گفت وگو با پل ریکور
ایران، 3 و 4/6/82
پل ریکور (1913) یکی از اندیشمندان فرانسوی پسامدرن است که به عنوان بنیان گذار «هرمنوتیک مدرن » شناخته می شود . آثار و اندیشه های او باعث شد جریان فکری جدیدی در حوزه «فلسفه خرد هرمنوتیکی » به وجود آید . بن مایه های فکری او را فلسفه مارسل، هوسرل و یاسپرس می سازد; اما ویژگی خاص فلسفه او این است که از یک سو، میان پدیدارشناسی و هرمنوتیک پیوند ایجاد می کند و از سوی دیگر، مرز بین فلسفه و ادبیات را می شکند . از این منظر، می توان او را با دریدا مقایسه کرد که ادبیات را با دیدی فلسفی و فلسفه را با قلمی ادبی می آمیزد . ریکور، در این گفت وگو، نخست از بن مایه های آثارش و محور اصلی اندیشه هایش سخن می گوید و در ادامه، به مقایسه و تحلیل دیدگاه های مختلف اندیشمندان هرمنوتیک مدرن می پردازد و در همین راستا به جدیدترین نظریه هرمنوتیک مدرن، یعنی «زیبایی شناسی دریافت » ، اشاره می کند .
در ادبیات کلاسیک، نقش مؤلف چنان برجسته و غلیظ بود که دیگر جایی برای فرامتن و حتی متن باقی نمی ماند . به تدریج، در تفکر مدرن و پست مدرن، حرکتی برای حذف مؤلف و در عوض، برجسته ساختن نقش فرامتنی و مخاطب صورت گرفت; به طوری که حکم به مرگ مؤلف و مغلوبیت خالق اثر داده شد . به نظر پل ریکور، تئوری «مرگ مؤلف » رولان بارت، نوعی اقتدار شکنی بود; اقتداری که در ادبیات کلاسیک از آن مؤلف اثر بود و بعدها در ادبیات مدرن و فرامدرن از آن مخاطب و فرامتن شد . پس از بارت و دریدا، هایدگر هرمنوتیک را فهم جویی در کنه مطلب و کشف معنای پنهان متن، یعنی گفتن ناگفته ها و روشن ساختن مفاهیم زیرین متن معنا می کند . او سعی دارد با قالب شکنی و درهم شکستن ساخت های ظاهری، به عمق اندیشه و ناگفته های تفکر مؤلف دست پیدا کند و جنبه هایی از اندیشه مؤلف را که در پس ساختار یا معنای ظاهری مخفی مانده است، آشکار سازد، تا بدین وسیله، به درک وشناختی از مؤلف و متن او برسد که با آنچه مؤلف از خود می شناسد یا سعی کرده با آثارش به مخاطب بشناساند، متفاوت باشد . به همین دلیل، هایدگر علم هرمنوتیک را نیازمند تمام تجربیات و شناخت انسان می داند .
جدیدترین نظریه مطرح شده در حوزه هرمنوتیک مدرن، «زیبایی شناسی دریافت » است که هانس روبرت یاس و ولفگانگ آیزر به عنوان تئوریسین های آن معروف اند . یکی از موضوعات مطرح در این نظریه، آزادی خواننده برای حدس زدن معنا و فرضیه سازی است . خواننده با حدس و گمان های خود، معنای متن را پیشاپیش می آفریند و با دنبال کردن متن، فرضیات خود را می آزماید و همین مسئله، جاذبه ای ایجاد می کند تا خواننده را به دنبال خود بکشد .