در ابتدا باید مفهوم عدل روشن شود تا بتوان به معنای تحقق عدالت پی برد.
عدل این است که هر چیزی در جایگاه حقیقی و اصلی خود قرار گیرد و تسویه و اعتدال داشته باشد. عدل اجتماعی به معنای حرکت جامعه به سوی هدف صحیح و درست بوده و ظلم نقیض آن است. بنابراین، عدل در مقابل ظلم تنها عدالت و دادگری حکومتی و اجتماعی نیست، بلکه معنایی گسترده دارد که آن ها را برمی شمریم:
اول: یکی از صفات برجستة الهی است که امام(ع) فرمودند:
اساس دین، توحید و عدل است1؛
دوم: از فضایل فردی انسان است. انسان عادل یعنی کسی که مرتکب گناه بزرگ نمی گردد و به گناه کوچک اصرار نمی ورزد؛
سوم: گاهی هم طراز حق به کار رفته است و به گفتار درست و حق، قول عدل گفته اند. به واسطة عدلی که با ظهور و قیام مهدی(ع) برپا می شود هیچ کس نمی تواند به دیگری ظلم کند. احادیث زیادی در این زمینه نقل شده و فراگیر شدن عدالت یکی از مهم ترین ویژگی های مهم دوران ظهور برشمرده شده است. پیامبر اکرم(ص) فرموده اند:
یملأ الارض قسطاً و عدلاً کما ملئت ظلماً و جوراً2.
از امام رضا(ع) روایت شده است که فرمودند:
خداوند زمین را به دست قائم(ع) از هر ستمی پاک و از هر ظلمی پاکیزه سازد... آن گاه که او قیام کند ترازوی عدل را در میان مردم نهد و بدین گونه هیچ کس نتواند به دیگری ستمی کند3.
در تمام دوران زندگی زمین، انبیا و اولیا، انسان ها را به فطرت و عقل و ندای تربیتی عدل و عدالت اجتماعی فرا می خواندند، اما زندگی بشر هیچ گاه تماماً میل به سوی صلاح و تقوا و خالی شدن ظلم و جور و عدل الهی نشده است و این تنها به دست صاحب اصلی این قیام حضرت مهدی(ع) تحقق خواهد یافت. امام صادق(ع) دربارة استقرار عدل و دادگری امام عصر(ع) و در زمان قیام و ظهور و حکومتشان این چنین بیان می کنند:
پس آگاه باشید. به خدا قسم که قائم(ع) عدالت را به درون خانه های مردم وارد می سازد. چنان که سرما و گرما وارد خانه های آن ها می شود»4.
به این ترتیب، با ظهور دولت امام زمان(ع) و تحولی اساسی، همة آرمان های اسلامی بشر تحقق می یابد و عدالت به تمامی طلوع می کند و بیداد به کلی غروب می نماید.
در این قسمت با توجه به روایات به مظاهر دولت و عدالت سایه گستر در حیات بعد از ظهور اشاره می کنیم:
1. نتایج و ثمرات عدالت امام زمان(ع) احیای زمین و آدمیان است. عدالت مهدوی چنان نشاط آور است که به تغییر قرآن و روایات زمین پیش از تحقق آن عدالت، مرده و بی جان است و با برقراری آن زنده می گردد و حیات می یابد.
چنانچه خدای تعالی ما را از این شگرفی آگاه ساخته است:
إعلموا أنّ الله یحیی الأرض بعد موتها5.
بدانید که خدا زمین را پس از مرگش زنده می گرداند.
هر کس و هر چیز که استعداد زنده شدن داشته باشد به دست مهدی(ع) و با دولت او زنده می شود. چنانچه بنا بر روایات، تفسیر این آیة کریمه احیای زمین با عدالت و بر پا ساختن حدود الهی است. تا جایی که می فرمایند:
عدالت حیات احکام است.
2. ثمرة برپایی قسط و عدل در حکومت حضرت مهدی(ع) فطرت و ایمان انسان است. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:
ساعتی از دولت پیشوای عدل برتر از عبادت هفتاد سال است؛
3. عدالت دولت امام مهدی(ع) امنیتی فراگیر و همه جانبه را به ارمغان می آورد. امام باقر(ع) در توصیف امنیت فراگیر دوران ظهور می فرمایند:
چنان امنیتی برقرار شود که پیرزنی ناتوان از شرق به غرب رود و هیچ کس آزاری به او نرساند6؛
4. عدالت ایشان در سیرة اقتصادی به گونه ای است که در دوران خویش اموال عمومی را بین مردم به طور مساوی تقسیم خواهند کرد و نخواهند گذاشت کسی از حق خود بی نصیب بماند7؛
5. از نمونه های عدالت امام مهدی(ع) آن است که ایشان به هر کس بنا بر شایستگی هایش سمت می دهد. پیامبر اکرم(ص) در خطبة غدیر خم می فرمایند:
آگاه باشید! آخرین امام از ما قائم مهدی خواهد بود... و آگاه باشید که او هر صاحب فضلی را بر مبنای فضلش و هر صاحب جهلی را بر مبنای جهلش نشان و سمت می بخشد8؛
6. نظام قضاوت و دادرسی نیز در حکومت مهدی(ع) شکل ویژه ای دارد. آن بزرگوار مانند حضرت داوود به حق حکم می کند. خداوند ایشان را از اسرار پنهانی مطلع می سازد و از شاهد و بینه بی نیازشان می گرداند. بدین ترتیب دیگر هیچ ستمی از دید نافذ امام مهدی(ع) مخفی نمی ماند، هیچ مظلومی تنها گذاشته نمی شود و هیچ ظالمی راه گریز از اجرای حد و حکم الهی را نمی یابد؛
7. در بیان معنای عدل چنین آمد که عدل برابر است با حق و انسان عادل کسی است که به حق عمل کند. پس ظهور امام زمان(ع) و برقراری از جانب ایشان به این معناست که انسان ها نه فقط به دیگری ظلم نکنند بلکه در حق خود نیز ظلم ننمایند. به عبارتی عدل با تقوا برابر است و تقوا یعنی خود نگهداری و نگه داشتن اعضا و جوارح از انحراف برای تحقق هدف که همان بندگی و عبودیت است. در آن روزگار آنچه که ازروایات برمی آید:
خداوند دل های امت را آکنده از بی نیازی می سازد، ریشه های تهمت و دروغ کنده می شود. ریا از بین می رود و در امانتداری رواج می یابد. فحشا و تجاوز ناپدید می شود و در آن روزگار مردم به عبادت و اعمال شرعی و دین داری روی می آورند و همواره نماز جماعت به پا می دارند.
