خاستگاه نواندیشی واصلاحات دینی

گفت وگو با محمد محمدرضایی

رسالت، 17/7/81

این گفت وگو درباره کتابی است از آقای محمد رضایی با عنوان خاستگاه نواندیشی و اصلاحات دینی که در مقام پاسخ به شبهات آقای محمد مجتهد شبستری و عبدالکریم سروش نگاشته شده است . وی نواندیشی دینی را بر دو قسم می داند: 1 . نواندیشی های مبتنی بر قرآن و سنت قطعیه; 2 . نواندیشی های برخاسته از مسیحیت و جهان غرب، که بعضی از آنها تنها در همان بستر مسیحیت کارا می باشند . به اعتقاد ایشان، برخی از روشن فکران، این نوع نواندیشی دینی را از متکلمان مسیحی، همچون شلایرماخر، گرفته و بدون تامل، بر اسلام تطبیق کرده اند . به عنوان نمونه، آقای مجتهد شبستری به تبعیت از شلایر ماخر می گوید: حقیقت دین، تجربه دینی، یعنی تجربه ناشی از حضور هر شخص در برابر مرکز الوهیت و خدای خود است . این تجربه، در قالب ایده ها و عقاید تفسیر می شود و این تفسیرها نیز اعمال و شعائر را توجیه می کنند . هر انسانی با انسان دیگر متفاوت است; پس تجربه ها و، به تبع، عقاید و مناسکش نیز می تواند تفاوت داشته باشد . این نظریه را شلایرماخر در واکنش به تعارض بین کتاب مقدس و علوم تجربی مطرح کرد، و با آموزه های اسلام تطبیق نمی کند . ارائه نکردن معیاری مشخص برای حقانیت تجربه دینی - به فرض معیار بودن تجربه دینی - و تاکید بر تفاوت انسان ها و اصالت تجربه همه آنها و سایر آنچه ایشان ذکر کرده اند، لوازمی دارد که یک مسلمان نمی تواند آنها را بپذیرد . از جمله می توان گفت: اصالت هر تجربه ای به معنای حقانیت همه ادیان و مکاتب، حتی بت پرستی، است و دیگر آنکه چون تجربه های انسان امروزی به دلیل تفاوتش با انسان گذشته فرق دارد، پس تفسیرهایش نیز متفاوت خواهد بود . در نتیجه، قرآن و سنت برای ما حجیت نخواهند داشت و نیز مناسک و شعائری که پیامبر آورده است، در حق ما لازم الاتباع نیست .