اصطلاحات مهدوی/ توقیع

«توقیع» در لغت به معنای امضا کردن نامه و فرمان و نشان کردن نامه و منشور وهمچنین نوشتن عبارتی در ذیل نامه و کتاب است.

و اصطلاحاً به دستورها و نامه های خلفا، بزرگان و دولتمردان گفته می شود. همچنین به پاسخ هایی که پادشاهان و بزرگان، زیر سؤال ها و درخواست های کتبی که از ایشان می شود، «توقیع» اطلاق می گردد[1].

در کتاب های روایی، فقهی و تاریخی شیعه نیز، توقیع به قسمتی از نوشته های ائمه اطهار علیهم السلام اطلاق شده است. البته عمده آن توقیعات از سوی امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف صادر گردیده است.

امروزه نیز وقتی سخنی از «توقیع» به میان می آید، ذهن به توقیعات حضرت مهدی علیه السلام منصرف می گردد.

در کتاب کمال الدین شیخ صدوق و غیبت شیخ طوسی و احتجاج طبرسی و بحارالانوار مجلسی، حدود هشتاد توقیع از ناحیه مقدسه نقل شده است که محتوای آن ها، برخی خطاب به سفرا و نواب خاص است و برخی خطاب به علماء و فقهاست. برخی در پاسخ به سؤالات است و برخی در تکذیب و لعن کسانی است که به دروغ ادعای نیابت از طرف آن حضرت را داشتند.

سؤالی که معمولاً درباره توقیعات، مطرح است، این است که آیا آن ها به خط مبارک خود حضرت بوده یا آن که به املای حضرت و خط دیگری است؟

بعضی ها معتقدند که کاتب آن توقیعات خود حضرت بوده است و حتی خط مبارکش میان خواص اصحاب و علمای وقت معروف بوده و آن را به خوبی می شناختند.[2] شیخ صدوق می گفت: «توقیعی که به خط امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف برای پدرم صادر شده بود، اکنون نزد من موجود است.»[3]

لکن در مقابل قرائنی است که همه توقیعات به خط خود امام نبوده است. مثلاً ابو نصر هبه الله روایت کرده که توقیعات صاحب الامر به همان خطی که در زمان امام حسن عسکری علیه السلام صادر می شد. به وسیله عثمان بن سعید و محمدبن عثمان برای شیعیان صادر می گشت.[4]

می توان گفت که برخی توقیعات با خط مبارک خود امام صادر شده باشد و برخی دیگر با املای امام و کتابت دیگری صادر شده باشد و این هیچ خللی به این که توقیعات از طرف، حضرت بقیه الله می باشد، وارد نمی سازد.[5] و [6]