ابن خلدون و آگوست کنت

همشهری، 12/6/81

این مقاله روش ابن خلدون و آگوست کنت را در تحلیل امور اجتماعی مقایسه می کند و زمینه های شکل گیری تفکرات آنان را برمی شمارد . با ترجمه مقدمه ابن خلدون بر کتاب العبر در سال 1878م . به زبان فرانسه، غربیان به اهمیت اندیشه های این دانشمند پی بردند . او بر اهمیت پیوند اندیشه های جامعه شناختی با ملاحظات تاریخی تاکید می کرد و در جست وجوی علل پدیده های اجتماعی بود . ابن خلدون از روش تطبیقی و تاریخی سود می جست و عقیده داشت علل پدیده های اجتماعی، امور غیرطبیعی نیستند . بدین ترتیب، او تاریخ نویسی سکولار و تحلیلی - دنیایی را بنا کرد . ولی آگوست کنت در پی کشف قوانین بنیادی جامعه بود تا هم توجیه کننده تحولات گذشته و هم پیش بینی کننده آینده باشد . هدف کنت بازسازی اخلاقی جامعه نابسامانش بود . او نخست می خواست جامعه را بر مبنای احکام علم سامان بخشد، اما در اواخر عمر متوجه شد که ریشه بحران های اجتماعی، عمیق تر از آن است که بتوان آن را با علم برطرف کرد . نویسنده، در ادامه، زمینه های شکل گیری آرای ابن خلدون را بررسی می کند . عوامل جغرافیایی، سبک و روش مکتب قاهره، ارتباط با فرهنگ یونانی - رومی و فرهنگ اسپانیایی از مواردی است که در این زمینه ذکر شده است . البته روش تجربی اسلامی را نیز در این مورد نباید فراموش کرد . در روزگار او، جامعه شمال آفریقا به دلایلی از جمله بیماری طاعون، درگیری های نژادی و ضعف سیستم مالیاتی، در حال فروپاشی بود و ابن خلدون به موشکافی این پدیده، بر محور عنصر «عصبیت » پرداخت . این زمینه اجتماعی، آزادی بیان را نیز به ارمغان آورده بود . در زمان کنت نیز عواملی همچون زوال نظام فئودالی، انقلاب صنعتی و ... در اروپا، او را به مطالعه جامعه علاقه مند کرد . هرچند ابن خلدون را واضع دانش جامعه شناسی می دانند، اما خود او متواضعانه بیان می کند که ممکن است پیشینیان نیز چنان مباحثی مطرح کرده باشند که او از آنها بی خبر بوده است . همان گونه که ابن خلدون در تحلیلش، بر پدیده های اجتماعی بیش از امور روانی تاکید می کند، کنت نیز بر جامعه تاکید می کند و تحقیقات خود را، به جای فرد، از خانواده آغاز می کند .