نقش بسیار حساس واهمیت دانش فقه از جهات گوناگون
جای شک وتردید نیست ونباید انتظار داشت اشخاص یا
مراکزی غیر از عالمان دین وحوزه های علوم دینی به تقویت
واحیاء آن بپردازند، بلکه در درجه نخست وظیفه حوزه
هاست که در راه ترمیم وگسترش وبالندگی وشکوفایی این
دانش گام بردارند وخارها وموانع پیشرفت آن را برطرف
کنند، واز سوی دیگر جلو برداشتهای غلط وبدعت آلود،
واظهار نظرهای بی پایه و«من عندی » وروشنفکر مآبانه را
بگیرند.
می دانیم که دانش فقه دانشی نو پدید ونو ظهور نیست، بلکه
بیش از هزار سال سابقه دارد، وبدون اطلاع واشراف واحاطه
بر میراث گذشته فقهی، اظهار نظر در آن، ساحل پیمایی
وبلکه آب در هاون کوفتن وباد با غربال پیمودن است. برای
استنباط درست، باید دید فقه چه دوره هایی را طی کرده،
از چه بسترهایی عبور کرده، ودر چه شرایطی توقف
وایستایی ودر چه شرایطی بالندگی ورشد داشته است. واین
همه بدون اشراف بر میراث فقهی گذشتگان ممکن نیست.
دیگر آن که می دانیم که بخش مهمی از آثار فقهی ما
همچنان به صورت مخطوط - وپراکنده در گوشه وکنار
کتابخانه های شخصی وعمومی - باقی مانده ویا به صورت
چاپ سنگی وغیر محقق منتشر شده است که استفاده از آنها
آسان نیست بلکه با این تشتت وپراکندگی، دسترسی به آنها
برای بیشتر فقه پژوهان از محالات عادی است. می دانیم که
بسیاری از فقیهان نامدار، علاوه بر کتابهایی که در سراسر یا
بخشی از ابواب فقهی نگاشته اند، در زمینه بسیاری از مسائل
- به دلایلی واز جمله اهمیت ویژه آنها - رساله های جداگانه
ومستقل پرداخته اند، مانند: نماز جمعه در عصر غیبت، تقلید
میت، تقلید اعلم، اراضی خراجیه، غنا، رضاع، ارث زوجه،
عدالت، قبله، ثبوت هلال، طهارت ونجاست وذبائح اهل
کتاب، و.... و - به گفته استاد حضرت آیة الله حسن زاده
آملی - «رسائل عالمان، تراث علمی وارزشمند آنان است که
در موضوعات خاص با اهتمام فارد وعزم واحد تحقیق
وتصنیف شده اند، لذا غالبا در موضوعاتشان انفع از صحف
مبسوطه واوقع فی النفوس اند» وروشن است که تصحیح
ونشر آراسته یازده رساله فارسی، ص 13، مقدمه. وزین این
گونه نوشته ها در کنار هم وبه ترتیبی خاص از جهات گوناگون
سودمند است.
از میان مباحثی که پیشینیان به تفصیل به آن پرداخته
ورساله های مستقل ومتعددی در باره آن نوشته اند، مساله
«غنا» است، که از مسائل مبتلا به وحساس روز است
وخوشبختانه تعداد زیادی از رساله های مربوط به غنا از
دست تطاول روزگار مصون مانده وبه ما رسیده است.
حدود شش سال پیش صاحب این قلم نشر این گونه
رساله های فقهی را طی مقاله ای به اهل تحقیق پیشنهاد
کرد(آینه پژوهش، شماره 3، ص 54 - 55، مهر وآبان 1369).
وتقدیر چنین بود که مسؤولیت تصحیح وارائه اولین نمونه از
این دست با همکاری تنی چند از دوستان گرامی، بر عهده
این جانب قرار گیرد. بیش از سه سال پیش این طرح با جناب
حجة الاسلام والمسلمین آقای شیخ صادق لاریجانی در میان
گذاشته شد وایشان پذیرفتند که این طرح در بخش
تحقیقات مدرسه مبارکه علمیه ولی عصر - عجل الله تعالی
فرجه الشریف - در موضوع غنا عملی شود. وانشاء الله به
زودی اولین نمونه میراث فقهی در بیش از دو هزار صفحه
منتشر خواهد شد. اکنون محض معرفی اجمالی وبرای انکه
دورنمایی از آن ترسیم شده باشد، سطوری در اینجا قلمی
می شود وخوانندگان در مقدمه مبسوط میراث فقهی
توضیحات کافی ووافی را خواهند یافت.
میراث فقهی / غنا مشتمل بر پنج بخش است بدین ترتیب:
بخش اول: رساله های غنا،
بخش دوم: گفتارهای پراکنده در باب،
بخش سوم: کتابشناسی غنا،
بخش چهارم: احادیث غنا،
بخش پنجم: اهل سنت وغنا.
اینک مختصر توضیحی در باره هر یک از این بخشها:
بخش اول: رساله های غنا
در بخش اول که مهمترین ومفصلترین بخشهاست حدود سی
رساله فقهی در باب غنا که همگی تالیف فقیهان در
گذشته اند، تصحیح وبه ترتیب تاریخ وفات مؤلفان آنها مرتب
وچاپ شده است. فقیهان ما بیش از سی رساله در این باب
نگاشته اند ولی آنچه باقی مانده وبه دست ما رسیده است
تقریبا همین تعداد است. در بادی امر تصور می شد
رساله های موجود غنا اندک است، ولی با فحص بلیغ وتلاش
فراوان موفق شدیم نسخه های خطی حدود سی رساله را
گرد آوریم. این سبک کار، یعنی تصحیح ونشر رساله های یک
موضوع به ترتیب تاریخی ودر کنار هم فواید بسیاری دارد
که به برخی از آنها اشاه می شود:
1 ) حجم عظیم کارنامه فقهی سلف صالح، نمایان واهتمام
وتلاش وکوشش بسیار ودر خورشان بر همگان مبرهن
می شود، چه پس از فحص بلیغ وبه دست آوردن نسخه های
رساله های غنا معلوم شد این رساله ها خیلی بیش از آن است
که در بادی امر تصور می شد، زیرا کتابشناسی های شیعه
مانند کشف الحجب والاستار، واز همه مهمتر الذریعه تالیف
شیخ آقا بزرگ تهرانی (قدس سره) تنها حدود یک سوم این
رساله ها را معرفی کرده اند - آن هم به طور ناقص - واز بقیه
اطلاعی نداشته اند، از این رو برای شناخت میراث علمی
گذشتگان نمی توان به این آثار - که بسیار هم گرانبها
وارزنده اند - اکتفا کرد. وحتی از رساله شیخ حر عاملی در
غنا - افزون بر اینها - در هیچ یک از کتابهای تذکره
وسرگذشت ذکری نرفته است.
2 ) شناخت این مساله که فلان فرع فقهی از چه تاریخی در
فقه وارد شده وچه مسیرهایی را طی کرده است، برای
استنباط، معد خوبی خواهد بود واین امر در پرتو این گونه
کارها براحتی میسر است.
نخستین رساله موجود فقهی در باب غنا رساله ای از محقق
سبزواری صاحب کفایه (م 1090) است وپیش از دوران وی
رساله ای در غنا سراغ نداریم واز زمان محقق سبزواری تا
زمان ما رساله های فراوان در این باب تالیف شده است واین
نشان می دهد که پیش از آن، این مساله روز نبوده است
ولزومی نداشته که به صورت مستقل به آن پرداخته شود،
ولذا به همان مقدار اندکی که در دوره های فقهی به آن
پرداخته شده بود، اکتفا می کردند. دلیل نضج تالیف
رساله های غنا در اواخر دوره صفویان وپس از آن، دو چیز
می تواند باشد:
الف) رشد فرهنگ صوفیان در اواخر دوره صفوی وشیوع
آداب ورسوم آنان که از جمله آنها مساله سماع وغناست.
وعالمان دین که حراست از دین را وظیفه خود می دانستند،
در این دوره کتابهای زیادی در رد صوفیان نگاشته اند
وبسیاری از این دست کتابها فصلی را به غنا اختصاص
داده اند - مانند اثنا عشریه شیخ حر عاملی (قدس سره)
والسهام المارقه شیخ علی عاملی (طاب ثراه) - افزون بر
رساله های مستقل که در باب غنا نوشته اند ودر آغاز آنها
انگیزه خود را همین امر دانسته اند.
ب) نظریه معروف فیض کاشانی (رحمة الله علیه) در باب غنا
که آن را در کتابهای وافی، المحجة البیضاء، مفاتیح
ومقدمات تفسیر صافی آورده است، ونیز نظریه محقق
سبزواری صاحب کفایه در این کتاب - ونیز رساله ای مستقل
- مبنی بر استحباب غنا در قرائت قرآن، که تا آن زمان سابقه
نداشته، بازتابها وواکنشهای بسیاری در پی داشته وبسیاری
از رساله های غنا در رد نظریه این دو بزرگوار نوشته شده
است، مانند رساله های شیخ علی عاملی نواده صاحب معالم،
ملا اسماعیل خواجوئی، میر لوحی، وشیخ حر عاملی. به
طوری که وحید بهبهانی در حاشیه اش بر مسالک الافهام
فرموده است: «وصاحب الکفایة استثنی الغناء فی القرآن
وسمعت ان الفضلاء کتبوا رسائل کثیرة ازید من عشرین
رسالة ردا علیه...».
والبته رسائل معدودی هم در توضیح وحمایت از این نظریه
نوشته شده است.
برخی از رساله ها هم به انگیزه دفاع از عزاداری سید الشهداء
(سلام الله علیه) وپاسخ به شبهات کسانی که آن را آمیخته با
غنا می دانسته اند نوشته شده است.
3 ) با این روش میزان نو آوری وابتکارات هر فقیه در مساله
روشن می شود ونیز معلوم می شود که هر فقیه از چه کسان
وکتابهایی تاثیر پذیرفته وبر چه کسان وکتابهایی تاثیر
گذاشته است ومنشا بسیاری از سخنان که در رساله ها -
طبق رسم معمول در گذشته - کمتر به قائل آنها اشاره ای
می شد به دست می آید. در فهم مراد سخن فقیهان، دانستن
اینکه منشا اولی فلان سخن کجاست وصدر وذیل سخن
وقرائن حافه به آن کدام است، نقش بسزایی دارد.
4 ) با این عمل، عمده منابع مورد احتیاج فقه پژوه در این
مساله اعم از مجتهد ومدرس وفاضل وشاگرد - یکجا در
پیش دید او خواهد بود، به طوری که اگر می خواست -
باقطع نظر از این اثر به منابع مساله دسترسی پیدا کند، چه
بسا به بیش از یکی دو رساله دسترسی پیدا نمی کرد یا اساسا
از وجود وتالیف چنان رساله هایی در موضوع مساله بی خبر
می ماند.
5 ) گذشته از اینکه رساله هایی با موضوع واحد به ترتیبی
خاص در مجموعه ای یکجا ودر کنار هم فواید خاص خود را
دارد. جهت احیایی وزنده کردن آثار گذشتگان شیعه خود
فی حد نفسه ارزشمند است وفواید گوناگونی در شناخت آثار
شیعه بر آن مترتب است وما به نتایجی در این زمینه
ست یافتیم که در مقدمه رساله ها به آنها اشاره شده است از
قبیل شناخت مؤلف برخی رساله ها که در منابع شناخته
نشده اند ونیز رفع اشتباهات فراوان کتابشناسی ها وفهارس
نسخه های خطی کتابخانه ها ومانند آن. از این رو، در صدد
گزینش رساله ها نبودیم وهمین که مؤلف رساله ای فقیهی
شیعی وموضوع آن غنا بود، به تصحیح ونشر آن اقدام کردیم
هر چند سخن تازه ای نداشته باشد، چون تنها فایده فقهی
این کار مد نظر نبوده است تا اقدام به گزینش رساله ها کنیم،
وانگهی همه رساله ها ابتداء یکجا در دسترس نبود تا تعدادی
از آنها را برای تصحیح برگزینیم، بلکه در طول مدت بیش از
دو سال از گوشه وکنار ایران از کتابخانه های شخصی
وعمومی بازحمت ومشقت بسیار فراهم شد وسزاوار نبود پس
از اینکه بازحمت بسیار رساله ای شناسایی شد وسپس
بامشقت بیشتر نسخه ای از آن به چنگ آمد، به بهانه اشتمال
بر تکرار یا نداشتن حرف نو آن را به یک سو نهاد.
ناگفته نماند که گرچه در رساله ها مطالب تکراری هم هست
از قبیل ذکر معانی واژه غنا از کتب لغت یا احادیث غنا، ولی
به هیچ روی روا - ونیز ممکن - نبود که به بهانه حذف
مطالب تکراری، اثر بزرگان را مثله وجرح وتعدیل کنیم.
این بخش شامل رساله های سودمند وممتعی است از محقق
سبزواری، شیخ حر عاملی، محمد رسول کاشانی، مولی
حبیب الله کاشانی، شیخ محمد هادی تهرانی، نواده وحید
بهبهانی، شهرستانی، کشمیری و... (قدس الله اسرارهم)
فهرست کامل این رساله ها از این پس خواهد آمد.
شایان ذکر است که معاصران وعالمان در قید حیات هم
کتابها ورساله هایی در باب غنا تالیف کرده اند که در بخش
سوم این مجموعه، یعنی کتابشناسی غنا، آنها را معرفی
کرده ایم وبه طور کلی - بنا به مصالحی - از عالمان در قید
حیات رساله یا گفتاری در باب غنا نیاورده یم.
بخش دوم: گفتارهای پراکنده در باب غنا
بجز رساله های مستقل ونیز بجز دوره های فقهی که طبعا
مشتمل بر بحث غنا هم هست، عالمان شیعه در دیگر آثار
خود به مناسبتی بحث غنا را مطرح کرده اند که بسیاری از
طالبان فقه وفقه پژوهان خبری از آن مباحث ندارند ویا بر
فرض اطلاع به آنها دسترسی ندارند. از این رو علاوه بر اینکه
در بخش سوم همه کتابهای دوره ای مشتمل بر بحث غنا را
معرفی کرده وجای بحث غنا در آنها را نشان داده ایم، در
بخش دوم، اصل سخنانی را که به مناسبتی در غیر کتابهای
دوره ای فقهی راجع به غنا ذکر شده آورده ایم که البته برخی
هم همچنان به صورت خطی بوده وپیش از این چاپ نشده
است، از قبیل برخی استفتاءات حجة الاسلام شفتی (قدس
سره) وحدیقة الشیعه رضوی.
از باب نمونه، سخنان سید مرتضی علم الهدی (طاب ثراه) در
کتاب امالی راجع به غنا، ونیز مرحوم علامه شعرانی در
حواشی وافی وعلامه مجلسی اول وسید شفتی در پاسخ به
برخی استفتاءات ومرحوم استاد جلال الدین همائی در
تعلیقات مصباح الهدایة، ونیز سخنان امام خمینی (اعلی الله
مقامه) در خصوص غنا دراین بخش درج شده است. واز
کتابهای دوره ای فقه که معمولا به سهولت قابل دسترسی
است وفقه پژوهان از جایگاه وچند وچون مبحث غنا در آنها
آگاهی دارند مطلبی درج نشده است. فهرست کامل
گفتارهای پراکنده در باب غنا از این پس خواهد آمد.
بخش سوم: کتابشناسی غنا
این بخش مشتمل بر سه فصل است:
الف) آثار مستقل،
ب) آثار مستقل،
ج) آثار چاپ شده.
در فصل اول همه رساله های غنا - اعم از آنچه نسخه دارد یا
ندارد - به اجمال معرفی شده است ودر پرتو این فصل،
مشخص می شود که چه تعداد از رساله های غنا از بین رفته
ویا به دست ما نرسیده وچه تعداد به دست آمده ودر این
مجموعه چاپ شده است.
در فصل دوم دوره های فقهی که مشتمل بر مبحث غناست
معرفی وجایگاه بحث غنا در آن کتابها نشان داده شده است.
در فصل سوم رساله ها وکتابهایی که معاصران در باب غنا
نوشته اند وچاپ شده به تفصیل معرفی شده است.
واضح است که آثاری در این فصل معرفی شده که در بخش
اول مجموعه درج نشده است، خواه به دلیل اینکه از حد
رساله خیلی فراتر بوده، وخواه به دلیل اینکه نویسنده از
عالمان در قید حیات بوده است که طبعا از موضوع بخش
اول مجموعه خارج بوده است.
بخش چهارم: احادیث غنا
در این بخش متن وسند همه احادیث باب غنا که در
رساله های غنا به آنها استشهاد شده یا در منابع حدیثی مانند
کتب اربعه ونیز بحار، وافی، وسائل، مستدرک ودیگر کتابها،
در باب غنا آمده است به طور کامل همراه با توضیحاتی با
نظم ودسته بندی خاصی درج شده است، تا برای فقه
پژوهان که می خواهند همه احادیث غنا را - فارغ از اظهار
نظر وتحلیلهای بزرگان - یکجا پیش دید داشته باشند
سودمند افتد.
روشن است که همه احادیث غنا در هیچ یک از کتابهای
حدیثی این چنین منظم ویکجا گرد نیامده است والا همان
مغنی از این بخش بود ودوباره کاری را بر نمی تابید.
بخش پنجم: اهل سنت وغنا
آنچه در بخشهای چهارگانه پیشین درج شده آثار
احادیث شیعی است، ولی از آنجا که به تعبیر آیة الله العظمی
بروجردی (طاب ثراه) فقه شیعه به گونه حاشیه بر فقه عامه
محسوب می شود وبدون اطلاع از فقه عامه محسوب می شود
وبدون اطلاع از فقه عامه استنباط درست میسور نیست
وبسیاری از احادیث ائمه (علیهم السلام) ناظر به مذاهب
وکلمات آنان است، از این رو محض نمونه در بخش پنجم،
تقریبا چکیده ای از مباحث مشابه چهار بخش گذشته از فقه
عامه را درج کرده ایم، یعنی برای نمونه دو رساله از
رساله های فقهی سنیان در غنا - یکی در تحریم ویکی در
تحلیل - را آورده ایم تا فقه پژوهان با سخنان وسبک
استدلال سنیان در این مساله آشنا شوند، همچنان که در
برخی از رساله های فقهی عالمان شیعه در همین مجموعه
هم مطالبی از آثار عامه در باب غنا نقل وبه آنها استشهاد
شده است.
همچنین در این بخش رساله های فقهی مستقل عامه در باب
غنا ونیز دوره های فقهی مشتمل بر بحث غنا شناسانده شده
است، ودر پایان، احادیث غنا در کتب عامه دسته بندی
ودرج شده است.
در پایان این مختصر تذکر چند نکته لازم است:
1. هدف از این کار از یک سو احیاء میراث فقهی شیعه، واز
سوی دیگر تسهیل کار فقه پژوهان، وابداع روشی نو در
احیان میراث فقهی وتوجه به آثار سلف صالح است، بنابر این
ما عرضه کننده میراث فقهی هستیم وبه هیچ روی در صدد
افتاء یا ترجیح یکی از دو جانب حرمت یا حلیت غنا نبوده ایم.
بنابر این، کار اعدادی کرده ایم نه افتائی، یعنی در صدد
بوده ایم معد خوبی برای فقیه در کار استنباط فراهم آید، واز
این رو فرقی بین رساله های تحریم وتحلیل نگذاشته وهمه را
درج کرده ایم.
2. از رساله های غنا تنها تعداد بسیار کمی پیش از این چاپ
شده است وحدود نود در صد رساله ها یا پیش از این چاپ
نشده یا به صورت مغلوط وسنگی چاپ شده است.
3. تعدادی از این رساله ها بر اساس نسخه منحصر به فرد
وتنها نسخه موجود تصحیح شده اند که گاهی زحمت تصحیح
را دو چندان کرده است.
4. در کتاب شناسیهای مهم مثل الذریعه تنها حدود یک
سوم رساله های غنا معرفی شده وسایر رساله ها با فحص بلیغ
در کتابها وکتابخانه ها ورجوع به اهل اطلاع به دست آمده
است.
5. در کار تصحیح وشناسایی وتهیه نسخ، دوستان بسیاری
همکاری کرده اند ولی بیش از همه فاضل محترم جناب آقای
محسن صادقی در این راه کوشیده اند وسهم بسزایی دارند.
طالبان آگاهی بیشتر از چند وچون کار وچگونگی های آن را
به مقدمه میراث فقهی ارجاع می دهم که در آنجا توضیحات
بیشتری خواهند یافت.
در اینجا برای آگاهی بیشتر خوانندگان، فهرست بخش اول
ودوم «میراث فقهی / غناء وموسیقی » را می آوریم:
بخش اول: رساله های غنا
1 - رساله ای از محقق سبزواری (م 1090)
2 - رساله ای از شیخ علی عاملی (م 1103)
3 - رساله ای از شیخ حر عاملی (م 1104)
4 - رساله ای از میر لوحی سبزواری (م 1113)
5 - رساله ای از محمد دارابی (م ح 1130)
6 - رساله ای از سید ماجد بحرانی (زنده در 1152)
7 - رساله ای از ملا اسماعیل خواجوئی (م 1173)
8 - رساله ای از سید حسین قزوینی (م 1208)
9 - رساله ای از عبد الصمد همدانی (م 1216)
10 - رساله ای از میرزای قمی (م 1231)
11 - رساله ای از محمد رسول کاشانی (م 1258)
12 - رساله ای از محمد جعفر شهرستانی (م 1260)
13 - رساله ای از آقا محمود کرمانشاهی (م 1269)
14 - رساله ای از سید محمود خوانساری (م 1291)
15 - رساله ای از ملا نظر علی طالقانی (م 1306)
16 - رساله ای از سید مهدی موسوی کشمیری (م 1309)
17 - رساله ای از میرزا عبد الغفار تویسرکانی (م 1319)
18 - رساله ای از محمد ابراهیم انجدانی (م ح 1320)
19 - منظومه ای از شیخ هادی تهرانی (م 1321)
20 - رساله ای از شیخ هادی تهرانی (م 1321)
21 - رساله ای از میرزا حسین سنقری (م 1322)
22 - رساله ای از یوسف اردبیلی (م 1339)
23 - رساله ای از ملا حبیب الله شریف کاشانی (م 1340)
24 - رساله ای از سید مهدی رضوی کشمیری (م 1346)
25 - رساله ای از محمد حسینی مرعشی (زنده در 1355)
26 - رساله ای از شیخ محمد رضا نجفی (م 1362)
27 - رساله ای از عرب باغی ارومیه ای (م 1369)
28 - رساله ای از شیخ محمد علی سنقری (م 1378)
بخش دوم: گفتارهای پراکنده در باب غنا
1 - گفتاری از شیخ صدوق
، قدس سره (م 381ق)
2 - گفتاری از سید مرتضی، قدس سره (م 436ق)
3 - گفتاری از علامه حلی، قدس سره (م 726ق)
4 - گفتاری از میر صدر الدین (صغیر) محمد دشتکی،
قدس سره (زنده در 974ق)
5 - گفتاری از علامه محمد تقی مجلسی، قدس سره (م
1070ق)
6 - گفتاری از ملا محمد علی سبزواری، قدس سره (م
1078ق)
7 - گفتاری از سید محمد میر لوحی، قدس سره (زنده در
1085ق)
8 - گفتاری از ملا خلیل قزوینی، قدس سره (م 1089ق)
9 - گفتاری از محقق سبزواری، قدس سره (م 1090ق)
10 - گفتاری از فیض کاشانی، قدس سره (م 1091ق)
11 - گفتاری از شیخ علی عاملی، قدس سره (م 1003ق)
12 - گفتاری از شیخ حر عاملی، قدس سره (م 1004ق)
13 - گفتاری از علامه محمد باقر مجلسی، قدس سره (م
1110ق)
14 - گفتاری از سید علی خان مدنی، قدس سره (م 1120ق)
15 - گفتاری از عبد الحی رضوی کاشانی، قدس سره (زنده
در 1152ق)
16 - گفتاری از ملا اسماعیل خواجوئی، قدس سره (م
1173ق)
17 - گفتاری از حزین لاهیجی، قدس سره (م 1180ق)
18 - گفتاری از آقا محمد علی کرمانشاهی (م 1216ق)
19 - گفتاری از ملا محمد مهدی استر آبادی، قدس سره (م
1259ق)
20 - گفتاری از سید کاظم رشتی، قدس سره (م 1260ق)
21 - گفتاری از حجة الاسلام شفتی، قدس سره (م 1260ق)
22 - گفتاری از ملا آقا دربندی، قدس سره (م 1297ق)
23 - گفتاری از ملا محمد نراقی، قدس سره (م 1297ق)
24 - گفتاری ز شیخ محمد حسین اصفهانی، قدس سره (م
1308ق)
25 - گفتاری از شیخ زین العابدین مازندارنی، قدس سره (م
1309ق)
26 - گفتاریااز میرزا ابو الفضل کلانتری تهرانی، قدس سره
(م 1316ق)
27 - گفتاری از آیة الله سید عبد الحسین لاری، قدس سره
(م 1342ق)
28 - گفتاری از محمد معصوم شیرازی، قدس سره (م
1344ق)
29 - گفتاری از آیة الله حائری یزدی، قدس سره (م 1355ق)
30 - گفتاری از فاضل گروسی، قدس سره (م 1365ق)
31 - گفتاری از شیخ محمد حسین کاشف الغطاء (م 1373ق)
32 - گفتاری از سید هبة الدین شهرستانی، قدس سره (م
1386ق)
33 - گفتاری از علامه شعرانی، قدس سره (م 1393ق)
34 - گفتاری از استاد شهید مطهری، قدس سره (م 1399ق)
35 - گفتاری از استاد جلال الدین همائی، قدس سره (م
1400ق)
36 - گفتاری از شیخ محمد رضا طبسی، قدس سره (م
1405ق)
37 - گفتاری از امام خمینی، قدس سره (م 1409ق)
38 - گفتاری از آیة الله خوئی، قدس سره (م 1413ق)
39 - گفتاری از آیة الله گلپایگانی، قدس سره (م 1414ق)
40 - گفتاری از آیة الله اراکی، قدس سره (م 1415ق)
چنانکه گفته شد اولین موضوع از «طرح عظیم میراث فقهی »
مساله غنا است که در پنج بخش تنظیم شده وبالغ بر دو هزار
صفحه است. سایر موضوعات انتخاب شده نیز به همین سبک
تحقیق وعرضه خواهد شد. فهرست عناوین کلی در دست
تحقیق در پی می آید.
فهرست موضوعات طرح عظیم میراث فقهی
1 - غنا، موسیقی
2 - ولایت فقیه
3 - ولایت اب وجد
4 - ربا
5 - ارتداد
6 - قضاء
7 - حدود، قصاص، دیات، تعزیر، تبعید، زندان
8 - حق وحکم
9 - عدالت (معتبر در قاضی ومفتی ورهبر و...)
10 - پول، درهم ودینار
11 - زمین (اراضی خراجیه و...)
12 - مالیات
13 - خمس
14 - زکات 15 - اهل کتاب (ذبائح، منکوحات، ماکولات)
16 - بلوغ (دختر وپسر)
17 - تقلید اعلم
18 - تقلید میت
19 - وقت
20 - قبله
21 - تقیه
22 - ضرر، عسر وحرج
23 - قاعده لاتعاد
24 - قاعده ید
25 - لباس مشکوک
26 - نیت
27 - کفارات
28 - اخذ اجرت بر واجبات
29 - نماز جمعه
30 - نماز مسافر
31 - مواسعه ومضایقه
32 - مناسک حج
33 - ارث
34 - ارث زن
35 - حبوه
36 - متعه
37 - منجزات مریض
38 - امر به معروف ونهی از منکر
39 - وقف
40 - عقود وایقاعات
