روش‌های ضدبارداری اورژانسی را می‌توان پس از روابط زناشویی بدون محافظت به کاربرد؛ چه اصولا از هیچ روش ضدبارداری ای استفاده نکرده باشید. چه روش مورد استفاده شما شکست خورده باشد (مثلا کاندوم مرد هنگام آمیزش پاره شده یا زن مصرف قرص ضدبارداری را فراموش کرده باشد.)
روش‌های ضدبارداری اورژانسی متفاوتی وجود دارد:
1 قرصهای به اصطلاح «صبح روز بعد» که ممکن است حاوی لونورژوسترول، یک هورمون صناعی پروژستینی یا اولیپریستال‌استات، یک ماده آگونیست- آنتاگونیست پروژسترون باشند و به اسامی تجاری متفاوتی در بازار موجودند. این قرص‌ها را باید در کوتاه‌‌ترین مدت و حداکثر در کمتر از 72 ساعت پس از آمیزش بدون محفاظت، مصرف کرد و برحسب نوعشان ممکن است به صورت 2 دوز شامل یک یا دو قرص با فواصل 12 ساعت مصرف شوند. معمولا در بازار ایران، قرص حاوی لونورژسترول در دسترس است که به صورت قرصهای 75/0 میلی‌گرمی در بسته‌های دوتایی عرضه می‌شود و در کمتر از 72 ساعت پس از آمیزش بدون محافظت، ابتدا یک قرص و 12 ساعت بعد قرص دوم باید مصرف شود.
2 یک روش دیگر ضدبارداری اورژانسی، مصرف قرصهای ترکیبی ضدبارداری معمول است که حاوی هر دوی هورمون‌های استرو‌ژن و پروژسترون هستند. معمولا از نوع HD (دوز بالای) این قرص‌ها در کمتر از 5 روز پس از آمیزش بدون محافظت، به صورت دو قرص در ابتدا و دوقرص دیگر پس از 12 ساعت استفاده می‌شود.
3 یک روش دیگر، استفاده از آییودیهای مس‌دار است که با نام‌های تجاری متفاوت در بازار موجودند. گرچه آی‌یودی معمولا برای پیشگیری درازمدت از بارداری مورد استفاده قرار می‌گیرد اما در فاصله زمانی کمتر از 5 روز پس از رابطه زناشویی محافظت‌نشده، می‌توان از این نوع آی‌یودی که به طور مداوم مس آزاد می‌کند، استفاده کرد و آن را در دهانه رحم قرار داد. در صورتی که بخواهید همچنان از آی‌یودی به عنوان روش ضدبارداری استفاده کنید، می‌توان حداکثر تا 10 سال آی‌یودی را در رحم باقی گذاشت، در غیر این صورت، پس از عادت ماهانه بعدی آن را برمی‌دارند.
نحوه تاثیر
با توجه به اینکه در چه زمانی از چرخه قاعدگی‌تان باشید، نحوه اثر این روش‌ها متفاوت و شامل این موارد است:
• جلوگیری از تخمک‌گذاری یا به تاخیر انداختن آن
• مهار کردن لقاح تخمک آزاد شده
• جلوگیری از کاشته شدن تخمک لقاح یافته در رحم
اگر هنگامی که از قرصهای هورمونی پیشگیری اورژانس حاوی لونورژسترول استفاده می‌کنید، از قبل باردار باشید، درمان بی‌اثر خواهد بود و آسیبی به جنین در حال رشد نمی‌رسد ولی در صورت بارداری، نباید از قرصهای حاوی اولیپریستال (مانند قرص Ella) استفاده کرد. همچنین گذاشتن آی‌یودی در صورت بارداری، ممکن است باعث عفونت یا خاتمه بارداری شود.
موارد منع مصرف
توجه داشته باشید که روش‌های ضدبارداری اورژانسی برای هر فردی مناسب نیستند و پزشک شما ممکن است در مواردی استفاده از قرصهای هورمونی را صلاح نداند، از جمله در موارد خون‌ریزی بدون علت مشخص از واژن. در صورتی که دیابت داشته باشید، ممکن است اجازه مصرف این قرصهای ضدبارداری اورژانس داده شود اما پزشک به دقت شما را تحت نظر خواهدگرفت. گرچه استفاده از قرصهای ترکیبی ضدبارداری معمولا برای زنانی که مبتلا به بیماری‌های خاص (مانند سابقه بیماری قلبی یا لخته خونی) هستند، توصیه نمی‌شود اما مزیت استفاده از این قرص‌ها به عنوان روش ضدبارداری اورژانس، از خطرهای آنها بیشتر است.
پزشک ممکن است استفاده از آییودیهای حاوی مس را به عنوان روش ضدبارداری اورژانس در مواردی اجازه ندهد:
• ناهنجاری‌های ساختمان رحم که در قراردادن یا نگهداری آی‌یودی تداخل ایجاد می‌کنند
• ابتلا به عفونت لگنی مانند بیماری التهابی لگن
• زایمان یا سقط جنین اخیر
• مبتلابودن به سرطان رحم یا سرطان گردن رحم
• خون‌ریزی از واژن بدون علت مشخص
• آلرژی به اجزای آی‌یودی
• ابتلا به بیماری‌هایی که باعث تجمع بیش از حد مس در کبد، مغز و سایر اندام‌های حیاتی می‌شوند (بیماری ویلسون).
• ابتلا به بیماری‌های عفونی منتقل‌شونده از راه جنسی یا در معرض خطر بالای آنها بودن
• سابقه قبلی مشکل در استفاده از آی‌یودی.
میزان تاثیر
در صورت استفاده درست از روش‌های ضدبارداری اورژانس، در درصد بالایی از موارد، بارداری ناخواسته رخ نمی‌دهد اما به هر حال این روش‌ها به اندازه سایر روش‌های ضدبارداری موثر نیستند و برای استفاده معمول توصیه نمی‌شوند. استفاده از این روش‌ها ممکن است عادت ماهیانه بعدی را حداکثر تا یک هفته به تاخیر بیندازد. اگر در طول 3 تا 4 هفته پس از استفاده از این روش‌ها، عادت ماهیانه نشدید یا دچار درد شکمی بودید و خون‌ریزی‌های نامنظم یا مداوم داشتید، باید آزمایش بارداری بدهید.
عوارض جانبی
قرصهای هورمونی برای پیشگیری اورژانس چه قرصهای حاوی نورژسترول و چه قرصهای ترکیبی ممکن است باعث تهوع، استفراغ، خستگی، سردرد، حساسیت پستان، خون‌ریزی در فاصله قاعدگی‌ها یا تشدید خون‌ریزی قاعدگی، درد بخش تحتانی شکم و اسهال شوند.
منبع: هفته نامه سلامت 