نگاه سخت افزاری به علم و غفلت از وجوه نرم افزاری

سیاست روز، 14/7/82

تولید علم و جنبش نرم افزاری را از وجوه مختلفی می توان بررسی کرد . این وجوه را می توان در حوزه علم شناسی فلسفی و جامعه شناسی علم جست وجو کرد . تحولی که به تدریج در پیش فرض های علمی حاصل شده است، نقش عوامل فرهنگی و اجتماعی را پررنگ تر کرده و جامعه شناسی علم را، که دیگر نرم افزار تولید علم و فن آوری را رقم می زند، به لحاظ محتوایی، دستخوش تغییر کرده است . اگر در رویکرد برون گرایانه جامعه شناسی علم، تاکید بر هنجارها و عوامل فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، تنها به مثابه محرک های علم بوده است، که تنها بر حجم، شکل، شدت و نحوه استفاده از علم تاثیرگذار است، در رویکرد جدید جامعه شناسی علم، این تاثیر ابعاد محتوایی را نیز شامل می شود . با به مبانی متافیزیکی علم، مقتضی است که کانون های فرهنگی منتقد، اعم از حوزوی و دانشگاهی، ضمن اشراف بر مبانی موجود، به نقد و ارزیابی آنها پرداخته و با نگاه فلسفی جامع تر و معرفتی هماهنگ، مبانی جای گزین را تعریف و در اختیار فعالیت ها و تحقیقات علمی دانشگاهی قرار دهند . در زمینه فلسفه تعلیم و تربیت، که مربوط به غایت و جهت علم است، متولیان استنباطات دینی باید غایت دینی علم را استنباط و در اختیار دانشگاهیان قرار دهند . در بعد نقش محقق نیز باید با انگیزه شناسی و عوامل مؤثر بر تقویت آن، موانع بر سر راه انگیزه اندیشمند مسلمان را شناسایی و برطرف کرد . در بعد زمینه های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و محیطی، باید دانش نظری، علاوه بر مبانی متافیزیکی و فلسفه تعلیم و تربیت که می تواند بیانگر وجه نرم افزاری عام عمل باشد، با زمینه های فرهنگی، اجتماعی و زیست جهان و نیازهای اجتماعی نیز سازگار باشد . از ابزارها و مکانیزم های نرم افزاری دیگر رشد علم، می توان به استقلال و آزادی عمل دانشگاهیان و پرهیز از فرم گرایی (تقلید)، مشارکت نخبگان دانشگاهی در تصمیم گیری های کلیدی دانشگاه و جامعه، جایگاه مناسب در سلسله مراتب اقتصادی، اجتماعی و احساس تعلق ملی و فرهنگی اشاره کرد . توجه به زمینه های فرهنگی و اجتماعی، چه در قالب رویکرد برون گرا و چه درون گرا، می طلبد که این زمینه ها و قابلیت ها به دقت مورد مطالعه قرار گیرد و با توجه به سابقه موفق و تاریخی تمدن اسلامی به کنکاشی دقیق در این دوره، همچنین معرفت شناسی حاکم، جایگاه اندیشه ورزان و عالمان و شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی حاکم بپردازیم . این کنکاش مهر تاییدی است بر اهمیت تاریخ علم، جامعه شناسی علم و حتی فلسفه علم . البته آسیب هایی نیز در مورد تولید علم از فقدان چارچوب نظری مناسب بر دانشگاه ها، تمرکزگرایی حاکم، سیاست زدگی غالب، فضای آنومیک حاکم بر دانشگاه ها و ... وجود دارد .