زیارت عاشورا
در میان زیارت نامه ها، زیارت عاشورا از عظمت خاصی برخوردار است، امامان (ع) و علمای بزرگ در طول تاریخ اهمیت بسیار به آن می دادند، و هر روز آن را می خواندند، و بهره های معجزآسا و درخشانی از آن می گرفتند و پاداش خواندن آن به درجه ای است که امام باقر (ع) به علقمه فرمود: وقتی که این زیارت را (با آدابش) خواندی «کتب الله لک ماة الف الف درجة، و کنت کمن استشهد مع الحسین (ع) حتی تشارکهم فی درجاتهم . . . و کتب لک ثواب زیارة کل نبی و کل رسول، و زیارة کل من زار الحسین منذ یوم قتل; خداوند برای تو صد هزار هزار (صدمیلیون) درجه ثبت کند، و تو را به مقامی رساند که گویی با امام حسین (ع) شهید شده ای تا آنجا که در درجات آنها خواهی بود، و برایت ثواب زیارت همه پیامبران و همه رسولان و همه کسانی که از روز شهادت امام حسین (ع) تا حال، آن حضرت را زیارت کرده اند، نوشته و مقرر خواهد شد .» (1)
و در پایان فرمود: ای علقمه! اگر خواستی در هر جا هستی هر روز از همه عمرت این زیارت را بخوان، که هر روز به تمام این پاداش ها خواهی رسید . (2)
درباره این زیارت سؤالات متعددی مطرح شده که در اینجا نظر شما را به پاسخ پنج سؤال زیر جلب می کنیم:
1 - س: آیا زیارت عاشورا حدیث قدسی است؟
ج: زیارت عاشورا از دو طریق نقل شده است: 1 - از طریق امام باقر (ع) که آن را علقمة بن محمد حضرمی و محمد بن اسماعیل از صالح بن عقبه، و او از مالک جهنی از امام باقر (ع) نقل کرده اند . 2 - از طریق امام صادق (ع) که آن را صفوان بن مهران جمال (از اصحاب نیک امام صادق و امام کاظم علیهما السلام) نقل کرده اند . از این طریق دوم استفاده می شود که زیارت عاشورا، حدیث قدسی است . زیرا در این حدیث آمده سیف بن عمیره می گوید: صفوان گفت امام صادق (ع) فرمود: «همواره این زیارت (عاشورا) و دعایش را بخوان، که من بر کسی که این زیارت و دعایش را از دور و نزدیک می خواند ضامنم که زیارتش قبول گردد، و سعیش مورد تقدیر خداوند شود، و سلام او به امام حسین (ع) برسد، و حاجتش - هر گونه و هر قدر باشد - از سوی خداوند برآورده گردد . » آنگاه امام صادق (ع) به من فرمود:
«یا صفوان وجدت هذه الزیارة مضمونة بهذا الضمان عن ابی، و ابی عن علی بن الحسین، مضمونا بهذا الضمان عن الحسین، والحسین عن اخیه الحسن، مضمونا بهذا الضمان، والحسن عن ابیه امیرالمؤمنین مضمونا بهذا الضمان، و امیرالمؤمنین عن رسول الله (ص) مضمونا بهذا الضمان، و رسول الله عن جبرئیل مضمونا بهذا الضمان عن الله عزوجل مضمونا بهذا الضمان; ای صفوان! من! این زیارت را با همین ضمانت (قبولی و تقدیر الهی و وصول سلام) از پدرم، و پدرم امام سجاد (ع) با همین ضمانت از امام حسین (ع) و حسین (ع) با همین ضمانت از برادرش حسن (ع) و حسن (ع) ضمانت از پدرش امیرمؤمنان علی (ع) و امیرمؤمنان با همین ضمانت از رسول خدا (ص) و رسول خدا (ص) با همین ضمانت از جبرئیل، و او با همین ضمانت از خداوند متعال نقل کردند .» (3)
بنابراین مطابق این نقل، زیارت عاشورا حدیث قدسی است، یعنی با سلسله مراتب از ذات پاک خدا نقل شده است .
2 - س: زیارت عاشورا را چگونه باید خواند؟
ج: چگونگی خواندن زیارت عاشورا از نظر مقدمات و قسمت های دیگر، که در فرازی از حدیث علقمه از امام باقر (ع) و صفوان از امام صادق (ع) آمده، بر اثر ابهام و اجمال باعث اختلاف نظرشده، تا آنجا که علامه مجلسی (ره) شش وجه و قول را احتمال داده (4) که اینجا جای بیان آن نیست، و همین مطلب باعث اختلاف نظر بین علما و بزرگان تا عصر حاضر گشته است .
خلاصه قول انتخابی علامه مجلسی به عنوان قول اظهر این است که زیارت عاشورا خوانده شود، و در آخر آن سجده را بجا آورد، و بعد از سجده، دو رکعت نماز بخواند . (5)
و در کتاب مفاتیح الجنان محدث قمی، و مصابیح الجنان علامه کاشانی نیز همان متن حدیث که مبهم است نقل شده بهتر این است که در این قسمت، مطلب را با بیان نظریه دو عالم و فقیه بزرگ، که تکمیل کننده پاسخ سؤال دوم است به پایان برسانیم: علامه محمد علی طهرانی در حاشیه یک مفاتیح قدیم که نزد نگارنده موجود است، پس از ذکر مطلبی از طریقه مرحوم آیت الله سید محمد کاظم یزدی صاحب عروة الوثقی (ره) می نویسد:
«این عاصی خودم از آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری (مؤسس حوزه علمیه قم، متوفی 1355 ه . ق) شنیدم که طریقه انتخابی خود در مورد خواندن زیارت عاشورا را چنین نقل کرد، و می فرمود: طریقه میرزای شیرازی بزرگ (مرحوم آیة الله العظمی میرزا محمد حسن شیرازی متوفی 1312 ه . ق) نیز چنین بود، و آن این که: آنان که از راه دور از کربلا می خواهند این زیارت را بخوانند، به مکان بلند بروند، ابتدا سلام مختصری با توجه به ناحیه کربلا به امام حسین (ع) کنند و سپس به لعن بسیار شدید به قاتلان و دشمنان آن حضرت بپردازند، آنگاه دو رکعت نماز بگذارند، سپس زیارت عاشورا را بخوانند، و سرانجام پس از سجده پایانی زیارت، دو رکعت نماز بخوانند .» (6)
همین طریقه دو فقیه و مرجع بزرگ (میرزای شیرازی و حاج شیخ عبدالکریم حائری) که دو مرجع عادل وبسیار عمیق بودند برای ما حجت و کافی است .
اما در مورد چگونگی صد سلام و صد لعن، درباره آن نیز طریقه آسان نقل شده است، از جمله از امام هادی (ع) نقل شده فرمود: «من قرء لعن زیارة العاشورا المشهورة سرة واحدة ثم قال: اللهم العنهم جمیعا تسعة و تسعین مرة کان کمن قرئه ماة مرة، و من قرء سلامها مرة واحدة، ثم قال السلام علی الحسین، و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین تسعا و تسعین مرة کان کمن قرئه ماة مرة تامة من اولهما الی آخرهما; کسی که در زیارت عاشورا، در فراز لعن، یک بار آن را کامل بخواند (اللهم العن اول ظالم ظلم . .). سپس 99 بار بگوید اللهم العنهم جمیعا، مانند آن است که همه این فراز لعن را صد بار گفته است، همچنین اگر یک بار فراز سلام را تا آخر به طور کامل بخواند، سپس 99 بار بگوید: «السلام علی الحسین، و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین » مانند آن است که همه فراز سلام را به طور کامل خوانده است . (7)
البته در معنی این حدیث، احتمالات دیگری نیز هست، ولی این احتمال را بیشتر علماء پسندیده اند .
بسیاری از علما نیز خواندن کامل یک بار، سپس ذکر و تسعا و تسعین را به قصد رجاء، کافی دانسته اند .
3 - س: ماهیت زیارت عاشورا چیست؟
ج: زیارت عاشورا در حقیقت یک حماسه سیاسی تاریخی و شعور و شعار انقلابی نهضت عظیم و همیشه زنده عاشورای خونین امام حسین (ع) وشهیدان کربلا و برقرار کردن پیوند محکم با آرمان این نهضت، و آفرینندگان این نهضت و شناخت و پی گیری اهداف آن است، مساله ولایت و تولی، و مقابل آن تبری و بیزاری از دشمنان و طاغوتیان از ارکان درس های زیارت عاشورا است، درس دیگر آن، رابطه با امام عصر (ع) و مساله انتظار حقیقی او برای انتقام از یزیدیان پلید هر عصر و زمان است، کوتاه سخن آن که: زیارت عاشورا تبلور نهضت حسینی، و نهضت ساز در تمام زمان ها و مکان ها است، کارخانه قهرمان سازی و ایثار و مقاومت تا انقلاب جهانی حضرت مهدی (عج) است، و زمینه سازی عمیق و وسیع برای ظهور او، و یادواره مقدس و سازنده برای فردا و فرداها است، زیارت عاشورا به ما می گوید: اگر عاشورا نبود، حسین و زینب نبود، ما از نعمت وجود رادمردانی انقلابی و بزرگ در طول تاریخ اسلام محروم بودیم، و انقلاب عظیم اسلامی به رهبری آیت بزرگ الهی امام خمینی پدیدار نمی شد . زیارت عاشورا تنها برای حصول حاجت و عطیه مادی نیست، که عده ای کرارا آن را به همین عنوان بخوانند و از روح و محتوای حماسی آن کورکورانه بگذرند، بلکه با خواندن آن باید سعی کرد که به اوج معنویت رسید، و خود را برای سربازی آماده در رکاب امام زمان (عج) آموزش داد، در یک کلام زیارت عاشورا یعنی تجدید بیعت مکرر با امام حسین (ع) و شهیدان کربلا، و وصول به همان حالت استواری که در سجده آخر زیارت عاشورا می خوانیم: «و ثبت لی قدم صدق عندک مع الحسین و اصحاب الحسین الذین بذلوا مهجهم دون الحسین علیه السلام; و مرا در سخن و اعتقاد و عمل نسبت به [امام] حسین (ع) ثابت قدم بدار، و هم چنین مرا نسبت به یاران حسین (ع) همان کسانی که خون خویش را در رکاب حسین (ع) و برای حسین (ع) (که سلام بر او باد) بذل نمودند، استوار ساز . »
آخرین سخن این که در زیارت عاشورا این درس بزرگ را می آموزیم که از خدا بخواهیم که شیوه زندگی و مرگ ما را همانند شیوه زندگی و مرگ محمد (ص) و آلش قرار دهد، و خداوند به خاطر حسین (ع) ما را در دنیا و آخرت آبرومند فرماید .
4 - س: لعن بر همه بنی امیه چرا؟
در فرازی از زیارت عاشورا می خوانیم: «و لعن الله بنی امیة قاطبة; و خدا همه افراد بنی امیه را لعنت کند» سؤال این است که بعضی از بنی امیه شیعه بودند (8) و بعضی مانند معاویة بن یزید (معروف به معاویه صغیر) خود را از خلافت خلع کرده و اظهار پشیمانی می نمود و بعضی مانند عمر بن عبدالعزیز (هشتمین خلیفه اموی) نسبت به آل محمد (ص) محبت فراوان کرد و بخشی از حق آنها را ادا نمود و . . . پس چرا همه بنی امیه مورد لعن قرار گرفته اند؟
ج: بعضی از علما در پاسخ به این سؤال، وجوهی را ذکر نموده که اکثر آنها قانع کننده نیست، و خود آن را ناصحیح دانسته اند، ولی در این میان علامه میرزا ابوالفضل تهرانی صاحب شفاء الصدور (در شرح زیارت عاشورا) یک وجه را پسندیده و آن این که: منظور از بنی امیه در زیارت عاشورا که مورد لعن قرار گرفته اند آنها هستند که در غصب خلافت و اطفاء نور خدا و دشمنی با آل محمد (ص) به عنوانی دست داشتند یا راضی بودند، که در آن عصر اکثریت آنها چنین بودند، بنابراین مانعی ندارد که اندکی از آنها از عمومیت لعن استثناء شده باشند . (9)
از این رو شیعیان از بنی امیه، و معاویة اصغر، از عمومیت لعن، مستثنی هستند، ولی عمر بن عبدالعزیز نظر به این که از خلافت که حق مسلم آل محمد (ص) بود، دست نکشید، و تا آخر عمر آن را غصب نمود، دلیلی ندارد که از شمول لعن، استثنا شود .
5 - س: با این که حمد و سپاس در برابر نعمت ها است، و با توجه به این که مصائب جان سوز اهل بیت رسول خدا (ص) در کربلا، بلای خانمان سوز بود، چرا در ذکر سجده زیارت عاشورا که در قسمت آخر آن واقع شده گفته می شود: «اللهم لک الحمد حمد الشاکرین لک علی مصابهم، الحمد لله علی عظیم رذیتی; پروردگارا بر تو سپاس باد آن هم همچون سپاس گزارانی که برای مصائب شهیدان کربلا به سپاس و شکر تو پرداخته اند .»
ج: گاهی بعضی از مصائب، بزرگترین نعمت است، مانند مصایب جان سوز و ظاهری کربلا و عاشورا، نعمت معنوی، انقلابی و فکری بزرگ و ماندگاری است که همواره موجب سازندگی، بالندگی، نورافشانی و تربیت نفوس، و انسان سازی است، و فریاد همیشگی عدالت برای واژگونی ظلم و ستم و نابودی طاغوت و طاغوتیان است . پس در برابر آن باید نهایت شکر را نمود . اصولا مصائب گرچه تلخ و ناملایم و رنج آور است، ولی قهرمانان و رادمردان خدا در دل مصایب برمی خیزند، همچون موسی، ابراهیم، عیسی و پیامبر اسلام محمد (ص) که در میان شدیدترین رنج ها قد علم کردند و پرچم حق را برافراشتند، بنابراین از رخدادهای جان سوز باید حسن استفاده کرد، و خود را آب دیده نمود، و آن را تبدیل به نعمت ساخت، و به خاطر آن سپاس گزاری نمود .
