در چند سال گذشته شور و شوق ظهور منجی موعود در سراسر جهان و در میان همة اقوام، ملل و مذاهب رشدی شتابان داشته و مباحث مربوط به آخرالزمان شناسی و منجی گرایی با سرعتی باورنکردنی گسترش یافته است. پیروان اهل بیت علیهم السلام در سرزمین اسلامی ایران نیز به مدد انفاس قدسی حضرت بقیةاللَّه الأعظم - أرواحنا له الفداء - توجه روزافزونی دربارة موضوع مهدویت و انتظار پیدا کرده و عاشقان مهدی (ع) گوشه، گوشة این سرزمین را تبدیل به مجالس ذکر یاد و نام آن عزیز کرده اند.
اشاره:
در پی درج پیش نویس منشور راهبردی فرهنگ مهدویت در شماره 57 مجلة موعود، این پیش نویس مورد بازنگری قرار گرفت و نیمة شعبان امسال آمادة عرضه شد. اینک ویرایش نخست آن برای اطلاع همة عزیزانی که این موضوع را دنبال می کنند، تقدیم می شود.
مقدمه
در چند سال گذشته شور و شوق ظهور منجی موعود در سراسر جهان و در میان همة اقوام، ملل و مذاهب رشدی شتابان داشته و مباحث مربوط به آخرالزمان شناسی و منجی گرایی با سرعتی باورنکردنی گسترش یافته است. پیروان اهل بیت علیهم السلام در سرزمین اسلامی ایران نیز به مدد انفاس قدسی حضرت بقیةاللَّه الأعظم - أرواحنا له الفداء - توجه روزافزونی دربارة موضوع مهدویت و انتظار پیدا کرده و عاشقان مهدی (ع) گوشه، گوشة این سرزمین را تبدیل به مجالس ذکر یاد و نام آن عزیز کرده اند.
امروزه در کشور ما کمتر مرکز علمی و آموزشی دیده می شود که در آن محفل، انجمن، کانون، گروه یا نشریه ای با هدف تبلیغ و ترویج باور مهدوی یا تحقیق و پژوهش در این زمینه شکل نگرفته باشد. رسانه های عمومی، اعم از صدا و سیما، مطبوعات و پایگاه های اطلاع رسانی نیز از این قافله عقب نمانده و با سرعت روزافزونی به سمت تولید آثار دیداری، شنیداری و نوشتاری مرتبط با فرهنگ مهدویت به پیش می روند. از سوی دیگر شاهد افزایش مراکز و مؤسسات فرهنگی، تبلیغی و پژوهشی مهدوی در کشور هستیم.
شرایط به وجود آمده، اگرچه موجب زنده شدن روح امید و سرزندگی در جامعه ما شده و باور به ظهور منجی موعود را بیش از پیش در جامعة ما زنده ساخته است، اما بیم ها و نگرانی هایی را هم در بین صاحب نظران مباحث اعتقادی و فرهنگی ایجاد کرده است؛ زیرا فضای موجود، زمینة طرح افکار و اندیشه های انحرافی و دیدگاه ها و نظرات افراطی و تفریطی در زمینة باور مهدوی و فرهنگ انتظار را نیز فراهم ساخته است و بیم این می رود که عده ای به دلیل نشناختن درست این باور و فرهنگ، نداشتن بینش عمیق در این زمینه و یا تحت تأثیر برخی دشمنان دانا و دوستان نادان، علاوه بر این که خود دچار آسیب و انحراف عقیدتی شوند، فرهنگ ارزشمند مهدویت را نیز دچار آسیب سازند.
از این رو، ضروری به نظر می رسد که مراکز و مؤسسات فعال مهدوی با تدوین منشوری که در آن اصول و چارچوب های فعالیت های پژوهشی، آموزشی و ترویجی در حوزة مهدویت تبیین شده باشد، مقدمات ایجاد وحدت نظری و عملی در این زمینه را فراهم آورند و جلوی آسیب ها و انحراف های احتمالی را بگیرند. تنها در این صورت است که می توان امیدوار بود جامعة شیعی ایران از یگانه دستاویز خود برای نیل به سعادت و رستگاری دنیوی و اخروی به خوبی استفاده کند و با بهره گیری از فرهنگ مهدویت از فتنه ها و آشوب های عصر غیبت به سلامت به درآید.
پیش نویس حاضر با این هدف از سوی «مؤسسه فرهنگی موعود» تهیه شده است و امیدواریم پس از بحث و بررسی نهایی، به عنوان سندی برای فعالیت های مهدوی در کشور مطرح شود.
در همین جا از همة صاحب نظران و فعالان در حوزة مباحث مهدوی دعوت می کنیم که با ارائة دیدگاه ها و نظرات خود دربارة این پیش نویس قدم مؤثری در راه اتقان و تکمیل آن بردارند.
1. مبانی نظری
1-1. «امامت»، تداوم «نبوت» و تکمیل کنندة رسالت خاتم الانبیاء(ص) بوده و در عصر حاضر امامت در وجود شریف حضرت خاتم الاوصیاء امام مهدی(عج) تجلی یافته است.
1-2. بر اساس روایات قطعی و تردید ناپذیری که از پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمة معصومین(ع) به ما رسیده است معرفت امام زمان(ع) بر هر فردی لازم است، و دست نیافتن به این معرفت برابر با مرگ جاهلی (مرگ در حال کفر یا شرک یا نفاق) است.
1-3. معرفت امام زمان(ع) آنگاه می تواند ما را از مرگ جاهلی برهاند که بتوانیم با شناسایی امام عصر خود، از هدایت های او بهره مند شویم و اوامر و نواهی او را پاس داریم.
1-4. امام مهدی (ع) آخرین حجت خدا، تداوم بخش سلسله حجت های الهی، خاتم اوصیا، وارث همة انبیا و اولیای پیشین و آخرین امام از نسل پیامبر اکرم (ص) است.
1-5. حضرت حجّت (ع) با وجود غیبت ظاهری، شاهد و ناظر بر اعمال شیعیان بوده و از همة آنچه بر آنان می گذرد آگاه است.
1-6. امام مهدی (ع) از پس پردة غیبت اداره و ولایت امور جهان را بر عهده دارد و عنایت آن حضرت شامل حال مردم می شود.
1-7. بر اساس روایات اسلامی و فرمایش صریح امام عصر(ع)، در عصر غیبت، فقهای عظام شیعه حجت بر همة مردم بوده و آنها موظفند دیدگاه و نظرات این فقها را در همة امور خود مورد توجه قرار دهند.
1-8. هدایت و سرپرستی امور سیاسی ـ اجتماعی مسلمانان در عصر غیبت به فقیهی برگزیده از میان فقهای جامع الشرایط سپرده شده است و مردم با پذیرش ولایت این فقیه می توانند جامعة خود را تا عصر ظهور امام عصر(عج) به نحو شایسته ای که مورد رضای آن حضرت است، اداره کنند.
1-9. انتظار منجی موعود و اعتقاد به تحقق آیندة روشن و به دور از هرگونه تیرگی، تباهی، ظلم و فساد برای جهان در میان همة ملل و نحل و به ویژه پیروان ادیان ابراهیمی مطرح بوده و همة مسلمانان اعم از شیعه و اهل سنت در انتظار ظهور مردی از خاندان پیامبر اکرم (ص) و از نسل فاطمه زهرا(س) هستند.
1-10. در تفکر شیعی، انتظار موعود، به عنوان یک اصل مسلم اعتقادی مطرح بوده و همة شیعیان موظفند همواره در انتظار ظهور آخرین حجت خدا باشند.
1-11. انتظار، عملی آگاهانه همراه با آمادگی و مجاهده، در سطوح مختلف فکری، اخلاقی و عملی برای ساختن آینده مطابق برنامه و نقشة الهی است.
1-12. انتظار، ضامن حفظ سلامتی اخلاقی فرد و جامعه، تداوم انگیزه مجاهده و تلاش، بقای روحیة امیدواری و نشاط در جامعه، پایداری و شکیبایی در برابر سختی ها و مشکلات، مصونیت عمومی در برابر ابتلائات سوء عصر غیبت و بالاخره گسترش و تعمیق انس و الفت با ساحت قدس اهل بیت (ع) است.
1-13. بر اساس تعالیم ائمة معصومین علیهم السلام منتظر باید هر لحظه آمادة ظهور باشد و زندگی خود را چنان سامان دهد که هر زمان ارادة خدا به ظهور تعلق گرفت بتواند با سربلندی در پیشگاه حجت خدا حاضر شود.
1-14. شیعیان در عصر غیبت، وظایف و تکالیف مختلفی در برابر حجت خدا دارند و تنها با عمل کردن به آنها می توانند در برابر آن حضرت سربلند باشند و از این طریق رضایت خداوند را به دست آورند.
1-15. از مهم ترین وظایف شیعیان در برابر حجت خدا، پیراستن خود از خصایص ناپسند و آراستن خود به اخلاق نیکو، حفظ و تقویت پیوند قلبی با امام عصر(ع) و تجدید دائمی عهد و پیمان با آن حضرت، کسب آمادگی همه جانبة فکری، فرهنگی و عملی و مهیا کردن شرایط برای ظهور، ارتباط با فقها و مراجع تقلید، به عنوان نواب عام امام عصر(ع) و دعا برای تعجیل فرج است.
1-16. در عصر حاضر که دوران امامت و ولایت آخرین حجّت خدا، امام مهدی (ع) است، ما از یک سو وظیفه داریم که به ریسمان ولایت مهدوی چنگ زنیم و همة مناسبات فردی و اجتماعی خود را بر اساس خواست و رضایت آن حضرت که از طریق کتاب و سنت به دست ما می رسد، سامان دهیم و از سوی دیگر مکلفیم که از تمسک به ولایت دشمنان ایشان خودداری کنیم و از هر آنچه که در تقابل با این ولایت است بیزاری جوییم.
1-17. شناسایی همه جانبه (نظری و عملی) کفر، شرک و نفاق و مظاهر آنها در عصر حاضر برای پیراستن مناسبات فردی و جمعی مسلمانان از شائبه ها و کسب آمادگی برای مقابله با آن مظاهر و اصلاح مناسبات و مصونیت بخشی به وجوه مختلف حیات فرهنگی و مادی مسلمین امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.
1-18. امام راحل (ره) با طرح اندیشة حکومت اسلامی در عصر غیبت و تلاش خستگی ناپذیر در راه تحقق این اندیشه به «انتظار» معنا و مفهوم تازه ای بخشید و تعریفی نو از رسالت و تکلیف شیعیان در برابر حجت خدا ارائه داد.
1-19. پرداختن به باور مهدوی و فرهنگ انتظار، ضرورت انکارناپذیر عصر ماست و احیا و گسترش این باور و فرهنگ در جامعه ما می تواند اقشار مختلف، به ویژه جوانان را در برابر امواج مسموم تهاجم فرهنگی بیگانه بیمه سازد.
2. راهبردها
2-1. شناسایی و نقد بنیادین وجوه مختلف فرهنگ و تمدن مغرب زمین، به عنوان فرهنگ و مدنیتی که در تقابل جدی با آرمان «حقیقت مدار»، «معنویت گرا» و «عدالت محور» مهدوی قرار دارد؛ زیرا انسان های عصر غیبت تنها زمانی می توانند به ریسمان ولایت مهدوی چنگ زنند و به تمام معنا در سلک منتظران موعود قرار گیرند که باطل زمان خویش را به درستی بشناسند و با تمام وجود از آن بیزاری جویند.
2-2. شناخت و نقد جدی مناسبات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی حاکم بر جوامع اسلامی؛ مناسباتی که عمدتاً به تقلید از الگوهای توسعة غربی و تحت تأثیر اندیشه های عصر مدرنیته در این جوامع شکل گرفته است؛ چرا که این جوامع بدون شناخت جدی از وضع موجود خود نمی توانند به راهکارهای مبتنی بر آموزه های دینی برای خروج از فتنه های فراگیر عصر غیبت دست یابند.
2-3. تلاش در جهت تدوین استراتژی سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی جوامع اسلامی در عصر غیبت و تا رسیدن به عصر طلایی ظهور، براساس اندیشة مهدوی و فرهنگ انتظار.
2-4. تبیین وظایف و مسئولیت های نهادها و دستگاه های مختلف فرهنگی، آموزشی، تبلیغی و اجرایی در جهت توسعه و تعمیق باور مهدوی در جامعة ما.
2-5. بازشناسی وجوه مختلف اعتقادی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی اندیشة مهدوی و فرهنگ انتظار با بهره گیری از منابع متقن و مستدل و استفاده از همة توان مراکز علمی حوزوی و دانشگاهی در زمینه مباحث کلامی، فلسفی، عرفانی، اخلاقی، حقوقی، سیاسی و... .
2-6. تلاش در جهت پالایش اندیشة ناب مهدوی از هرگونه شائبة جعل و تحریف و زدودن این اندیشه از زنگارهای جهل و خرافه، سخنان سست و بی اساس و هرگونه دیدگاه انحرافیِ مبتنی بر افراط یا تفریط.
2-7. پاسخ گویی عالمانه و متناسب با نیازهای روز به شبهات، پرسش ها و ابهام های موجود در زمینة منجی گرایی شیعی.
2-8. شناساندن معارف مهدوی به نسل جوان و نهادینه ساختن این معارف در متون آموزشی از دبستان تا دانشگاه.
2-9. احیا و گسترش فرهنگ انتظار و تلاش برای شناساندن نقش سازندة این فرهنگ در پایداری و پویایی جوامع اسلامی.
2-10. تبیین وظایف و تکالیف مردم در برابر حجت خدا و امام عصر(ع)، نهادینه ساختن این وظایف و تکالیف در فرد و اجتماع و آماده ساختن جامعه اسلامی برای استقبال از واقعة مبارک ظهور.
2-11. مقابلة جدی با کلیة جریان های سیاسی - فرهنگی که در قالب کتاب، نشریه، فیلم، نرم افزارهای رایانه ای، پایگاه های اطلاع رسانی جهانی (اینترنت) و... به تقابل با اندیشة موعودگرایی شیعی می پردازند، از طریق گسترش فرهنگ ناب مهدوی و نقد و بررسی جریان ها و تفکرهای انحرافی و التقاطی.
2-12. بررسی و نقد کلیة دیدگاه هایی که از سوی متفکران مادی گرا و فرقه های انحرافی در زمینة جهان آینده و آیندة جهان مطرح شده است.
2-13. بهره گیری شایسته از ابزارهای هنری و رسانه های دیداری و شنیداری به ویژه سینما و تلویزیون برای تبلیغ و ترویج معارف مهدوی.
2-14. ترویج و گسترش مفاهیمی چون امید به آینده، یاری مظلومان، منجی گرایی، ظلم ستیزی، عدالت خواهی، معنویت گرایی و... که از عناصر جوهری فرهنگ مهدویت و انتظار به شمار می آیند، از طریق قالب های مختلف هنری (ادبیات داستانی، شعر، نمایش نامه، فیلم و...).
2-15. گشودن زوایای جدید در طرح مباحث مهدوی و پرداختن به موضوعات مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی از منظر فرهنگ انتظار.
3. سیاست ها
3-1. توجه به جایگاه و شأن رفیع امام عصر(ع) و خودداری از به کار بردن کلمات و تعابیری که شایسته جایگاه و شأن آن حضرت نیست.
3-2. توجه به دیدگاه ها و نظرات مراجع عظام تقلید برای در امان ماندن از هرگونه افراط و تفریط در فعالیت های مهدوی.
3-3. توجه به کارکردهای مجالس و مراسم مهدوی و تلاش برای حفظ کارکرد اصلی این مجالس و مراسم که چیزی جز تجدید پیمان با امام عصر(ع)، یادآوری تکالیف و رسالت های ما نسبت به آن امام، ترویج فرهنگ انتظار و آماده سازی جامعه برای ظهور یگانه منجی عالم بشریت نیست.
3-4. پرهیز از تعیین وقت برای ظهور و متمرکز کردن همة تلاش های فرهنگی، تبلیغی بر اصل لزوم انتظار فرج، منتظر نگه داشتن مردم، حفظ شادابی و سرزندگی انتظار در آن ها و یادآوری وظایف منتظران.
3-5. پرهیز از طرح مطالب سست، واهی و بی اساس مبتنی بر خواب و رؤیا برای ترویج و تبلیغ فرهنگ انتظار.
3-6. پرهیز از دامن زدن به موضوع تشرفات و خودداری از طرح تشرفاتی که منبع و مستند محکم و قابل اعتمادی ندارند.
3-7. خودداری از بهره برداری های مادی از موضوع تبلیغ و ترویج نام امام عصر(عج) و پرهیز از هرگونه برخورد سوداگرانه و با هدف طرح خود، با این موضوع.
3-8. بسنده نکردن به بُعد احساسی و عاطفی موضوع مهدویت و انتظار و تلاش در جهت بالا بردن سطح معرفت مردم در این زمینه.
3-9. پرهیز از هرگونه افراط و زیاده روی در طرح یاد و نام امام عصر(عج) در محافل، مجامع، رسانه ها و دستگاه های تبلیغی به گونه ای که موجب زدگی مردم از این موضوع شود.
3-10. توجه به تمایزها و تفاوت های ادبیات آخرالزمانی و منجی گرایی شیعی با ادبیات آخرالزمانی و منجی گرایی سایر ادیان و مذاهب.
3-11. بهره گیری از منابع متقن و مستدل در تبلیغ و ترویج فرهنگ مهدوی.
تاثیر دعای امام زمان
یکی از علمای خراسان از دوستان مرحوم آخوند ملا محمدتقی مجلسی(ره) (پدر علامه مجلسی) نقل می کند:
هنگامی که از کربلا باز می گشتم، در اثنای راه در عالم رؤیا دیدم به داخل خانه ای وارد شدم و در آن خانه، پیامبر خدا و ائمة معصومین(ع) تشریف داشتند و به ترتیب نشسته بودند و حضرت حجت منتظر(ع) پایین تر از همة آنها نشسته بودند و مرا نیز پایین تر از آن بزرگوار نشاندند.
ناگاه دیدم که آخوند ملامحمدتقی مجلسی شیشة گلابی آورد و قنداقه ای را به پیامبر خدا(ص) داد و عرض کرد: «در حق این طفل دعا بفرمایید که خداوند او را مروج دین بگرداند.» پیامبر اکرم(ص) قنداقه را گرفتند و در حق او همان دعا را فرمودند و سپس قنداقه را به امیرالمؤمنین(ع) دادند و فرمودند: «در حق او دعا کن.» حضرت امیرالمؤمنین(ع) قنداقه را گرفتند و همان گونه دعا فرمودند و سپس قنداقه به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و یک یک ائمه(ع) داده شد و هر یک در حق او دعا کردند؛ تا نوبت به امام عصر(ع) رسید. آن حضرت نیز همان گونه دعا کردند و سپس قنداقه را تحویل من دادند و فرمودند: «تو هم در حق او دعا کن!» من طفل را گرفتم و مانند پیامبر و ائمه(ع) دعا کردم که خداوند او را مروج دین قرار دهد و سپس از خواب بیدار شدم.
اتفاقاً در طول آن سفر، از شهر اصفهان عبور کردم و به جهت رفاقت و دوستی دیرین، به منزل آخوند ملامحمدتقی مجلسی وارد شدم. بعد از ورود من، ملامحمدتقی به اندرون خانة خود رفتند و قنداقة طفلی را آوردند و به دست من دادند و فرمودند: «این طفل امروز متولد شده است. در حق او دعا کن که مروج دین شود!» من آن قنداقه را گرفتم و همان گونه که گفته بود، دعا کردم. در این هنگام ناگهان، آن رؤیا به خاطرم آمد و برای آخوند ملامحمدتقی مجلسی نقل کردم و ایشان خوشحال شدند.
