عاشورا ریشه در فرهنگ ایرانی دارد. ایران، به نام حسین (ع) در برابر ظلم و بی عدالتی جنگیده و ایرانیان بسیاری، به یاد او، شهید شده اند. نمونه بارز این اثرپذیری را در هشت سال دفاع مقدس دیدیم. قوم های ایرانی، با فکرهای گوناگون، یاد حسین (ع) را به شکلی ویژه گرامی داشتند و سال هاست که عاشورایی زندگی کرده و عاشورایی مرده اند. برای آن که بیش تر با فرهنگ ایرانیان و عشق آن ها به امام آشنا شویم، گشتی در ایران می زنیم:
بیجار
مراسم عاشورا و تاسوعای حسینی در بیجار، مراسمی کم نظیر است. در این روز با حضور خبرنگاران رسانه های خارجی، مردم یاد امام حسین (ع) را گرامی می دارند. با دیدن هلال محرم در آسمان بیجار، چند عَلَم سیاه و نقش دار بر بام مسجدها برافراشته می شود. مردم در عاشورای حسینی، به یاد امام پابرهنه هستند و آب نمی نوشند.
ترکمن صحرا
جبار نزار، چهل سال دارد و اهل تسنن است. او در شب های محرم، با لباس مشکی به تکیه های شیعیان ترکمن صحرا می رود و عزاداری می کند. او درباره دلبستگی ترکمن ها به امام حسین (ع) می گوید: «برخی ترکمن ها، ده روز اول محرم را روزه می گیرند. چون بر این باورند با روزه گرفتن تشنگی و گرسنگی امام حسین (ع) را به یاد می آورند.»
امام جمعه آق قلا، از توابع ترکمن صحرا می گوید: «ترکمن ها اعتقاد دارند کسی که به خاندان پیامبر علاقه نداشته باشد، مسلمان واقعی نیست.»
ترکمن ها در روز عاشورا و تاسوعا در مسجدها جمع می شوند و به نیازمندان غذا می دهند و عزاداری می کنند. ترکمن های شمال خراسان در روزهای محرم، نان ویژه ای به نام قتلمه می پزند و در میان عزاداران امام حسین (ع) پخش می کنند. هم چنین به خانواده هایی که در یک سال گذشته، عزیزان شان را از دست داده اند، سر می زنند.
آذربایجان
آذری ها به خاندان پیامبر، به ویژه به امام حسین (ع) و یاران وفادارش، ارادت ویژه ای دارند. در مناطق ترک نشین کشورمان، روزهای محرم، کوچه ها و خانه ها سیاه پوش می شود و حتی نوزادان لباس سیاه می پوشند. آذری ها مراسم ویژه ای، در روزهای محرم دارند. یکی از این مراسم ها، تشت گذاری است. دو روز پیش از آغاز ماه محرم، مراسم تشت گذاری آغاز می شود. مراسم با نوحه سرایی آغاز می شود و مردم با سینه زنی در سوگ حضرت ابوالفضل (ع) عزاداری می کنند. ریش سفیدان هیئت ها که به آن ها «حسین چی» گفته می شود، مسئول مراسم هستند. یکی از آن ها پرچمی دستش می گیرد و جلو حرکت می کند و «حسین چی» دیگری تشت خالی به دوش گرفته و دنبال او حرکت می کند. دنبال آن ها هم حسین چی های دیگر با مشک و کوزه های پر آب حرکت می کنند. در این فاصله، فریاد «لبیک یا حسین»، «آه حسن، آه حسین» به گوش می رسد. تشت را در گوشه ای از مسجد یا حسینیه می گذارند و آب کوزه ها و مشک ها را در آن خالی می کنند. پس از این کار، روضه حضرت ابوالفضل (ع)، حضرت رقیه (س) یا علی اصغر (ع) خوانده می شود. بعد هر کسی به نوبت تشت را می بوسد و لیوانی از آب آن را به نیت تبرک می نوشد.
کرمانشاه
از عهد قاجار به بعد، در کرمانشاه، تکیه های بسیاری در مرکز شهر ساخته شد که در آن ها مراسم عزاداری ماه محرم برگزار می شود. دسته های زنجیرزن در تاسوعا و عاشورای حسینی، بیرون از فضای مسجد به سوگ واری می پردازند. هیئت های گوناگون عزاداری، با حمل عَلَم و کتل به همراه دسته های زنجیرزن و سنج زن ها، از مسجد بیرون می ایند و سمت مزار شهیدان حرکت می کنند. دور تا دور کتل ها، پیرمردهای شهر با آهنگی غم انگیز، شعرهایی در سوگ امام حسین (ع) می خوانند و زن ها پشت سر آن ها شیون و زاری می کنند.
در کرمانشاه روستاهای کندوله و فش، مراسم عزاداری ویژه ای دارند. عزاداران روستا، به روستاهای دیگر می روند و در هر روستا از آن ها پذیرایی می شود. هم چنین گهواره نمادین حضرت علی اصغر (ع)، روی دوش مردم حمل می شود.
آمل
در آمل هم مثل دیگر شهرهای کرمان، با آمدن محرم شهر سیاه پوش می شود. مردم بیش تر نذرهای شان را برای ماه محرم نگه می دارند و نذرهای شان بیش تر آش، خرما و شربت است. در آمل و روستاهای اطراف آن، مراسم نخل گردانی مرسوم است. از روز اول تا هفتم محرم، مردم به عزاداری می پردازند و در این روزها نذرهای شان را ادا می کنند. در روز هفتم، همه مردم به کنار نخلی می روند و به آن سلام می کنند. آن ها بر این باورند که نخل، تابوت امام حسین (ع) است. در روز هشتم، مردم نخل را بیرون می آورند و در محله ها می گردانند. کسانی که نذر شیر دارند، در روز هشتم و نهم و دهم، بین مردم شیر پخش می کنند و نخل به در هر خانه که می رسد، اهالی خانه نذرشان را ادا می کنند. در شب شام غریبان، نخل را دور محله می گردانند و مردم پابرهنه و شمع به دست، همراه نخل به امام زاده می روند و تا صبح سینه زنی و عزاداری می کنند.
خرمشهر
خرمشهر که کربلای ایران است و داستانی نینوایی دارد، از گذشته به خاطر داشتن ده ها حسینیه به نجف ثانی مشهور بود. در روزهای محرم، دسته های گوناگون در خرمشهر به عزاداری می پردازند. هیئت های کردها، لرها، بوشهری ها، آذربایجانی ها و عشایر عرب، به شیوه های گوناگون عزاداری می کنند.
در حسینیه حیدریه که بیش از دویست سال قدمت دارد، عزاداری سنتی برپا می شود. در مسجد جامع شهر هم مردم فراوانی به یاد شهیدان کربلا جمع می شوند.
در شلمچه هم که قتل گاه سی هزار شهید است، زایران و کاروان های عزاداری رو به کربلای حسینی می ایستند و زیارت عاشورا می خوانند و عزاداری می کنند. در روزهای محرم، مسافران فراوانی از سراسر کشور برای شرکت در مراسم عزاداری به شلمچه می روند.
جزیره قشم
جزیره قشم، بزرگ ترین جزیره کشورمان است که بیش تر مردم آن سنّی هستند. در روزهای عاشورا، مردم قشم به احترام امام حسین (ع) روزه می گیرند و در مسجد قرآن می خوانند. شیعیانِ اندک جزیره در مسجدهای بزرگ قشم، برای سالار شهیدان سوگ واری می کنند.
کاشان
در ماه محرم، عشق کاشانی ها نسبت به اهل بیت (ع) به اوج خود می رسد. هزاران دسته عزاداری تشکیل و شهر یک پارچه سیاه پوش می شود. خیابان ها پر از پرچم های سرخ و سبز و سیاه است. عزاداری ها، اول محرم آغاز می شود و آخر ماه صفر به پایان می رسد. مراسم ویژه از اول محرم تا شانزدهم محرم ادامه دارد که به «شش امام حسین (ع)» معروف است. در این شب ها، همه در حسینیه ها و مسجدها سرگرم عزاداری اند. سی صد دسته عزاداری در کاشان وجود دارد که هر کدام نشانی از کربلا را حمل می کنند که علم، کتل، توغ جریده، شش گوشه نهر علقمه، نخل و شط فرات، جزو مشهورترین نشانه هاست.