غیردینی شدن چگونه اتفاق می افتد؟

صبح صادق، ش 56

پیتر برگر، اندیشمند غربی، در این مقاله به بررسی وضعیت نهاد دین در جهان امروز (عمدتا غرب) پرداخته است . پیش تر، دین تنها منبع مشروعیت و یگانه منادی ساختن جهانی مشترک بود، و آموزه هایش جنبه ی عمومی و الزامی داشت; اما امروزه با حاکمیت تفکر غیردینی، دین خصوصی شده و جنبه ی فردگرایانه یافته است و به آن به مثابه ی یک اولویت و انتخاب داوطلبانه، آن هم انتخابی فاقد محتوای الزام آور، نگریسته می شود . کثرت گرایی حاکم بر جوامع موجب شده است دین به منزله ی نهادی در عرض سایر نهادها رخ نماید و تغییراتی ساختاری در آن به وجود آید . به دلیل از دست دادن حق انحصاری نظارت، دین مجبور است مانند سایر نهادها دست به بازاریابی بزند; در نتیجه ساختاری همچون ساختار سایر نهادها می پذیرد تا بتواند جایگاه اجتماعی خود را حفظ کند و به مناسبات خود با سایر نهادها ادامه دهد . منطق این ساختار، منطق دیوان سالارانه، و رفتار رهبران دینی بر اساس عمل گرایی (پراگماتیسم) خواهد بود (تبلیغات به نفع دولت، تامین بودجه از دولت و بخش خصوصی و . .). . کثرت گرایی دینی موجب تعدیل محتوای دین نیز خواهد شد; زیرا در سیستم عرضه و تقاضای حاکم بر جامعه ی کثرت گرا، که عملا مورد پذیرش نهاد دینی است، هیچ الزامی در پذیرش یک کالا (توصیه های دینی) از سوی مصرف کنندگان (مردم) وجود ندارد; از این رو نهاد دین مجبور است سلیقه ها و ذائقه های مردم را لحاظ کند و طبعا گرایش مردم به سمت آن دسته از محصولات دینی خواهد بود که با تفکر غیردینی حاکم سازگارتر باشد . این روند، در نهایت به حذف نسبی یا کلی عناصر ماورای طبیعی یا لااقل به تاکیدزدایی از آنها می انجامد، و در مقابل بر جنبه های خصوصی دین (اخلاق، آرامش روح و . .). بیش تر تاکید خواهد شد; روندی که موجب می شود دین در حد سایر نهادهای دنیایی تنزل کند و حتی نتواند پا به پای آنها در حوزه های عمومی (سیاست و . .). تاثیرگذار باشد و اندیشمندان دینی نیز نتوانند خود را در موضع اقلیت های روشن فکر احساس کنند .