.13

نکوهش برید

در کنار این احادیث ـ که در بیان فضیلت برید نقل شده است ـ چند روایت در مذمّت برید از معصوم علیهم السلام نقل شده است که بدین قرار است:

1 ـ ابی الصباح می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: خداوند هلاک کند کسانی را که در دینشان شک می ورزند. «زرارة بن اعین و برید بن معاویه و محمد بن مسلم و اسماعیل جعفی» از کسانی هستند که در دینشان شک می ورزند.14

2 ـ یونس نقل می کند از مسمع که از ابن ابی سیّار شنیدم که اباعبداللّه علیه السلام می فرمود: خداوند لعنت کند برید را، خداوند لعنت کند زرارة بن اعین را.15

در تحلیل این روایات، سه پاسخ داده شده است:

الف) در سند روایاتی که در مذمّت برید نقل شده است، جبرئیل بن احمد قرار دارد که نه ممدوح است و نه ثقه.

ب) روایات مدح، فراوان است و قطعاً از اهل بیت علیهم السلام رسیده است و از حیث سند معتبر است. پس اعتنایی به روایات شاذ که در مذمّت برید نقل شده است، نمی شود.

ج) در صحیحه عبداللّه بن زرارة آمده است که حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: من عیب شما را می گویم و با این که شما را مذمّت می کنم، از شما دفاع می کنم چون می ترسم دشمن به شما آسیب برساند و موجب حسد مردم و اذیت رساندن به شما شود.16

روایات

برید بن معاویه 58 حدیث را مستقیم از امام نقل کرده و 32 حدیث را از طریق محمدبن مسلم از امام نقل کرده است.17

در اینجا به نقل برخی از روایات وی تبرّک می جوییم:

1. برید بن معاویه می گوید: شنیدم از امام صادق علیه السلام که ایشان فرمود: من از پدرم و پدرم از پدرش... و امام علی علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله و آن حضرت از جبرئیل و ایشان از خداوند شنید که خداوند فرموده است:

زمانی که اراده کنم جمع کنم برای مسلمانی خیردنیا و آخرت را، قرار می دهم برای او قلبی خاشع؛ زبانی ذاکر؛ جسدی بر بلاصا بر و زن مؤمنه ای که وقتی به او نگاه کند، خوشحال شود و وقتی از او دور است، خود را حفظ کند.18

2 ـ همراه حضرت صادق علیه السلام نشسته و مشغول صحبت بودیم که مردی وارد شد و گفت: من از خراسان برای دیدن شما آمده ام. (آنگاه پای خود را به حضرت نمایاند و گفت) به خدا قسم! نیامدم مگر به عشق شما؛ ببین چگونه پایم تاول زده است!

پس حضرت فرمود: به خدا قسم اگر سنگی ما را دوست داشته باشد، خداوند آن را روز قیامت همراه ما محشور می دارد! و آیا «دین» چیزی جز حبّ هست؟ (دین بدون محبّت نیست).19

3 ـ برید می گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم، منظور خداوند از «صادقین» در آیه «اتقوا اللّه و کونوا مع الصادقین» چیست؟ فرمود: مقصود خداوند فقط شامل ما می شود.20

4 ـ برید می گوید: امام صادق علیه السلام هر وقت اراده سفر می کرد، همه اهل و عیال خود را در خانه ای دعوت می کرد و دست را به دعا می داشت و می فرمود:

«اللّهم انّی استودعک الغداة نفسی و مالی و اهلی و ولدی الشاهد منّا و الغائب، اللّهمّ احفظنا و احفظ علینا اجعلنا فی جورارک، اللّهم لاتسلبنا نعمتک و لا تغیّر ما بنا من عافیتک و فضلک؛21 پروردگارا! امروز جان و مال و اهل و فرزندان حاضر و غایبم را به تو می سپارم. خدایا! ما را از شر حفظ کن و اموال ما را برای ما حفظ کن. خدایا! ما را در جوارِ خودت قرار ده. خدایا! نعمتت را از ما نگیر و احسان و فضلی را که به ما مرحمت فرموده ای، تغییر مده».

5 ـ برید می گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنید که فرمود: از پدرم و او از پدرش... از علی علیه السلام و او از رسول اللّه صلی الله علیه و آله شنیدم که رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمودند: مرز اسلام و کفر چیزی نیست مگر ترک نماز واجبی که عمدی ترک شود، یا نماز را سبک بشمارد و اگر چنین کند، مثل آن است که نماز نخوانده باشد.22

6 ـ برید می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: وقتی فرزندان آدم علیه السلام بزرگ شده و به حدّ بلوغ رسیدند، خداوند حوری از حوریان بهشتی فرستاد و آدم یکی از پسرانش را به عقد او درآورد و همچنین پسر دیگر خود را به عقد زنی از طایفه جن درآورد. پس، از بنی آدم هرکدام که دارای اخلاق نیکو و صورت زیبا هستند، از اولاد حوریّه می باشند و هرکدام زشت خوی و زشت صورت هستند، از نسل جنیان. و این گونه نیست که پسران آدم با خواهران خودشان ازدواج کرده باشند.23

7 ـ برید می گوید: از امام درمورد آیه «یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا....»، سؤال کردم. حضرت فرمود: صبرکنید بر انجام تکالیف و وظایف شرعی، و بردشمنی دشمنانتان صابر باشید و با امام موعود ارتباط داشته باشید.24

وفات

در تاریخ وفات برید بن معاویه، اختلاف است؛ بعضی فوت او را در زمان امام صادق علیه السلام دانسته اند. اما قول قوی که اکثر کتب رجال نقل کرده اند، این است که وی در سال 150 ه .ق. رحلت کرده است.25