اشاره:
از جمله موضوعاتی که در دستگاه اندیشه شیعی جایگاه مهم و تعیین کننده ای دارد، انتظار دولت آرمانی و حکومت عادلانه سلیمان اقلیم وجود و قطب و قلب عالم امکان، ذخیره خدا و خاتم الاوصیاء امام مهدی (ع) است .
این مسئله دلواپسی مقدس هر شیعه بصیر و آرمانگرا و رمز پویایی و پایائی مکتب «تشیع » و پشتوانه کارآمدی دین به طور اعم و «اسلام » عزیز به طور اخص در اداره زندگی انسان است .
هدف این مقاله تبیین رسالت و مسؤولیت انسان منتظر در دوران غیبت امام (ع) و بیان ابعاد مختلف آمادگی در این دوران است .
جوهره انتظار را آمادگی تشکیل می دهد و دوران غیبت امام فرصتی است تا دینداران با احساس هر چه بیشتر تکلیف در صیانت از باورهای دینی ظرفیت های شناختی و قابلیت های عملی را بارور و شکوفا نمایند و همان گونه که جبهه ظلم و جور زمینه های سلبی ظهور را فراهم می کند، آنان نیز با کسب صلاحیت های لازم فردی و اجتماعی و عینیت بخشیدن به تربیت های دینی زمینه های ایجابی «ظهور» را تدارک نمایند و به عنوان منتظران صالح و بصیر به انتظار دولت کریمه مصلح کل بنشینند .
آری عصر غیبت، عصر آمادگی و انتظار شعار پایداری و درفش بیداری است .
جامعه منتظر چونان کلاسی است که آموزگارش به طور موقت کلاس را ترک نموده است در این زمان دانش آموزان باید با خود تعلیمی و خودتمرینی بر اساس آموزه های استاد خلاء وجود او را جبران نمایند و قابلیت خود را برای دریافت درس ها و آموزه های جدید پس از بازگشت آموزگار بروز دهند .
دوران غیبت دوران تحرک و پویایی و انتظار منشور سترگ و تابناک حرکت و درس مبارزه است . دوران غیبت دوران ابتلاء دینداران و انتظار مهمترین پرسش از ایمان مؤمنان و گواهی نامه رستگاری صالحان و سرافرازی آنان است .
و این اعتقاد عمیق و ژرف همه زندگی انسان متعهد و بصیر را در بر می گیرد و در فکر و ذکر و عملش در عواطف و احساساتش تجلی دارد تا آنجا که این آمادگی نهادینه در ذات مؤمنان در قالب قیام یعنی برخاستن از جا به هنگام شنیدن یا ادا نمودن نام قائم آل محمد (ع) به عنوان یک عمل نمادین که بیانگر آمادگی است در می آید .
مفسر ژرف اندیش قرآن آیت الله سید محمود طالقانی در این باره می گوید:
این دستور قیام، شاید برای احترام نباشد والا باید برای خدا و رسول و اولیای مکرم دیگر هم به احترام قیام کرد; بلکه دستور آمادگی و فراهم کردن مقدمات نهضت جهانی و در صف ایستادن برای پشتیبانی این حقیقت است . (2)
استاد محمد رضا حکیمی می نویسد:
هنگامی که به ماهیت دین و تعلیم ها و تکلیف های دینی می اندیشیم و وقتی که به زندگی و تکلیف با شناخت های درست فکر می کنیم به این نتیجه می رسیم که روزگار انتظار نه تنها روزگار سستی و رهایی و بی تفاوتی و تحمل و ظلم پذیری نیست بلکه دوران انتظار دوران حساس «حضور تکلیفی » است هم در ابعاد تکالیف فردی و هم در ابعاد تکالیف اجتماعی (3)
ابعاد آمادگی
اکنون که دریافتیم دوران غیبت امام (ع) دوران آمادگی است شایسته است ابعاد این آمادگی نیز شناخته شود . به نظر می رسد این آمادگی در سه حوزه زیر نمود می یابد:
1 . حوزه معرفت (اندیشه) ;
2 . حوزه محبت (عاطفه) ;
3 . حوزه مقاومت (فیزیک) یا (جسم) .
هر کدام از سه حوزه یاد شده اقتضائات و مختصات ویژه خود را دارد .
اقتضای آمادگی در حوزه معرفت: تلاش و کوشش در اسلام شناسی است; یعنی هر شیعه منتظر باید بکوشد که از اسلام آگاهی های تخصصی کسب نماید تا در مقام دفاع، از پشتوانه علمی برخوردار باشد و خصم را مجاب نماید . در این بخش بیشترین مسؤولیت متوجه عالمان دین است . بر آنان است که دانش و شناختشان از دین را به روز نموده با آگاهی از مکاتب فکری به ویژه مکاتب جدید در مقام هدایت عالمانه جامعه از یک سوودر جایگاه پاسخگویی منطقی و صحیح به شبهه ها وسؤالات از سوی دیگر، به تکلیف سترگشان جامه عمل بپوشانند . شناخت مفاهیم دینی در هر زمان ضروری است . ولی در عصر غیبت این کار اهمیت و حساسیت بیشتری دارد; زیرا به تعبیر امام الموحدین علی (ع) :
. . . الا و لا یحمل هذا العلم الا اهل البصر و الصبر و العلم بمواضع الحق . (4)
انسان منتظر صالحی که در قالب دعا، رغبت و آرزویش را تشکیل دولت کریمه حضرت ولی عصر (عج) می داند و از خدا می خواهد تا در آن دولت از مبلغان ، مروجان و علمداران دین باشد . لازم است در دوران غیبت به تسبیح فکری و تجهیز اعتقادی بپردازد .
اقتضای آمادگی در حوزه محبت پالایش روح و تصفیه باطن و تطهیر درون و نیز انس منطقی با ادعیه و اذکاری است که از ناحیه معصومان (ع) رسیده و رمز ارتباط حبی و باطنی میان شیعه و امام (ع) خود است .
در این عرصه انسان منتظر با درک این نکته که «امام (ع) اگر چه ظاهر نیست اما حاضر است » ، باید از یک سو همواره از خویشتن مراقبت کند واز گناه دوری نماید تا مشمول ادعیه زکیه امامش باشد واز سوی دیگر باید به فضای قدسی دعا و ذکر راه یابد و از این طریق «انتظار» را که به طور طبیعی سخت و طاقت گیر است، لطیف و زیبا نماید . بر اوست که از رهگذر انس با دعای ندبه و عهد و ادعیه دیگر، توجه خود را به امام معطوف نماید و در قلمرو محبت امام قرار گیرد .
اقتضای آمادگی در حوزه مقاومت نیز چالاکی، شادابی و نشاط جسمی است . انسان منتظر یک قیام بزرگ که دامنه نفوذ آن همه جهان است و به طور قطع دنیای استکبار را به چالش در بعد نظامی و جنگ می کشاند، چگونه می تواند هیچگونه آمادگی فیزیکی برای حضور در این درگیری بزرگ را نداشته باشد؟
در اینجا آموزه ای خورشیدگون را از فروغ هدایت گستر امام جعفربن محمد، صادق آل محمد (ع) نقل می کنیم تا تاییدی متقن بر این مطلب باشد . امام (ع) دراین آموزه درخشان منتظران امام مهدی (عج) را فرا می خواند تا همواره نیرومند و مسلح باشند . آن آموزه چنین است:
لیعدن احدکم لخروج القائم و لو سهما .
باید هر یک از شما برای نهضت و انقلاب قائم [آل محمد (ع)] اسلحه تهیه کنید، اگر چه یک نیزه باشد .
آری! انسان منتظر، انسانی است دیندار و دین باور و شخصیتی است فرهیخته که به طور مستمر به تحکیم پایه های نظری و فکری اعتقادش می پردازد و مدام با نیایش و دعا که موسیقی شورانگیز و عاطفه ساز مبارزه است; روحش را تصفیه و پالایش می کند و با مراقبت دائمی از حوزه فیزیکی وجودش خود را برای مبارزه در رکاب موعود امم، امام مهدی (ع)، آماده می سازد . و با اینچنین آمادگی است که انتظار تداوم بعثت، تجلی غدیر و تداعی عاشورا خواهد شد .
