گفت وگو با تقی آزاد ارمکی
انتخاب، 28/5/82
مواجهه ایرانیان با اندیشه های اجتماعی جدید غربی در دوران مشروطه، از جمله مسائل تاریخی پردامنه ای است که هنوز پس از گذشت یکصد سال، خاطر متفکران و محققان را به خود مشغول داشته است . تقی آزاد ارمکی، رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، اخیرا کتابی با عنوان مدرنیته ایرانی روانه بازار نشر کرده که در آن، پارادایم های روشن فکری در ایران بررسی شده است . این گفت وگو پیرامون کتاب فوق و مباحث آن صورت پذیرفته است . در مدرنیته ایرانی، پارادایم های درون جریان روشن فکری دنبال شده است . به نظر آقای آزاد، تاریخ معاصر ایران را نمی توان در قالب تعارض سنت و مدرن یا متفکران دینی و سکولار توضیح داد . به جای آن، باید پارادایم ها را بررسی کرد . پارادایم های شناسایی شده در این کتاب عبارت اند از: پارادایم عقب ماندگی; پارادایم عقب افتادگی; پارادایم توسعه یافتگی و پارادایم فرهنگی . جریان روشن فکری، از پارادایم اول تا چهارم، رو به پیشرفت بوده است . اگر افکار و آرای هریک از روشن فکران ایرانی بررسی شود، مشاهده می شود که مسائل آنها، به شکلی، در حوزه مناقشات سیاسی و مقابله با قدرت موجود است و پیام هایشان نیز حاوی مطالب سیاسی است . البته امروزه این نکته کم رنگ تر شده است و به همین جهت، پارادایم چهارم را «فرهنگی » نام نهاده ام . با اینکه فضای جامعه امروز ما سیاسی است، سنخ فضای روشن فکران، بیشتر فرهنگی، هنری، ادبی و دینی است .
در هر حال، وضعیت روشن فکران امروز - در حوزه روشن فکری دینی و غیردینی - پیشرفته تر از دوران مشروطه است . اگر نقدهایی که موافقان و مخالفان مشروطه متوجه یکدیگر می ساختند با آنچه در این دوره وجود دارد، سنجیده شود، خواهیم دید که این دو، تا چه اندازه به لحاظ متن، با یکدیگر متفاوت اند . در دوره مشروطه، انتقادهای روشن فکران می توانست نظام اجتماعی موجود را به بن بست بکشاند، اما انتقادات فعلی قادر به انجام چنین کاری نیستند; چراکه صداها، حرف ها و پیام های دیگری هم وجود دارند .
