مجموع افراد، توان دیدن آن حضرت را ندارند. چون خاصیت عصر غیبت این است که حضرت در دسترس عموم مردم نیستند. امّا اینکه آیا امکان ندارد که در دسترس افراد خاصی باشند، بدون اینکه ادعای نیابت بکنند، این معنا در روایات نفی نشده است، بلکه گاهی از بیانات علما استفاده می شود که عده ای آن حضرت(ع) را زیارت کرده اند.
اشاره:
حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمدباقر تحریری استاد محترم حوزة علمیة قم و از شاگردان علمی و اخلاقی علامه طباطبایی هستند که در حال حاضر در قم و تهران در حوزة فلسفه، تفسیر و اخلاق و عرفان مشغول به تدریس و تربیت نفوس مستعد می باشند. از جمله برجسته ترین آثار ایشان می توان به کتاب جلوه های لاهوتی: شرح توحیدی زیارت جامعه کبیره (در سه جلد) اشاره کرد.
تخصص ایشان در مباحث مذکور، زمینه ای بود تا در موضوع تشرف و ملاقات با امام زمان(ع) به حضورشان برسیم و به گفت وگویی صمیمانه بنشینیم؛ که حاصل آن را تقدیم موعودیان گرامی می کنیم. باشد که مقبول طبعشان قرار گیرد.
با توجه به اینکه این روزها، بازار ادّعای ملاقات با امام زمان(ع) و تشرف محضر آن حضرت بسیار گرم است، لطفاً در ابتدای گفت وگو بفرمایید آیا اساساً در زمان غیبت کبرا امکان ملاقات و تشرّف وجود دارد یا خیر؟ به ویژه با توجه به توقیع مبارک آن حضرت(ع) خطاب به علی بن محمد سمری(ره) که فرمودند: «هر کس قبل از خروج سفیانی و صیحة [آسمانی] ادعای مشاهده کند، دروغگوی افترا زننده است»؟
بحث امکان تشرّف محضر امام زمان(ع)، مربوط به این زمان نیست. این بحث از زمان های گذشته مطرح بوده و هست. اوّلاً، ما این را باید بدانیم که مقام امام(ع) محدود برای کسی نیست؛ یعنی امامت امام، عامّ است برای همگان و از طرفی استفاده از امام هم، محدود به زمان، مکان یا شخصی نیست. اینها مسائل مسلم اعتقادی ماست. و مسائل دیگری که نوع ارتباط بین امام و مأموم را، یک رابطة تنگاتنگ بیان می کند. امّا بحث ما این است که آیا این ارتباط حضوری در عصر غیبت، مخصوصاً در غیبت کبرا و برای همگان امکان دارد یا خیر. قطعاً در زمان غیبت صغرا برای عدة خاصی امکان تشرف بوده است؛ حداقل همان نوّاب خاص که دلایلی هست که از طریق ایشان، گاهی دیگران هم مشرّف می شدند. امّا در زمان غیبت کبرا با نظر به آن توقیع مبارک امام(ع) [باید صحبت کنیم] و باید ببینیم که آن توقیع در چه زمانی صادر شده و منطق آن چیست؟
توقیع در زمان آخرین نایب خاصّ حضرت، علی بن محمد سمری(ره)، صادر شده است. نواب خاص ارتباط مستقیم با خود حضرت(ع) داشتند و معارف را بلاواسطه می گرفتند. بنابراین مقتضای این نیابت آن است که اگر رؤیتی در چنین زمانی واقع شود، آن رؤیت با نیابت همراه است. لذا علما، رؤیت یا مشاهدة امام را که در متن توقیع آمده است بر این معنا ـ یعنی نیابت داشتن از جانب امام(ع) ـ حمل کرده اند. به عنوان مثال، مرحوم علامه مجلسی در بحارالانوار، جلد 52، بعد از نقل روایت (توقیع)، آن را بیان کرده اند. در همان زمان هم کسانی ـ غیر از نواب خاص ـ بوده اند که یا خودشان ادّعای نیابت می کرده اند، یا از کلامشان چنین برداشت می شده است که آن ارتباط خاص را با حضرت دارند و به طور خاص اجازة القای معارف، رفع حوائج، گرفتن وجوهات شرعی و رساندن به امام(ع) را دارا هستند. چون نائب ـ در حقیقت ـ جانشین امام(ع) است و کارهایی را که امام(ع) می کنند، به گونه ای انجام می دهد. یکی از مناصب نیابت، اخذ وجوهات شرعی مانند خمس و... و رساندن آن به مصارف (محل هایی که باید در آن به مصرف برسد) بوده است. همان طور که در زمان حضور امامان(ع) نیز، آن حضرات نوابی داشتند که خودشان اجازاتی داشتند و در نهایت هم به امام(ع) می رساندند. این توقیع مبارک، بیانگر آن است که این نیابت دیگر قطع شده است. البته معنایش این نیست که هیچ گونه نیابتی برای هیچ کس نیست. چون روایات دیگری هست که آن حضرت(ع) کسانی را به عنوان نایب عام خودشان ـ یعنی علمای عارف به معارف دینی و شخصیت هایی که مهذب هستند ـ معرفی کردند.
به هر حال، این فرمایش در زمانی صادر شده است که کسانی، یک چنین ادعاهایی می کردند و دیدن امام(ع) مساوی با ادعای نیابت خاص از آن حضرت(ع) بوده است.
از دیگر روایات موجود در این خصوص، چه نتیجه ای به دست می آید؟
روایات دیگری هم داریم که مرحوم مجلسی(ره) آنها را در باب 23 از ابواب مربوط به امام زمان(ع) گرد آورده و دلالت می کند که امام زمان(ع) در موسم حج، در مکّه حاضر می شوند، مردم را می بینند امّا مردم ایشان را نمی بینند. خب این روایات هم هست. امّا مضمون این روایات از جهت دلالت، دلالت نمی کند که دیده شدن امام(ع) توسط افرادی امکان نداشته باشد. چنین تعبیراتی ناظر به مجموع جامعه است. یعنی مجموع افراد، توان دیدن آن حضرت را ندارند. چون خاصیت عصر غیبت این است که حضرت در دسترس عموم مردم نیستند. امّا اینکه آیا امکان ندارد که در دسترس افراد خاصی باشند، بدون اینکه ادعای نیابت بکنند، این معنا در روایات نفی نشده است، بلکه گاهی از بیانات علما استفاده می شود که عده ای آن حضرت(ع) را زیارت کرده اند. خود مرحوم مجلسی بابی را ـ باب 24 ـ به این موضوع اختصاص داده، به علاوه در جلد 53 بحارالانوار به نقل از جنةالمأوی، اثر مرحوم میرزا حسین نوری ـ صاحب مستدرک الوسائل ـ که تماماً دربارة کسانی است که به لقای امام زمان(ع) رسیده اند، در آنجا حکایات متعددی (حدود 59 مورد) از زبان افراد مورد وثوق و معتمد نقل می شود که عموماً نیز از عالمان بوده اند.
معنای دقیق «مشاهده» در توقیع مبارک، چیست؟
عمدتاً سیاق «مشاهده» و «رؤیت»، یک سیاق است که همان ارتباط آگاهانه در حین برخورد با امام(ع) است؛ اینکه ملاقات کننده توجه داشته باشد که آن حضرت(ع) را می بیند. هر چند در برخی روایات همچنین آمده است که مردم، آن حضرت را می بینند امّا نمی شناسند و این معنا نیز نفی نشده است امّا آنچه نفی شده، رؤیت همراه با شناخت و معرفت و نیابت است. مرحوم مجلسی(ره) هم در ذیل روایت توقیع، مشاهدة نفی شده را به همین معنا؛ یعنی معنای نیابت از امام(ع) دانسته است و ایشان علاوه بر روایات کتاب جنةالمأوی، در باب 18 ابواب مربوط به امام زمان(ع)، بابی را تحت عنوان: «باب من رءآه ـ صلوات الله علیه ـ ؛
باب کسانی که آن حضرت(ع) را دیده اند» آورده اند که خود بالغ بر 70، 80 صفحه می شود و روایات زیادی را می آورند که تعداد بیشتر آن از کمال الدین مرحوم صدوق(ره) است. این روایت بیانگر آن است که این افراد به محضر مبارک امام(ع) تشرف پیدا کرده اند و آن حضرت را شناخته اند و مسائلی را از ایشان سؤال کرده اند.
بنابراین رؤیت و مشاهده ای که همراه با ادعای نیابت باشد، قطعاً مورد نکوهش و نفی است و هر کس چنین ادعایی را بکند، باید تکذیب بشود و دیگران او را به عنوان کذّاب بشناسند. متأسفانه گاهی چنین ادّعاهایی از افراد سودجو شنیده می شود که خیلی با جرئت، حتی ادعای نیابت هم می کنند. لذا ما باید بدانیم که این مسئله در هر زمانی و از زبان هر کسی که صراحت در ادعا و پیام رساندن از جانب حضرت داشته باشد ـ پیامی که در دیگر معارف دین نیست ـ مورد تکذیب است.
در حکایت ها و داستان هایی که در زمینة ملاقات با امام زمان(ع) نقل شده است؛ با ملاقات کنندگانی در سطوح مختلف معرفتی و ایمانی روبه رو هستیم. آیا تشرف همة آنها در یک پایه و درجه است یا اینکه می توان مراتب و درجات مختلفی را برای تشرف و ملاقات با امام زمان(ع) نقل کرد؟
یک نکته را ما باید مورد توجه قرار دهیم و آن اینکه در زمان حضور امامان(ع)، افراد مختلفی به محضر آن حضرات مشرف می شدند. همان طور که عرض کردیم، امام مختصّ به کسی نیست و محضرش عام است برای همه؛ البته زمان غیبت با زمان حضور تفاوتی دارد. بر این اساس، یک نوع استثنا در عصر غیبت بروز می کند. آن هم به جهت خصوصیت زمان غیبت است و اینکه مردم، اهمیت حضور امام را درک بکنند و بدانند که دسترسی به امام از چه شرافتی برخوردار است. خداوند متعال برای اینکه حجت را برای مردم تمام بکند، یازده حجتش را در دسترس عامّ مردم قرار داده تا افراد بتوانند با آن حضرات(ع) ارتباط برقرار بکنند؛ که در نهایت، عده ای با دشمنی، عده ای با دوستی ـ در سطوح مختلف ـ ارتباط برقرار کردند. امّا یکی از ویژگی های زمان غیبت، روشن تر شدن جایگاه امام است. اینکه مردم بفهمند که جایگاه امام، یک جایگاه عادی نیست. تا قبل از امام زمان(ع) این معنا تلقی می شد. مردم می گفتند، امام در دسترس ماست، هر وقت نیاز داشته باشیم می رویم. نوعاً این طور بوده است. امّا رابطه با امام باید خیلی عمیق تر از این مسائل باشد. جایگاه امام بسیار بالاست. اگرچه خود امام برای خودش در رابطة با مردم، محدودیت را قائل نیست امّا مردم باید آن جایگاه را برای مردم قائل باشند. لذا در برخی از آیات هست که: «بگو ای پیامبر، اگر شما صبح کنید و ببینید آبتان فرو رفته، کیست که برایتان آب گوارا بیاورد؟».
امام را به «آب گوارا» که یک دفعه از دسترس غایب می شود تشبیه کرد که در روایت، به امام زمان(ع) تأویل شده است.
این آیات و عده ای از آیات دیگر، امام را به عنوان «آب حیات» معرفی می کند. «إعلموا أنّ الله یحیی الأرض بعد موتها؛2 بدانید که خدا زمین را پس از مرگش زنده می گرداند» [یعنی به وسیلة امام(ع)]. برای اینکه مردم بفهمند که واقعاً رابطة حیاتی با امام دارند که اگر آن رابطة حیات معنوی را قطع بکنند، مرده اند.
لذا زمان غیبت این حساسیت را دارد که هم امام هست، هم دسترسی به او به آسانی نیست. از این جهت، آن کسانی که بخواهند تشرف پیدا کنند، قطعاً باید ویژگی هایی را داشته باشند. اوّلاً، از افراد عادی که هر فکری و هر اعتقادی نسبت به خداوند و اهل بیت(ع) دارند، نباشند، بلکه علاوه بر بعد نظری، از جهت عملی نیز باید یک نوع خضوع خاصّی در برابر امام(ع) داشته و این خضوع را ظهور داده باشند.
بعضی ها جایگاه معرفتی شان نسبت به امام(ع) بالاست؛ همچون عالمانی که خودشان اظهار کرده اند که چنین تشرّفی ـ در واقعیت ـ برایشان رخ داده است، مثل مرحوم علامه بحرالعلوم(ره) که فرمودند: «من سینه به سینه شدم». عده ای نیز از مرتبة پایین تری برخوردار هستند.
امّا یک ویژگی دیگر، علاوه بر ویژگی اعتقادی و عملی، همان طور که در کلام رهبر بزرگوار انقلاب در بیانات نیمة شعبان امسال هم آمده، این است که شخص ملاقات کننده داعیة گفتن ندارد تا رؤیتش آشکار شود. مگر کسانی که خیلی شناخته شده هستند که از هوای نفس به دورند و هیچ مزیّت اجتماعی و دنیایی دنبال نمی کنند، آن هم به خاطر بعضی مصالحی ابراز می کنند. این استثنا هست که گاهی شنیده شده که عالمان معاصر ـ آن هم به دنبال اصرار آشنایان و اطرافیان ـ به بعضی ها گفتند که چنین ملاقاتی حاصل شده است.
نکتة دیگری که در این ملاقات ها باید مدّ نظر قرار بگیرد، این است که ما معتقدیم از جهت پیام گیری، شیء جدیدی تحقق پیدا نمی کند. البته یک بحثی در بین عالمان هست که بعضی از احکامی را که عالمی در زمانی خاص ـ نزدیک به عصر غیبت صغرا ـ از متقدمان یا متأخران، که از جلالت قدر خاصی برخوردار باشد و مطلبی را از امام نقل کند و ادعای «اجماع» نماید، ادعای اجماع این شخص ـ ولو اینکه علمای دیگر موافق وی نباشند ـ گفته می شود: کاشف از قول معصوم است. این یک بحث اصول فقه است. مثلاً برخی از فرمایشات مقدس اردبیلی(ره) را این گونه می دانند. آن وقت علما با چقدر احتیاط، با چند تا اگر می گویند می شود این نظر را به عنوان یک حکم دینی پذیرفت.
لذا، باب ملاقات، یک باب عامی نیست. هر کسی ـ حتی در بین علما ـ نمی تواند این ادعا را بنماید. بلکه باید از یک پاکی روحی و فکری برخوردار باشد، که باید آن هم احراز بشود. بنابراین از نشانه های این ملاقات، یکی اینکه پاکی شخص را باید ما احراز بکنیم که دنبال دنیا و مسائل مادی نیست. دیگر اینکه، باید ادعای معرفت دینی ـ غیر از آنچه در کتاب و سنّت داریم ـ نکند. ما مأموریم که آنچه را در کتاب و سنّت آمده و عالمان وارسته و فقیهان بیان کردند، دنبال کنیم. بنابراین مدّعای تشرف یافتگان غیر عالم، در برابر عالمان وارستة دینی نباشد که مطالبی را نگویند که در هیچ کتابی نباشد.
پس به هر حال تشرف های افراد مختلف، دارای مراتب مختلف است؟
قطعاً این چنین است. همان طور که عرض کردیم، خصوصیت عصر غیبت است که با دوران حضور باید فرق بکند و معلوم بشود که جایگاه امام جایگاهی نیست که امام همانند دوران حضور در دسترس قرار بگیرند، و آن تلقی نادرست از امام شکل نگیرد.
اگر ممکن است در خصوص اشکال و صورت های مختلفی که امکان دارد امام رؤیت بشوند؛ همچون: رؤیت در بیداری، رؤیت در خواب و رؤیا و رؤیت در مکاشفه توضیح بفرمایید و نسبت آنها را با یکدیگر نیز بیان کنید.
به نظر می رسد، دیدن (واقعی) به لحاظ مراتب وجودی انسان، سه مرتبه داشته باشد. اوّل، دیدن خارجی که شخص با مرتبة جسمانیت امام(ع) ملاقات بکند. به نظر می رسد این مرتبه، اشرف همة مراتب است (به جهت زمان غیبت). چون ویژگی زمان غیبت این است که دیدن مرتبة جسمانی امام، در دسترس هر کسی نباشد. از این جهت، آن کسی که مرتبة جسمانیت حضرت راه پیدا می کند و وجود جسمانی حضرت را در بیداری مشاهده می کند، باید از یک مرتبة بالایی از معرفت برخوردار باشد.
در خصوص همین مرتبة رؤیت، اینکه بعضی از بزرگان از علما پس از مداومت بر عملی خاص، امکان تشرف برایشان فراهم شده امّا در لحظة دیدار، هنگامی که حضرت(ع) خواسته اند آشکار بشوند، به اصرار از ایشان درخواست کرده اند که آشکار نشوند، چگونه توجیه می شود؟
بله، اگر این قضایا باشد ـ که هست ـ بیانگر همین مسئله است که رؤیت جسمانی حضرت(ع) از یک شرافت بسیار والا و قوّت روحی برخوردار است که شخص باید دارای آن مرتبة والا باشد که توان این ملاقات معرفتی را داشته باشد. بعضی ها بودند که با مرتبة جسمانی امام(ع) ملاقات کردند، امّا نشناختند، و بعد از آنکه حضرت(ع) غایب شدند، از علایمش فهمیدند که ایشان بودند. که آن هم بحث خاصی دارد که آیا همة اینها خود حضرت اند یا ممکن است از نوابشان باشند که بحث مهمی است. به هر حال، رؤیت جسمانی مرتبة بسیار بلندی است که احکامی دارد و اگر شخص واقعاً موفق به چنین چیزی شده باشد، باید از یک روح بسیار بلندی برخوردار باشد که توان تحمل این ملاقات را دارا باشد. مثل قضیة علی بن مهزیار اهوازی که فیلترهایی را ـ به تعبیر ما ـ گذراند تا بتواند آن سطح از ملاقات را داشته باشد. به هر حال این یک مرتبه است که خیلی کم برای افراد حاصل می شود.
دوم، رؤیت در خواب است. که رؤیت در خواب هم اقسامی دارد. گاهی افراد به شکل های مختلف حضرت(ع) را مشاهده می کنند. طبق آن روایاتی که فرمودند: «شیطان در قالب ما ظهور نمی کند» و از طرفی شخص بیننده هم در خواب، یقین کرده باشد که امام(ع) است؛ خب، قطعاً دیدن در خواب هم از یک نوع پاکی حکایت می کند، نه پاکی کامل.
سوم، دیدن امام(ع) به صورت مشاهدة کشفی است (مکاشفه). یعنی اینکه شخص خواب نیست امّا یک مرتبه در حالت بیداری، حقیقتی برایش مجسم می شود و یک دفعه هم محو می شود ـ که این هم انحای مختلفی داردـ . گاهی بعضی از افراد، هاله ای از نور را مشاهده می کنند که نزدیک آمد و اینها در آن حالت باور می کنند که حضرت(ع) است، گاهی چهرة مبارک حضرت را هم ممکن است ببینند، گاهی ملاقات هم حاصل می کنند و حرفی هم زده می شود.
اینها، باز، از یک نوع پاکی حکایت می کند که شخص باید آن نوع از پاکی را داشته باشد، منتهی باید خیلی مشخص بشود که آن خصوصیات کشف چه جوری است و این کشف هیچ حجیتی برای دیگری ندارد. فقط برای خود شخص است و در آن حال اگر عملی هم انجام بشود، مال همان حال است و در حال بیداری باید وظایف ظاهری را انجام بدهد. مثلاً اگر در موقع نماز، برای او کشفی پیدا شد که دارد به حضرت(ع) اقتدا می کند، حتماً باید پس از آنکه به حالت عادی بازگشت، نمازش را بخواند.
البته تشخیص این حالت هم خودش مسئلة مهمی است. بعضی ها در اثر ضعف نفس ممکن است چنین چیزی برایشان پیدا بشود. در همین رابطه، بعضی ها تخیلاتشان خیلی قوی است، روی این مسئله فکر می کنند و یک مرتبه آنچه را که تخیل کرده اند، به صورت ظاهر و آشکار مشاهده می کنند. چنین شخصی یک مریضی روانی دارد. نمونه های مریضی مالیخولیایی است که ما بعضاً مشاهده می کنیم.
بعضی از مدعیان تشرف ممکن است کارهای خارق العاده ای به عنوان کرامت از خود نشان بدهند که دیگران ادعایشان را بپذیرند. آیا این امر می تواند نشانه ای بر حقّانیت ادعا باشد؟
ما باید توجه داشته باشیم که کرامت ـ یعنی کارهای به ظاهر خارق العاده ـ دلالت بر جلالت قدر شخص انجام دهندة آن نمی کند. چون نفس انسانی به گونه ای است که اگر مقداری قوّت پیدا کند و ریاضت بکشد، آثاری بر آن مترتب می شود که الآن مکاتبی در غرب هم آمده ـ مثل: یوگا ـ که تمرکز می کنند و یک خواصّی بر تمرکزشان مترتب می شود. بنابراین گاهی از طریق ریاضت های باطل یا با ارتباط با جن ـ مانند دراویش و... می توانند اعمال خارق العاده انجام دهند ـ و این اعمال به هیچ وجه دلیل حقانیت شخص نیست.
الگوی ما صرفاً، اهل بیت(ع) و بیان کنندگان معارف اهل بیت(ع) هستند که اوّل، فقها، بعد، علمای ربّانی هستند که به طور مسلم معارف دین را بیان کرده و می کنند. لذا ائمه(ع) هیچ طریق دیگری را اثبات نکرده و حجت ندانسته اند. امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «مردم سه دسته هستند: عالم ربانی یا متعلّم در راه نجات، یا همجٌ رعاع (کسی که به دنبال هر بادی به راه می افتد)»؛ همچنان که در روایات امام زمان(ع) هم آمده است که: «اینها حجت بر شما هستند و من هم حجت خدا [برایشان]3 اگر کسی این عالمان دینی را ردّ بکند، مثل این است که ما را رد کرده است». پس میزان از طرف امامان(ع) رسیده است و کسانی که دعوت به خود می کنند، معلوم شده واقعیت ندارد. اگر کسی ادعای شهود بکند و ما را از این میزان ها دور بکند، باید بفهمیم که این ادعای باطل و دکان و دستگاه است. دشمن هم همواره به دنبال چنین افرادی است که در برابر دستگاه اهل بیت(ع) و دین داران و عالمان بایستند و نگذارند که معارف دین آن طور که هست بازگو و پیاده بشود.
آنچه که محور برای شناخت و تشخیص در مسیر حق بودن است، همین است که عرض کردیم. اینکه ما بدانیم این شخص دنبال کتاب و سنت و اهل بیت(ع) است و آن شخص اگر خودش عالم است، قطعاً طبق موازین عمل می کند و عالمان دین شناس را در هر مقطعی قبول دارد و اگر از اهل علم ظاهری نیست، باید این سلسله را که ائمه(ع) برای گرفتن معارفشان معرفی کرده اند قبول داشته باشد که در این زمان، پذیرفتن حکومت دینی هم یکی از علائم می شود. چون منشأ آن چیزی غیر از احیای امر اهل بیت(ع) نیست (البته این به معنای تأیید همه چیز نیست) حال اگر کسی اصل انقلاب را قبول نداشته باشد، این هم یکی از نشانه های باطل بودن ادعا است.
با توجه به مراتب و درجات مختلف تشرفات، اساساً بفرمایید توفیق درک حضور امام عصر(ع) چه شرایط، آداب و مقدمه هایی دارد؟ و آیا ملازمه ای میان رسیدن به مراتب کمال و ملاقات با امام زمان(ع) وجود دارد؟
اجمالاً، آنچه را که مأمور به آن هستیم این است که اطاعت و بندگی خدای متعال را بکنیم، آن هم از همان راهی که خود اولیای دین به ما نشان داده اند. چون مشخصة خود ایشان بندگی خالصانة خدای متعال است. لذا ما می بینیم اوّلین مشخصة انبیا، نبی اکرم(ص) و امامان(ع) عبودیت است. اینها هیچ دعوت به خود نداشتند و اگر دعوت به خود داشتند، به این دلیل بوده که سخنگوی خدای متعال بودند و اطاعتشان اطاعت از خدای متعال بوده است. بنابراین، کسانی هم که بخواهند با این خاندان مرتبط باشند باید این خصوصیت را داشته باشند. اصلاً خودشان فرمودند: شما دنبال اطاعت باشید، این خیلی مهم است که ما بدون مشاهده، با قوة عقل و تفکر و صفای باطن، معارف را بشنویم و بپذیریم. پذیرفتن را مبتنی بر دیدن نکنیم. در زمان غیبت به هر حال اینچنین است.
پیامبر(ص) به برادران خود درود فرستادند؛ کسانی که به آن حضرت(ص) از روی نوشته و به کار بستن عقلشان، بر اساس تحلیل دقیق این نوشته ها ایمان آورند. اینها قدر و قیمت دارند. حال، اگر خود امام زمان(ع) قابل بدانند و لطف بکنند، خب این مسئله حاصل شده است. امّا معنایش این نیست که اگر کسی به این ملاقات نرسید دیگر قبول نیست. خیلی از بزرگان بودند که در حسرت ملاقات بودند و آنی هم از انجام اعمال بندگی غافل نبودند، امّا حضرت را ملاقات نکردند. در خود روایات هم هست که کسی که این گونه باشد و منتظر واقعی باشد، مثل این است که در خیمة آن حضرت(ع) قرار دارد.
بنابراین پذیرش مطالب دین و التزام به آنها مبتنی بر دیدن نیست. همان طور که پذیرش خدا مبتنی بر دیدن خدا نیست. اگر ما این دیدگاه را داشته باشیم خیلی دیدگاه سطحی ای داریم.
ملاقات با امام زمان(ع) در هر یک از مراتب آن، چه آثار معنوی بر شخص دارد و تا چه حد می تواند در سیر و سلوک فرد و طیّ مراحل کمال مؤثر باشد؟ و آیا خود شما از افرادی که به این فیض رسیده اند کسانی را سراغ دارید؟
آثار این امر، همان محبت بیشتر، پیدا کردن ارتباط عملی، سوز و گداز پیدا کردن و اطاعت مستمر داشتن و رسیدگی به محبین و خلق خدا، و دید محبت داشتن به محبان ایشان است.
البته بنده توفیق ارتباط خاص با چنین بزرگانی را نداشتم، امّا بزرگانی را زیارت کردیم که اینها هیچ گونه ادعایی در این جهت نداشتند امّا از حال و هوای فکری و عملی شان به دست می آید که قطعاً مورد رضایت امام زمان(ع) بودند. ما دیدیم گاهی قضایایی را نقل می کردند که چه بسا خودشان بودند امّا هیچ نشان نمی داد که خودشان چنین ملاقاتی برایشان حاصل شده باشد.
از اینکه در این گفت وگو شرکت کردید، متشکریم.
