مهارت های لازم جهت درمان اختلال شخصیت وسواسی

مهارت حل مسئله چیست؟

مهارت های حل مسئله و تصمیم گیری همیشه با انسان همراه بوده اند. حتی انسان غارنشین که از خود می پرسید: «چگونه خود را گرم کنم؟» به نوعی در صدد حل مسئله و تصمیم گیری بوده است. حل مسئله، مهارتی است که بقای فرد و بقای نسل در گروه آن است.
حل مسئله و تصمیم گیری، فرآیندهای شناختی- رفتاری هستند و فرد به کمک آن ها سعی می کند راه حل های مؤثر یا مفیدی برای مسائل برای روزمره پیدا کند. مانند: حل مسائل مالی، شخصی، بین فردی مثل مسائل زناشویی و خانوادگی، مسائل اجتماعی و.... همه ی انسان ها به دانستن مهارت های حل مسئله و تصمیم گیری نیازمندند. وقتی با مسئله یا مشکلی روبه رو می شویم، طبیعی است که استرس را تجربه کنیم، ولی همه ی افراد به یک شکل با استرس مقابله نمی کنند. برخی به حل مسئله اقدام می کنند و برخی به هم می ریزند، شما وقتی با مسئله ای روبه رو می شوید، چه احساسی دارید و چه کار می کنید؟
گاهی اوقات احساسات به قدری منفی و شدید هستند که مانع از تفکر منطقی و حل مسئله می شوند. مثلاً ممکن است در برخورد با مسئله ای عصبانی شویم، سیگار یا مواد مصرف کنیم یا دست به پرخوری بزنیم. این نوع مقابله ها ناسازگار محسوب می شوند. در برخی موارد در مواجهه با مشکل رفتاری هیجانی اما غیر مؤثر داریم؛ رفتاری که به حل مسئله منجر نمی شود. مثلاً ساکت شویم و مسئله را به عنوان یک مسئله ی غیرقابل حل بپذیریم یا تنها دعا می کنیم تا مسئله خود به خود حل شود. این نوع مقابله، هیجان مدار محسوب می شود، زیرا مبتنی براحساسات، و هیجانات است. مورد اول، مقابله ی هیجان مدار ناسازگارانه و مورد دوم، مقابله ی هیجان مدار غیر موثر محسوب می شود. یادتان باشد هدف مقابله ی هیجان مدار، تغییر موقعیت استرس زا و کاهش فشار است، نه حل مشکل. برای مثال، کسی که به محض رویارویی با مشکل، ناراحت می شود و گریه می کند، در واقع خود را آرام می کند، اما با گریستن نمی توان مشکل را حل کرد.
برخی افراد وقتی با یک مسئله روبه رو می شوند، آن را یک معضل غیرقابل حل می بینند. چنین رویکردی، نخستین مانع بر سر راه حل مسئله است؛ زیرا وقتی فرد مسئله یا مشکلی را غیرقابل حل ببیند، انگیزه ی لازم برای مقابله ی مؤثر با آن را از دست می دهد، در حالی که اگر مسئله را فرصتی برای رشد و بلوغ اجتماعی ببینیم، به استقبال آن می رویم و به جای اجتناب و فرار، آن را حل می کنیم.
نوع دیگری از مقابله، مقابله ی مسئله مدار است. این نوع مقابله به حل مسئله منتهی می شود وسازگارانه است.
تلاش و کوشش برای حل مشکل، برنامه ریزی، جمع آوری اطلاعات و مشورت همراه با صبر و حوصله از انواع مقابله های مسئله مدار هستند.
در حالی که قمار، مصرف الکل و مواد، و کتک کاری جزء مقابله های هیجان مدارِ ناسازگارند. گریستن، درددل کردن و خوابیدن از جمله مقابله های هیجان مدارِ غیر مؤثر محسوب می شوند.
به یاد داشته باشید که پیش آمدن مشکل، نشانه ی ضعف و بی کفایتی نیست. شناسایی افکار منفی در حل مشکل و فرآیند تصمیم گیری و جایگزین کردن آن ها با افکار منطقی، بسیار مهم است. به این ترتیب حل مسائل فردی و اجتماعی به شیوه ای مؤثر امکان پذیر خواهد بود. حل مسئله شامل 4 مرحله است:

1- تعریف مشکل به صورت دقیق، روشن و بدون ابهام
2- راه حل های متعدد و متنوع
3- ارزیابی هر یک از راه حل ها و انتخاب بهترین راه حل
4- اجرای بهترین راه حل و بازنگری آن

برای حل مسئله و تصمیم گیری می توان از جدول صفحه ی بعد استفاده کرد:
بعد از نوشتن مسئله به صورت مشخص و ارائه ی راه حل هایی مختلف برای آن، به ارزیابی راه حل ها بپردازید. برای این کار می توان به این صورت عمل کرد که در یک ستون به نوشتن مزایای راه حل و در ستون دیگر به نوشتن معایب راه حل بپردازید. سپس به هر راه حل امتیازی بدهید. برای امتیاز دادن از اعداد 1 تا 10 استفاده کنید، یعنی هر چه نمره به 10 نزدیک تر شود، امتیاز بیش تری دارد. نهایتاً با جمع بندی سود و زیان در دو ستون مختلف به ارزیابی راه حل مطرح بپردازید. برای تمام راه حل ها می توانید چنین کنید تا بهترین راه حل را مشخص کنید و سپس آن راه حل را به اجرا در آورید. بعد از اجرا نتیجه را ارزیابی کنید؛ اگر مشکل حل شد که چه بهتر، در غیر این صورت راه حل دیگری را انتخاب کنید و به اجرا در آورید.
راه حل شماره ی یک: ....

مزایا	امتیاز از 1تا 10	معایب	امتیاز از 1تا10
	جمع مزایا:		جمع معایب:

مهارت تصمیم گیری چیست؟

تصمیم گیری مهارتی است که بسیاری از افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی در آن ناتوان هستند، زیرا شک و تردیدهای زیادی را حس می کنند. و به همین دلیل در انتخاب بین گزینه های مختلف مانند انتخاب رشته ی تحصیلی، انتخاب شغل، انتخاب همسر و.... دچار تردید می شوند. این مهارت به آن ها کمک می کند به یک تصمیم درست برسند. تصمیم گیری به دو دسته تقسیم می شود:

تصمیم گیری احساسی:

در تصمیم گیری احساسی، فرد تنها براساس احساسات خود عمل می کند و طبق آن ها تصمیم می گیرد. مثلاً چون از کسی خوشش می آید و به او علاقه دارد، تصمیم می گیرد با او شراکت کند. در این نوع تصمیم گیری تفکر جایی ندارد و فرد بدون اندیشیدن، تصمیم گیری می کند. بسیاری از نوجوانان، افراد کم تجربه یا هیجانی، تصمیم گیری هایی مبتنی بر احساس دارند.

تصمیم گیری منطقی:

در این نوع تصمیم گیری، فرد در مورد موضوعی که قرار است درباره ی آن تصمیم بگیرد، می اندیشد و به سود و زیان تصمیم خود فکر می کند و (1) تصمیمی می گیرد که سود آن بیش تر باشد. به علاوه سود و زیان یک تصمیم را در کوتاه مدت و دراز مدت مقایسه می کند و (2) تصممی می گیرد که سود آن در دراز مدت بیش تر باشد. این موضوع را نیز از نظر دور نمی دارد که تصمیمی بگیرد که (3) به ضرر خودش و دیگران نباشد. با در نظر گرفتن این شاخص به تصمیم گیری صحیح می رسد.
برای درک بهتر به یک مثال از تصمیم گیری براساس شاخص سود و زبان توجه کنید:
بهرام دانشجویی است که در تصمیم گیری برای رفتن به تعطیلات تابستانی و کار کردن در شهرِ محل تحصیل دچار تعارض است و نمی تواند در این زمینه تصمیم بگیرد. وقتی از وی پرسیده می شود که آیا به فواید و زیان های هر یک از راه حل ها (رفتن به تعطیلات، کار کردن) توجه کرده است یا نه، پاسخ می دهد که در ذهنش این کار را کرده است، ولی تا به حال آن ها را روی کاغذ ننوشته است. زمانی که از او خواسته شد تا مزایا و معایب هر یک از تصمیم ها را روی کاغذ بنویسد، جدول زیر را ارائه داد:

راه حل شماره  یک : کار کردن در شهر محل تحصیل
محاسن	امتیاز از 1تا 10	معایب	امتیاز از 1تا10
پول در آوردن یادگیری مهارت تازه ملاقات با افراد مختلف احساس مفید بودن کسب سابقه ی کاری	10 9 8 9 8	زمان آزاد کم با بی میلی کار کردن دوری و دلتنگی برای خانواده اجبار برای یافتن کار در گرمای تابستان	9 8 9   10
	جمع مزایا 44		جمع معایب: 36

راه حل شماره ی دو: رفتن به تعطیلات تابستانی نزد خانواده
محاسن	امتیاز از 1تا 10	معایب	امتیاز از 1تا10
زمان آزاد برای لذت بردن دیدن خانواده خواندن کتاب های مورد علاقه رفتن به کلاس های آموزشی مورد علاقه کار کردن و کمک به پدر در مغازه	10 9 8 9 8	پول در نیاوردن یاد نگرفتن مهارت کاری عدم کسب سابقه ی کاری	9 8 8
	جمع مزایا: 44		جمع معایب: 25

بهرام با توجه به نتیجه ی راه حل ها تصمیم گرفت که به تعطیلات تابستانی برود، چون جمع زیان های ماندن در شهر محل تحصیل و کار کردن، از رفتن به تعطیلات تابستانی بیش تر بود (36 در مقابل 25)، هر چند که هر دو راه حل سود برابری داشتند.
تصمیم درست تصمیمی است که سود بیش تر و ضرر کم تری داشته باشد.
در واقع بهرام با این روش آموخت که می تواند در صورت تردید در تصمیم گیری به صورت منطقی به فواید و معایب راه حل های مختلف فکر کند و از بین آن ها بهترین راه حل را انتخاب کند و بهترین تصمیم را اتخاذ نماید. به علاوه بهرام می تواند به راه حل های دیگری غیر از این دو راه حل نیز فکر کند و آن ها را نیز مورد ارزیابی قرار دهد، مانند این که در شهر خود و کنار خانواده بماند و در همان شهر، کاری برای خود دست و پا کند.

مهارت خودآگاهی چیست؟

خودآگاهی مهارتی است که افراد به کمک آن از احساسات، افکار، باورها، نقاط قوت و ضعف خود آگاه می شوند.
مهارت خودآگاهی به انسان ها کمک می کند تا بتوانند شناخت بیش تری از خود، خصوصیات، نیازها، اهداف، نقاط قوت و ضعف، احساسات، ارزش ها و هویت خود داشته باشند. در نتیجه با خود و دیگران در صلح خواهند بود. مهارت خودآگاهی شامل: 1- مهارت خود ارزیابی، 2- شناسایی نقاط قوت و ضعف خود، 3- مهارت تفکر مثبت و 4- خود پنداره ی مثبت است.
یکی از روش هایی که به افزایش خودآگاهی این افراد کمک می کند، شناسایی احساساتی است که در موقعیت های مختلف تجربه می کنند. به علاوه آن ها باید مشخص کنند که چه عواملی برانگیزاننده ی این احساسات بوده است. در این راستا تکمیل برگه ی احساسات کمک کننده است.
توجه به اشتباهات خود، پذیرش باز خورد و انتقاد از دیگران و توجه به رفتار خود در موقعیت های مختلف از دیگر راه های آگاهی از خود محسوب می شوند.
بیماران مبتلا به اختلال شخصیت با احساسات خود صلح نیستند. آن ها احساسات را مانعی در دستیابی به اهداف شان می دانند و سعی می کنند که آن ها را کنترل کنند. در این راستا، آموزش مهارت حل مسئله به این بیماران یک ضرورت محسوب می شود.

برگه ی شناسایی و ابراز احساسات

احساسات ناخوشایند:

خشم، وحشت، عذاب وجدان، تأسف، غضب، حسرت، کینه، حسادت، هراس، دلشوره، سراسیمگی، ترس، اضطراب، سوگ، بی قراری، خصومت، آزردگی، خجالت، افسردگی، غم و...
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

احساسات خوشایند:

شادی، راحتی، سرحالی، خوشی، افتخار، آسودگی، شعف، مباهات، سرزندگی، طراوت، رضایت و...
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
* در موقعیت های مختلف به احساسات خود توجه کنید و آن ها را شناسایی کنید. سعی نکنید احساسات خود را به شیوه ای مناسب به دیگران ابراز کنید. به علاوه، به احساسات دیگران نیز توجه کنید و واکنش مناسبی به آن نشان دهید.

برگه ی ارزیابی خود

خود را در موقعیت های فردی و اجتماعی چگونه ارزیابی می کنید؟
چگونه هستم؟
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
دلم می خواهد چگونه باشم؟
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

برگه ی نقاط ضعف

نقاط ضعف من چیستند؟	چه کارهایی می توانم برای اصلاح آن ها انجام دهم؟	اگر آن ها را اصلاح کنم، چه احساسی خواهم داشت؟

عوامل تأثیر گذار بر احساسات

حداقل ده مورد از افراد، رویدادها یا فعالیت هایی که به شما احساس خوبی می دهند را نام ببرید (حداقل 10 مورد):
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
حداقل ده مورد از افراد، رویدادها یا فعالیت های که در شما احساس بدی ایجاد می کنند را نام ببرید (حداقل 10 مورد):
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ویژگی های مثبت

ویژگی های مثبت من چیستند؟	از دیدگاه دیگران چه ویژگی های مثبتی دارم؟

هم دلی چیست؟

هم دلی یعنی این که بتوانید خود را به جای دیگران بگذارید و مسائل را از دنیای آن ها ببینید. افرادی که از توانایی هم دلی بیش تری برخوردارند، دیگران را بیش تر درک می کنند، کم تر به دیگران آزار می رسانند و روابط صمیمانه ای با دیگران برقرار می کنند. هم دلی نشانه ی هوش هیجانی خوب است. هم دلی یک مهارت است و نیاز به پرورش دارد. این مهارت در افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی ضعیف است و لازم است به تقویت آن بپردازند. اولین گام این است که برای انسان ها، ارزش و احترام قایل باشید و آن ها را دوست بدارید.
دومین گام این است که تفاوت های فردی را در نظر بگیرید. سومین گام این است که در نظر داشته باشید، هر رفتاری علتی دارد. گام چهارم این است که همه ی ما در عین حال که با هم فرق داریم، به عنوان «انسان» بسیار به هم شبیه هستیم و احساسات مشابهی را تجربه می کنیم. گام پنجم این است که بتوانیم در وضعیت خاص خود را جای دیگران بگذاریم و از دریچه ی چشم آن ها به مسائل نگاه کنیم. یکی از فنونی که به تقویت هم دلی کمک می کند، فن دوست سرّی است.

فن دوست سرّی:

نام دوستان یا اعضای خانواده ی خود را روی یک تکه کاغذ بنویسید و در یک سبد قرار دهید. هر هفته فقط یک اسم را به صورت تصادفی از داخل سبد بردارید و اسم هر کس بود، حق ندارید عوض کنید. در طول 7 روز سعی کنید این دوست یا عضو
خانواده را بهتر و بیش تر بشناسید. ویژگی های مثبت او را مشاهده کنید و از آرزوها و خواسته های او بپرسید. در پایان هفته یافته های خود را بر روی یک برگه بنویسید و با آن چه که قبلاً درباره ی وی فکر می کردید، مقایسه کنید.
منبع مقاله: قهاری، شهربانو؛ (1390)، اختلال شخصیت وسواسی- جبری (راهنمای بیمار و خانواده)، تهران: نشرقطره، چاپ اول