چکیده:
ارادة انسانها در وقوع زلزله نقشی ندارد، اما تدبیر همه جانبه نگر آنها پیش، حین و پس از وقوع زلزله می تواند در کاهش رنجها و آسیبها و سرعت بخشیدن به بازگشت اوضاع به شرایط طبیعی بسیار مؤثر باشد. نگاه و تربیت دینی که پدیده های طبیعی را از نشانه هایی خدا و فرصتی برای کاربست خرد و اندیشه و پارسائی می داند انسان را از دایرة محدودنگری و سطحی نگری بیرون می آورد و به او کلان نگری می آموزد. در پرتو چنین نگاهی موارد زیر را به عنوان مهمترین وجوه زلزله می توان برشمرد و ضرورت بازنگری در اساسنامه، شرح وظایف و ترکیب اعضای ستادهای حوادث غیرمترقبه را بر اساس آن به مسؤولان گوشزد کرد: وجه علمی ( زمین شناسی و دیگر علوم وابسته)، وجه معرفتی، وجه عاطفی و روانی، وجه شرعی و آداب و آیین دینی، وجه سیاسی داخلی، وجه سیاسی خارجی، وجه ارتباطی و اطلاع رسانی، وجه حقوقی، وجه اجتماعی، وجه اقتصادی و بازرگانی، وجه تاریخی، وجه مرتبط با محیط زیست، وجه مرتبط با فرهنگ عمومی، وجه عمرانی و حمل و نقل جاده ای، وجه بهداشتی و درمانی و وجه مدیریتی.
و یریکم آیاته فأیَ آیات الله تنکرون أفلم یسیروا فی الارض فینظروا کیف کان عاقبه الذین من قبلهم کانوا اکثر منهم و اشد قوه و آثاراً فی الارض فما أغنی عنهم ماکانوا یکسبون (غافر 81 و 82)
و ( خداوند) نشانه های خویش را به شما می نمایاند، پس کدام نشانه های خدا را انکار می کنید؟ آیا در زمین سیر نمی کنند تا سرانجام پیشینیان را بنگرند که شمارشان بیشتر از ایشان بود و توانمندی و آثار آنها در زمین بیشتر، پس آن چه به دست آورده بودند آنها را به کار نیامد.
زلزلة بم در کنار ویرانیهای بزرگی که از خود باقی گذاشت، زمینه ساز مباحث زیادی در جامعه شد. زلزله خیز بودن ایران و انتظار همراه با نگرانی و اضطراب وقوع زلزله در تهران سبب شده است بحث از این پدیده رنگ کهنگی به خود نگیرد و به ویژه با توجه به زلزله اخیر بلده و مرزن آباد, بحث زلزله همچنان یک مساله روز باشد. مباحث مطرح شده، گوناگونی وجوه و ابعاد حوادثی از این دست را نشان می دهد و با صدایی رسا ما را به ضرورت خروج از یک سویه نگری و گرایش به همه جانبه نگری در حوادثی مشابه فرامی خواند. زلزله، مستقل از ارادة انسانها به وقوع می پیوندد و ظاهراٌ هیچ راهی برای بازدارندگی نسبت به آن وجود ندارد، اما این امکان برای انسانها وجود دارد که پیش و پس از زلزله با توان و تدبیر خود از آفات آن بکاهند و حتی از این تهدید، فرصتی برای کمال مادی و معنوی جامعه بشریت بسازند. قرآن پدیده ها و حوادث طبیعی را از نشانه های خدا برای خردمندان و متفکران و پارسایان و اهل یقین می داند: یونس، 6؛ زمر،42؛ بقره، 164؛ رعد، 3و4؛ نحل 11تا 13 و 67؛ روم، 20 تا 25؛ جاثیه 3 تا 5؛ انعام 97 تا 99. به عنوان مثال:
ألم تر أن الله أنزل من السماء ماءاً فسلکه ینابیع فی الارض ثم یخرج به زرعاً مختلفاً ألوانه ثم یهیج فتراه مصفرا ثم یجعله حطاماً إن فی ذلک لذکری لاولی الالباب. ( زمر، 21 )
آیا ندیدی که خداوند از آسمان آب فرو فرستاد و آن را در چمشه ها در زمین جاری ساخت، سپس با آن گیاهانی با رنگهای گوناگون بیرون می آورد ثم (این گیاهان) خشک می شود پس آن را زرد می بینی سپس خداوند آن را خاشاک قرار می دهد، براستی در این امر یادآوری (و تذکری) برای صاحبان خرد است.
انسان مؤمن دین باور و تربیت یافته قرآن و مکتب پیامبر و اهل بیت علیهم السلام در مواجهه با پدیده های طبیعی، خرد و دانائی و اندیشه خویش را به کار می گیرد تا راه به سوی خالق بپوید. انسان مؤمن با درکی درست از عالم هستی چه آن گاه که در جهانِ شاداب و سرسبز, تنوع رنگ گیاهان را می بیند و چه آن گاه که رنگ زرد خشکی و ویرانی بر آن افشانده می شود نگاه خود را به جهان اطراف در پرتو باور خود به خالق هستی معنی می بخشد و هیچ آن و صحنه ای را مستقل از اراده حضرت حق در نظر نمی گیرد. مؤمن بهار و خزان دنیا را از ناحیه خدا می داند, پس نه زیبایی بهار او را از خدا غافل می کند و نه بی رنگی خزان او را از زانو در می آورد. چنین نگاهی به حوادث طبیعی از جمله زلزله درکی عمیق و جامع به آدمی می دهد و او را از محدودنگری رهایی می بخشد. همه جانبه نگری امری بایسته و اجتناب ناپذیر برای تبیین درست و مواجهة شایسته با هر پدیده ای است و امروزه کمتر حادثه ای است که بتوان تنها از منظری خاص بدان نگریست و درکی مناسب از آن ارائه داد. درک مناسب و شایسته در گرو تعدد نگاهها و زاویه های بررسی است و مطالعات چندرشته ای و میان رشته ای نیز در چنین فضایی و بر اساس چنین درکی صورت بسته است. اما به نظر می رسد همه جانبه نگری و جامع نگری نیز تنها در پرتو دین و آموزه های دینی به دست می آید. نگاه جامع و همه جانبه نگر لاجرم باید نگاهی از بالا باشد. کسی می تواند همه ابعاد یک پدیده را ببیند که خود در افق هم سطح با آن پدیده نیایستاده باشد. خرد و دانائی و فناوری می تواند تا حدی این توانائی را به انسان بدهد ولی تنها خرد و دانائی مبتنی بر, متصل به و سیراب از آموزه های وحیانی است است که آدمی را در اتصال با مبد أ هستی قرار می دهد و امکان نگاهی فرادست را به او می دهد. بنابراین اگر بخواهیم نسبت به پدیده هایی مانند زلزله درکی درست و همه جانبه داشته باشیم باید از پوسته نگاه محدود مادی و محسوس برون آییم و این حادثه و حوادث مشابه را آنگونه که قرآن به ما می آموزد از نشانه های خدا و فرصتی برای کاربست خرد و اندیشه بدانیم. تدابیر ما برای کاهش آفات و آسیبهای زلزله و حوادث مشابه, متناسب با درک ما از چیستی و ابعاد این حوادث است. اگر زلزله را تنها یک کنش و واکنش درون زمین و ویرانیهای ناشی از آن و اشک و آه زلزله زدگان بدانیم تدابیر ما محدود به این جنبه ها خواهد بود و اگر ابعاد دیگری نیز برای آن در نظر بگیریم ناگزیر برای آنها نیز باید چاره اندیشی کنیم.
در نگاهی مقدماتی، به نظر می رسد برای تدبیر شایستة پدیدة زلزله باید وجوه و ابعاد زیر را در نظر گرفت و هر نوع برنامه ریزی و مدیریت را با توجه به این ابعاد سامان داد:
1. وجه علمی (زمین شناسی) رایج ترین و انکارناپذیرترین وجه زلزله، وجه طبیعی آن و وقوع آن بر اساس محاسبات زمین شناسی و جغرافیایی و اقلیمی و آب و هوایی است که مؤسسات علمی ویژه ژئوفیزیک و زلزله شناسی متولی آن هستند و شکی نیست که دستاوردهای مطالعات و تحقیقات و اظهارنظرهای کارشناسی آنها پیش، حین و پس از وقوع زلزله افزون بر بهره های علمی نقش مؤثری در مدیریت بحران و شکل دادن به افکار عمومی دارد.
2. وجه معرفتی نگاه متعارف به زلزله، نگاه به این پدیده به عنوان یک بلای طبیعی است. در اینگونه موارد همواره پرسشهایی بنیادی در ذهن مردم خلجان می کند؛ مانند: وقوع این ویرانی ها و ویرانگری ها و کشته شدن کودکان و کهنسالان چگونه با رأفت و رحمت خداوند سازگار است؟ آیا زلزله نتیجة اعمال زشت انسانها و مجازات آنهاست؟ در این صورت مجازاتِ یکسان انسانهایی که گناهانی متفاوت دارند و یا گناهکار نیستند چه توجیهی دارد؟ آیا زلزله میدان آزمایش انسانهاست؟ در این صورت آیا روشهای مناسبت تری برای آزمایش انسانها وجود ندارد؟ آیا دعای مردم یا دعای انسانهای وارسته و پرهیزکار می تواند از وقوع چنین حوادثی جلوگیری نماید؟ وقوع زلزله به عنوان مجازات با آموزه هایی که گفته می شود عذاب امت پیامبر را نفی می کند چگونه سازگار است؟ زلزله خشم طبیعت است یا قهر خدا یا تجلی رفتار انسانها؟ پاسخ عالمانه و منطقی به اینگونه پرسشها می تواند فراتر از توجیه معرفتی چند و چون وقوع یک زلزله، درک درستی را از نظام هستی و جایگاه خدا و انسان در آن بر پایة اندیشة اسلامی القاء نماید. شاید مردم در شرایط طبیعی انگیزة کمتری برای کنجکاوی و تلاش برای درک پاسخ این پرسشها داشته باشند ، ولی فضای متأثر از زلزله فرصتی مناسب برای پرداختن به این گونه مباحث فراهم می آورد. روشن است که بهترین شکل امدادرسانی صاحبان اندیشه در شرایط زلزله تلاش برای پاسخگویی به اینگونه پرسشهاست.
3. وجه عاطفی و روانی در شرایط زلزله چه خانواده های عزادار و چه دیگر همشهریان و هموطنان و ابنای بشر بسان افراد طوفان زده بیش از دیگر شرایط به یاد خدا هستند و به تضرع و استغاثه روی می آورند. قرآن در موارد متعددی به این موضوع اشاره کرده است. (یونس, 12؛ روم , 33؛ زمر 8 و 49 و دیگر موارد). به عنوان نمونه:
و اذا مس الانسان الضر دعانا لجنبه او قاعدا او قائما فلما کشفنا عنه ضره مر کان لم یدعنا الی ضر مسه کذلک زین للمسرفین ماکانوا یعملون(یونس, 12)
و هنگامی که به انسان زیان و سختی رسد ما فرا می خواند، چه به پهلو باشد و چه نشسته و چه ایستاده، پس هنگامی که سختی و زیان را از او دور کردیم، به راه خود می رود چنان که گوئی ما را هرگز برای سختی که به او رسیده بود نخوانده است، اینگونه برای مسرفان آنچه انجام می دهند آراسته می شود.
و إذا أنعمنا علی الإنسان أعرض و نئا بجانبه و اذا مسه الشر فذو دعاء عریض (فصلت, 51)
و آنگاه که به انسان نعمت دادیم روی برگردانید و دور شد و آن گاه که بدو شر رسید, پس دارای دعای گسترده ( و یا بر زبان آورده شده ) است.
روح لطیف شدة انسانها و روحیة برانگیختة شدة انسانها برای تعاون و نوعدوستی در چنین شرایطی نمونه هایی به یاد ماندنی از ایثار و از خودگذشتگی به نمایش می گذارد. شناخت دقیق این روحیه و عوامل اثرگذار بر آن و جهت دادن به آن می تواند ضمن کمک مؤثر به مدیریت اوضاع به هم ریخته و بحران ناشی از زلزله و تسلی دادن به حادثه دیدگان، انسانها را به لزوم توجه همیشگی به مبدأ هستی و زوال پذیری دنیای مادی و انس با دعا و دوام و پایایی روحیة نوعدوستی، ایثار و عاطفه سوق دهد. روحانیان، روانشناسان و روانکاوان توان انجام چنین وظیفة سنگینی را دارند.
4. وجه شرعی و آداب و آیین دینی یکی دیگر از وجوه مبتلابه در شرایط زلزله، بروز پاره ای پرسشها در بارة پاره ای مسائل شرعی است که یا ویژة شرایط بحرانی زلزله است و یا احکام شرعی شناخته شده ای است که دوام و بقای آن در شرایط زلزله محل تردید قرار می گیرد. برخی از این احکام شرعی نیازمند آموزش عمومی است و انجام برخی دیگر نیازمند فراهم آوردن و پیش بینی های لازم پیش از وقوع زلزله. به عنوان مثال وجوب خواندن نماز آیات و غسل میت و کفن و دفن کشته ها نیازمند آموزش عمومی است ولی شاید تیمم بدل از غسل اموات کار آسانی نباشد و تنها روحانیان و افراد آموزش دیده توان انجام آن را داشته باشند و لذا پیش بینی های لازم در این زمینه باید به عمل آمده باشد. نمونه هایی از پرسشهای فقهی نیز که معمولاً در این شرایط برای مردم و امدادرسانان پیش می آید و در آموزشهای عمومی و یا اختصاص امدادرسانان باید مورد نظر قرار گیرد چنین است: جواز یا عدم جواز تماس با نامحرمان برای نجات آسیب دیدگان، حکم اشیای یافته شدة مجهول المالک، وظیفة زنانی که امکان فراهم آوردن پوشش مناسب را در حین وقوع زلزله نمی یابند و مثلاً برای حفظ جان خود بدون پوشش مناسب از منزل خارج شده اند، تکلیف نمازهای یومیة آسیب دیدگان یا خانوادة آنها که مشغول نجات اعضای خانوادة خود هستند، جواز یا عدم جواز تصرف در اموال مردم برای امدادرسانی و نمونه های دیگر.
5. وجه سیاسی داخلی ارزیابی درست مسؤولان از ابعاد و پیامدهای زلزله در حوزة سیاست داخلی تعیین کنندة نوع و چگونگی و سطح دخالت مسؤولان در حادثه است و این امر به نوبة خود می تواند گواه کارآمدی نظام و در نتیجه تقویت رابطة مردم با حاکمیت باشد و یا خدای ناکرده نشان ناکارآمدی نظام و در نتیجه کاهش اعتماد مردم به حاکمیت. سهم و نقش مسؤولان سیاسی باید سهم و نقش تعریف شده و تابع منطق مشخص و قابل دفاعی باشد، نه اینکه پس از وقوع حادثه هر کس حسب ذوق و سلیقه و میزان تأثر خود موضعی اتخاذ کند. به نظر می رسد بخشی از حضور فعال و گستردة رهبر معظم انقلاب در ماجرای زلزلة بم برای جبران خلأ ناشی از این بی توجهی در مدیریت این حادثة غمبار بود.
6. وجه سیاسی خارجی اگر ابعاد ویرانی ناشی از زلزله زیاد باشد, مطابق عرف بین الملل, دولتها و یا نهادهای غیردولتی خارجی به عنوان همدردی موضع گیری می کنند. این موضع گیری گاه با ارسال کمک از سوی آنها همراه است و گاه تنها با شعار کمک. پذیرش یا عدم پذیرش این کمکها و چگونگی واکنش به موضع گیری دولتمردان خارجی به ویژه کشورهای متخاصم و چگونگی رفتار با نیروهای اعزامی از سوی آنها در داخل کشور نیازمند تدبیری از پیش اندیشیده شده است که گاه بحران ناشی از زلزله مانع دور اندیشیهای لازم و مراعی داشتن اصول حکمت و عزت و مصلحت در این زمینه می شود. به هر حال حضور افرادی مطلع از حوزة سیاست خارجی در ستادهای بحران و کمک رسانی می تواند مفید و بلکه لازم به نظر می رسد.
7. وجه ارتباطی و اطلاع رسانی یکی از مهمترین و برجسته ترین وجوه حوادثی مانند زلزله، وجه رسانه ای آن است. میزان اطلاعاتی که از طریق رسانه های عمومی باید منتشر شود، جهت گیری این اطلاعات، تفاوتها و تمایزهای خبر مربوط به بحران با دیگر گونه های خبر، شیوه های سنجش سریع بازخورد اطلاعات نزد انواع مخاطبان، سرنوشت دیگر وظایف و کارکردهای رسانه ها در چنین شرایطی، نوع تغییرات لازم در برنامه های متعارف رادیوئی و تلویزیونی، امکان بازتعریف کارکردهای ویژه برای رسانه ها در چنین شرایطی، شیوة مواجهه با شایعه ها و دهها موضوع از این دست گویای ضرورت راه اندازی دوره های آموزشی کوتاه مدت ارتباطات ویژة شرایط بحرانی متناسب با شرایط ایران است که بدون آن نظام ارتباطی و اطلاع رسانی قادر به انجام وظیفة مطلوب خود نیست. در همین چارچوب دفتر روابط عمومی ادارات و سازمانهایی که در مناطق زلزله زده دارای نقش هستند حتماٌ باید آموزشهای لازم را برای پاسخگویی به مراجعان به ویژه مردم عادی دیده باشند. تلفنخانه ها به عنوان نخستین مجرای ارتباط مردم با یک سازمان که ای کاش در شرایط عادی نیز از نظر ساختار تشکیلاتی زیر نظر روابط عمومی ها ایفای نقش می کردند به ویژه در شرایط بحرانی نقش مهمی در آرام کردن و تسکین دادن به دردهای مردم دارند همانگونه که ضعف آنها که متأسفانه اغلب بدان متصفند در عصبانی کردن مردم بسیار مؤثر خواهد بود. همچنین شیوه های آموزش عمومی و ویژه متناسب با این شرایط در همین چارچوب می تواند مورد نظر قرار گیرد.
8 . وجه حقوقی یکی از پیامدهای زلزله از بین رفتن اسناد و مدارک حقوقی زلزله زدگان و مشکلات ناشی از آن است. آموزشهای عمومی پیش از وقوع زلزله برای شیوة نگهداری بهینه از اسناد تا حدی می تواند از شدت مشکلات بکاهد. همچنین شیوة کمک رسانی نهادهای حقوقی پس از وقوع زلزله و در مراحل بازسازی نیز یکی از مسائلی است که در نگرشی جامع نسبت به زلزله، نمی توان از آن چشم پوشید.
9. وجه اجتماعی وجه اجتماعی زلزله معمولاً بیش از دیگر وجوه مورد توجه برنامه ریزان و دست اندرکان قرار گرفته است و در بارة چگونگی گردآوری کمکهای مردمی و گسیل داشتن آن به مناطق زلزله زده و سرنوشت کودکان بی سرپرست و نقش و سهم نهادهای ذی ربط برای امدادرسانی تجربیات و مقررات تدوین شده مشخصی وجود دارد. اما در همین زمینه تجربة بم نشان دهندة نابسامانیهایی در این زمینه به ویژه در مقام اجرا بود و از سوی دیگر مواردی نیز در این زمینه هنوز مورد توجه جدی قرار نگرفته است و توجه به آن می تواند در حل پاره ای مشکلات مؤثر باشد. به عنوان نمونه مسألة بیمه و تبدیل به فرهنگ شدن، امکان سنجی تشکیل ستادهای اشتغال موقت در مناطق زلزله زده، پیش بینی و حتی آماده سازی مناطقی برای اسکان موقت آسیب دیدگان در همة شهرهای کشور، روشهای ساماندهی ساکنان مناطق زلزله زده برای امداد و کمک رسانی و نمونه هایی از این دست می تواند در پرتو تقویت نگاه عالمانه به وجه اجتماعی زلزله مورد نظر قرار و پاسخ یا راه حل مناسب بیابد.
10. وجه اقتصادی و بازرگانی آسیب دیدن بانکها، از دست رفتن موجودی نقدی افراد، بر هم خوردن تعادل یا نظم موجود در عرضه و تقاضا در سطح منطقه و گاه در سطح کشور (مثلاً در مواردی که منطقة زلزله زده کانون تولید یک محصول با گسترة توزیع و مصرف در سطح کشور باشد)، بالارفتن مصرف محصولاتی خاص در منطقة زلزله زده، زمینه های جدید سرمایه گذاری پس از وقوع زلزله، خطراتی که سرمایه گذاری بخش خصوصی را در مناطق زلزله خیز تهدید می کند و محورهایی مانند آن نشان دهندة اهمیت وجه اقتصادی زلزله و ضرورت توجه به آن در برنامه ریزیهای مربوط به زلزله است.
11. وجه تاریخی مراد از وجه تاریخی تلاشهایی است که فراتر از اطلاع رسانی برای ثبت دقیق حوادث از منظرهای مختلف صورت می بندد. عکسها، گزارشها و به ویژه خاطرات مهمترین داده هایی هستند که برای ثبت تاریخی حادثة زلزله به کار می آیند. طبیعی است حضور دانش پژوهان رشته های تاریخ که درکی عالمانه از مفهوم سند تاریخی دارند، می تواند به تولید داده ها یا اطلاعات پردازش شده ای بیانجامد که مهمترین دستمایه برای نگارشهای تاریخی باشد. اینگونه فرصتها تکرار ناپذیرند و پندار بسنده بودن فراوردهای اصحاب رسانه ها برای این منظور، نشان دهندة غفلت از بایستگیهای مطالعات تاریخی است.
12. وجه مرتبط با محیط زیست تأثیرات مخرب کوتاه مدت و بلند مدت زلزله بر محیط زیست و شیوه های کاستن از آن متناسب با مناطق مختلف یکی دیگر از وجوه زلزله است که در نگاهی جامع باید مد نظر قرار گیرد و برای چاره اندیشی شود.
13. وجه مرتبط با فرهنگ عمومی یکی از نقاط قابل توجه در بارة زلزله که به ویژه در حادثة زلزلة بم به صورت چشمگیر به چشم می خورد، لطائف و طرائفی بود که مردم در کنار همدردیها و همدلیها و حزن و اندوهها بر زبان می آوردند. در حالت ویبره ( Vibrateبه معنای مرتعش ساختن است) قرار دادن تلفنهای همراه به عنوان همدردی با زلزله زدگان، ارسال یک کامیون خط کش برای اندازه گیری عمق فاجعه، از قبر بیرون آوردن مردگان به عنوان نجات زلزله زدگان و از اظهار شگفتی از کفن پوش بودن کشته شدگان، کشف مقادیر زیادی ساعت دیواری و تاقچه ای به جای انسان زندة دارای قلب تپنده از سوی زنده یابها, بمبئی نامیدن گوسفندان زنده از زیر آوار بیرون آمده و مانند آن نمونه هایی از این طرائف است که معمولاً پس از گذشت زمان از یادها می رود و ثبت دقیق آن از سوی پژوهشگران مردم شناسی اجتماعی و دست اندرکاران تدوین فرهنگ عامه برای شناخت فرهنگ و روحیة ایرانیها بسیار سودمند است. در این چارچوب همچنین اعتقاد مردم به راز و رمز زنده ماندن افرادی خاص که انتظار کشته شدن آنها می رفت و یا سالم ماندن بناها و اشیائی که انتظار ویرانی آنها می رفت شایستة ثبت و تحلیل است.
14. وجه عمرانی و حمل و نقل جاده ای خرابیهای ناشی از زلزله در ساختمانها و جاده ها و چگونگی بازسازی آنها نیز یکی از وجوه غیرقابل انکار زلزله است و حضور صاحب نظران این حوزه را در ستادهای پیشگیری و کمک رسانی ضروری می سازد. به عنوان مثال اگر بتوان در هر یک از شهرهای کشور مسیرهایی را که دسترسی به نقاط اصلی شهر را آسان می کند شناسائی کرد و تدابیری اندیشید که در این مسیرها تراکم بناهای شهری یا خانه های مسکونی به حداقل برسد, می توان در صورت بروز حادثه به سرعت و با کمکهای ماشینهای راهسازی این مسیرها را هموار کرد و امدادرسانی را تسهیل نمود.
15. وجه بهداشتی و درمانی این بعد از زلزله نیز نیازمند توضیح نیست و یکی از متداولترین اقداماتی که پس از وقوع زلزله صورت می گیرد اقدامات بهداشتی و درمانی است, هر چند که متأسفانه در زلزله بم نارسائیهای غیرقابل انتظاری و قابل پیش بینی مردم را دل آزرده کرد.
16. وجه مدیریتی وجه مدیریتی زلزله مهمترین وجه آن در میدان عمل است که اغلب وجوهی که پیش از این ذکر شد حتی اگر مورد توجه قرار گیرند مادام که در یک نظام برنامه ریزی و مدیریت شده کلان جایگاه بایسته و متعامل و متناسب با یکدیگر را نیابند، راه به جایی نخواهند برد. وجه مدیریتی دربردارنده وجه برنامه ریزی هم هست. حضور یک صاحب نظر مدیریت بحران برخوردار از تجربه اجرائی, در کنار رئیس ستاد حوادث غیرمترقبه استانها امری نه تنها سودمند, بلکه اجتناب ناپذیر است. طبیعی است وجوه مختلفی که ذکر شد دارای وزن و اهمیت یکسان نیستند. اگر این وجوه به اضلاع یک چندضلعی تشبیه کنیم, این چندضلعی یک چندضلعی نامنتظم خواهد شد که نه فقط اندازه اضلاع بلکه ضخامت و نقش آفرینی اضلاع آن نیز یکسان نیست. به عنوان مثال شاید بتوان وجه معرفتی زلزله را که ترسیم کنندة مبانی برخورد انسان با محیط پیرامونی او و نیز با خدای خالق هستی است، بنیادی ترین وجه و جوهره همه وجوه دانست و وجه مدیریتی را سامان دهندة دیگر وجوه در میدان عمل. وجه معرفتی قاعده این چندضلعی است و وجه مدیریتی فراتر از دیگر وجوه قرار می گیرد. طبیعی است مباحث مطرح شده در این نوشتار, قابل تعمیم بر دیگر حوادث طبیعی بحران آفرین هم هست و لذا دعوت به بازنگری شرح وظایف ستادهای حوادث غیرمترقبه و دیگر نهادهای دارای وظایف مشابه, تنها برای مواجهه با زلزله نیست و در دیگر حوادث هم می تواند مورد نظر قرار گیرد. به نظر می رسد اگر مدیریت شرایط بحرانی زلزله با مدنظر قرار دادن آموزه های دینی و با توجه به رویکردها و وجوهی که بدانها اشاره شد سامان یابد و در میدان عمل هم کامیابی داشته باشد, مدیریت زلزله را می توان تند شدة یک فیلم از زندگی پر مهر و عطوفت و ایثار و نظم و نوعدوستی جامعة دینی در شرایط عادی دانست.
این شمارة اندیشة صادق گامی است برای نشان دادن ضرورت ژرفابخشیدن به بررسی حوادث ناگوار طبیعی بر اساس آموزه های دینی و تقویت نگاه همه جانبه به زلزله و دعوت از مسؤولان اجرایی برای بازنگری اساسی در اساسنامه و آیین نامه و شرح وظایف و ترکیب اعضای ستاد حوادث غیرمترقبه و نهادهای مشابه. اگر زلزله آبادیهای ما را علی رغم میل ما ویران می کند, ما باید با ارادة خود در نظام اداری و ساز و کار خدمت رسانی و پاسخگویی خود زلزله ای واژگون کنندة وضعیت موجود پدید آوریم و بر ویرانه های آن نظامی نو و استوار بنیان نهیم. نهضت خدمت رسانی که شعار اعلام شده رهبر معظم انقلاب برای سال گذشته بود, جز با درکی همه جانبه از ابعاد و زمینه های خدمت رسانی محقق نمی شود و پاسخگویی مسؤولان نیز که شعار سال جاری است زمانی کارآمد خواهد بود که فعالیتها بر اساس درکی درست از وظایف صورت گرفته باشد.
