زیارت جامعه در اینه پژوهش

درباره ویژگی های انسان کامل مطالب فراوانی در قرآن مجید و روایات و ادعیه و زیارت ها و نیز در کتاب های کلامی و فلسفی و عرفان مطرح شده است. علت توجه زیاد به این موضوع، نقش و جایگاه خاص انسان کامل به عنوان خلیفه خدای سبحان است که هم در عالم تکوین مسئولیت خطیری دارد و هم در عالم تشریع، و از آنجا که هر فیض و عنایت الهی به واسطه و در پرتو او به سایر موجودات می رسد، لازم است که درباره ابعاد گوناگون وجودی وی مطالعات بیشتری ـ افزون بر آنچه در حال حاضر در دسترس است ـ صورت گیرد. پژوهش درباره انسان کامل فقط تحقیق علمی نیست، بلکه در عرصه عمل هم فواید بی شماری در بردارد.

یکی از کاربرد های آن ارتباط بهتر و صحیح تر با او برای نایل شدن به فیوضات الهی است که در قالب زیارت و توسل و یاری خواهی از ارواح مقدس و مطهر مطرح است. کاربرد دیگر آن در بحث شفاعت است و اینکه ایا در برزخ هم، شفاعت وجود دارد یا مختص به عالم قیامت است؟ و اینکه چند نوع شفاعت وجود دارد و حد و اندازه آن چیست؟ و مباحثی از این قبیل.

اشاره شد که درباره اوصاف انسان کامل در زیارت نامه ها هم سخن به میان آمده است. زیارت یا مأثور است یا غیر مأثور. زیارت غیر مأثور از سوی افرادی مثل عالمان دین برای گفتگو با زیارت شونده بیان شده است و زیارت مأثور جملاتی است که اهل بیت عصمت و طهارت آن را بیان فرموده اند.

زیارت مأثور از آن رو که از زبان مبارک و مطهر ولی الله مطلق صادر شده، ارزش و اهمیت فوق العاده ای دارد؛ زیرا در سایه آن می توان به قدر منزلت و جایگاه زیارت شونده پی برد. نیز در پرتو آن با علوم و معارفی که افراد اندکی توانایی ابراز آن را دارند، آشنا می شویم؛ علوم و معارفی که می توان از آن به عنوان حجتی گویا در مباحث دقیق معرفت الله بهره مند شد.

زیارت جامعه

زیارت نامه هایی که تحت عنوان زیارت جامعه یاد شده اند، مضامینی اند که به وسیله آنها می توان همه ائمه هدی(ع) را زیارت کرد. شاید علت دیگر این وجه نام گذاری، تصویر نسبتاً جامعی است که در این زیارت ها از ائمه(ع) ارائه شده است.[1]

زیارت جامعه، زیارتی است که آن را شیخ طوسی در تهذیب و شیخ صدوق در من لایحضره الفقیه نقل کرده اند. مرحوم مجلسی درباره آن می گوید: این زیارت بهترین زیارت جامعه از نظر متن و سند و فصیح ترین و بلیغ ترین آنهاست. پدر ایشان نیز در شرح من لایحضره الفقیه می گوید: این زیارت، بهترین زیارت و کامل ترین آنهاست و من همواره در پرتو آن به زیارت ائمه(ع) در اعتاب مقدسه نایل می شدم.[2]

شرح های زیارت جامعه

به علت محتوا و مضمون بی نظیر و معارف عرشی زیارت جامعه، شرح های ارزشمند و درخور توجهی بر آن نوشته شده است که در ذیل به نمونه هایی از آن اشاره می شود:

1. شرح الزیارة الجامعة الکبیرة، اثر مولا محمد تقی مجلسی (م1070) که در ضمن لوامع صاحبقرانی طرح شده است؛

2. شرح الزیارة الجامعه الکبیرة، اثر بهاءالدین سید محمد نائینی مختاری معاصر شیخ حر عاملی؛

3. الاعلام اللامعة فی شرح الجامعه، اثر سید محمد طباطبائی، جد سید مهدی بحرالعلوم؛

4. الانوار اللامعة فی شرح الجامعه، اثر سید عبدالله شبّر؛

5. شرح الزیارة الجامعة الکبیرة، اثر شیخ احمد احسائی؛

6. الانوار الساطعة فی شرح زیارةالجامعة، اثر شیخ جواد کربلایی؛

7. شرح زیارت جامعة کبیره، اثر میرزا علی نقی طباطبائی؛

8 شرح زیارت جامعة کبیره، اثر میرزا محمد علی چهاردهی؛

9. شرح زیارت جامعة کبیره، اثر محمد هادی شیخ الاسلامی.[3]

10. یکی از شرح های زیبای این زیارت نامه، شرح فیلسوف و عارف معاصر ایت الله شیخ عبدالله جوادی آملی تحت عنوان «ادب فنای مقربان» است. با آنکه این شرح هنوز کامل نشده، ولی برخی از مجلّدات آن سه بار و برخی چهار بار تجدید چاپ شده است.[4]

به سبب ویژگی های شایان توجه و درخشانی که در این شرح وجود دارد، چکیده بسیار فشرده ای از بخش هایی از آن را ارائه می کنیم.

منشور امامت

زیارت جامعه، بسان سیل از کوهسار وجود هادی امت، حضرت ابوالحسن ثالث، علی بن محمدنقی(ع) سرازیر شده است و در آن در پوشش بیان فضائل انسان کامل، معارف عمیق توحیدی و ولایی، مطرح شده است.

امام هادی(ع) در این زیارت، ائمه اطهار را با جلوه های گوناگون مطرح ساخته تا زائر ، آنان را از زوایای مختلف تماشا کند و آنان را الگوی خود قرار دهد.

در این زیارت، مهمان با انواع غذاهای امام شناسی، بزرگ داشته می شود. در واقع این بیانات عرشی امام علی النقی یک دوره امام شناسی است.

متن این عبارت ها به گونه ای است که صدور آن از غیر معصوم محال است؛ وانگهی مضامین آن با قرآن هماهنگ است و این، نکته ای است که پژوهشگر را از بحث سندی آن بی نیاز می سازد.

شخصی به نام موسی بن عبدالله نخعی به حضرت علی النقی(ع) عرض کرد: یابن رسول الله ! مرا به زیارتی با بلاغت کامل آموزش ده که هر گاه در صدد بودم یکی از شما را زیارت کنم، از آن طریق باشد. آن گاه حجت علی الاطلاق خداوند متعال، امام هادی(ع) این زیارت را بیان فرمودند