راهها پیموده ام تا کوی تو

عرفات، نام منطقه وسیعی است با مساحت حدود 18 کیلومتر مربع در شرق مکه معظمه، اندکی متمایل به جنوب که در میان راه طائف و مکه قرار گرفته است . زائران بیت الله الحرام در روز عرفه - نهم ذی حجه - از ظهر تا غروب در این منطقه حضور دارند . در نقلی آمده است که آدم و حوا (ع) پس از هبوط از بهشت و آمدن به کره خاکی، در این سرزمین همدیگر را یافتند و به همین دلیل، این منطقه «عرفات » و این روز «عرفه » نام گرفته است . (1)

عرفه، از عیدهای بزرگ است; هر چند عید نامیده نشده است و روزی است که حق تعالی بندگان خویش را به عبادت و اعت خود دعوت کرده، سفره جود و احسان خود را برای آنها گسترده است . شیطان در این روز، از همه اوقات خوارتر و حقیرتر و خشمناک تر است .

روایت شده که حضرت زین العابدین (ع) در روز عرفه صدای فقیری را شنید که از مردم کمک می خواست . حضرت فرمود: وای بر تو! آیا دست نیاز به سوی غیر خدا دراز می کنی; در حالی که امید می رود در این روز بچه هایی که در شکم مادر هستند، مورد فضل و لطف الهی قرار گیرند و سعادت مند گردند؟ (2)

در روایتی از حضرت صادق (ع) آمده است: «کسی که در ماه رمضان آمرزیده نگردد تا رمضان آینده آمرزیده نمی گردد; مگر این که روز عرفه را درک کند» . (3)

بهترین عمل در روز عرفه دعا است و در میان روزهای سال، این روز برای دعا امتیاز ویژه ای دارد .

روز عرفه دارای دعاهای فراوانی است; ولی در این میان، دعای عرفه امام حسین (ع) دارای جایگاه ممتاز و ویژه است و در واقع، ناب ترین و عمیق ترین معارف الهی و توحیدی در این دعا، بر زبان سالار شهیدان (ع) جاری گشته است .

عصر روز عرفه امام حسین (ع) با گروهی از خاندان و فرزندان و شیعیان، با نهایت خاک ساری و خشوع از خیمه بیرون آمدند و در جانب چپ کوه ایستادند . امام (ع) چهره مبارک خود را به سوی کعبه گردانید مانند مسکین نیازمندی که غذا می طلبد، دست ها را برابر صورت خود گرفت و دعایش را چنین آغاز کرد:

«الحمدلله الذی لیس لقضائه دافع و لا لعطائه مانع و لا کصنعه صانع و هو الجواد الواسع; سپاس خداوندی را سزاست که چیزی قضایش را دور نمی سازد و از عطا و بخشش او جلوگیری نمی کند و هیچ آفریننده ای آفرینش او را ندارد و او سخاوت مندی بی انتهاست .»

حضرت (ع) سپس به بیان گوشه ای از نعمت های بی پایان خداوند که انسان را در تمام مراحل رشد و تکامل در برگرفته، می پردازد و مهربانی مادران و دایه ها و مواظبت و پرستاری و دل سوزی آنان را از الطاف و عنایت های خداوند می شمرد; سپس به لزوم شکر نعمت های الهی اشاره می کند و خود را از ادای یک شکر نیز عاجز و ناتوان می بیند . هر فرازی از این دعا، دریچه ای از نور و توحید و عشق و محبت به خداوند را به سوی دل انسان می گشاید و عبارات دعا و محتوای آن، نشان می دهد که امام حسین (ع) در حال این دعا یک سره از خود و عالم غافل گشته، تمام جهان را به یک سو نهاده، با همه وجود حضور خداوند و احاطه و اشراف او به همه ذرات هستی و نفوذ علم و قدرت و حیات او را بر تک تک ذرات و موجودات عالم مشاهده می نماید و آن چه را که دیده، بر زبان آورده است . امام حسین (ع) می خواهد با این نیایش، انسان و خدا را بشناساند و نزدیکی آن را به هم بنماید . او با این نیایش، منطقی ترین و واقعی ترین رابطه انسان با خداوند بی چون را توضیح می دهد .

دعای عرفه سیدالشهداء (ع) سراسر نور و عرفان پروردگار است و آمیزه ای از شور و عشق و محبت و معرفت به ذات پاک خداوند است . در فرازهای این دعا، امام حسین (ع) با خداوند چنین عاشقانه زمزمه می کند:

خداوندا! اجازه فرما تا دمی چند در برابرت به زانو درافتم و قطراتی از اقیانوس جان، نثار بارگاهت نمایم . خیال دوری راه تا درگاه جمالت خسته و فرسوده ام کرده است:

از گل آدم شنیدم بوی تو

راه ها پیموده ام تا کوی تو

خدایا! موجوداتی که در هستی خود نیازمند تو هستند، چگونه می توانند راهنمای من به سوی تو باشند؟

پروردگارا! آیا حقیقتی غیر از تو آن روشنایی را دارد که بتواند تو را بر من آشکار سازد؟ کی از نظر غایب و پنهان بوده ای که نیازمند راهنمایی به سوی خود باشی و چه وقت از من دور بوده ای تا نمودهای جهان مرا به تو برساند؟

همه عالم به نور توست پیدا

کجا گردی تو از عالم هویدا؟

خدایا! روشنایی جمال و جلالت در جهان هستی آشکارتر از هر چیز است و وجود تو خفا و پوشیدگی ندارد تا چراغی سر راه بگیرم و بارگاه ربوبی تو را جست و جو نمایم و یا دلیلی را راهنمای خود به سوی تو قرار دهم; چون فروزنده چراغ تو و سازنده دلیل و راهنما، تویی .

خدای من! چشمی که تو را بر خود نگهبان و مراقب نبیند، کور و فرو بسته باد و بنده ای که از متاع محبت تو بی بهره باشد، سرمایه باخته و ورشکسته باد .

دیده ای کان چهره روشن نبیند کور باد

خاطری کز توست خالی، تیره و بی نور باد

امام حسین (ع) با این دعا روحی تازه به کالبد عرفات دمید و این نغمه خوش آسمانی و آوای دل انگیز ملکوتی را تا ابد در سینه سینای عرفات به یادگار گذاشت .

از صدای سخن عشق ندیدم خوش تر

یادگاری که در این گنبد دوار بماند

صحرای عرفات کالبد و جسم امام حسین (ع) روح آن است و به همین دلیل حق تعالی، در روز عرفه پیش از آن که به اهل موقف عرفات نظر لطف کند، به زائران قبر پاک حسین (ع) (4) نظر رحمت می افکند . (5)