مناظره حضرت جواد(ع) با یحیی بن اکثم

«یحیی بن اکثم » که می خواست حضرت جواد را به وسیله پرسش یک مساله آزمایش نماید، متوجه مامون شد و گفت: ای امیرمؤمنان! اجازه می دهید ازحضرت جواد مساله ای بپرسم؟
مامون گفت: از خود آن حضرت، کسب اجازه کن!
یحیی از حضرت جواد اجازه خواست؟
آن بزرگوار فرمود: مجازی.
یحیی گفت: چه می فرمایی درباره این مساله که شخصی محرم (کسی که در مکه لباس احرام پوشیده) باشد و صیدی را بکشد؟
حضرت جواد -علیه السلام فرمود:
1. آن شخص در حل (خارج از محیط مکه) بوده یا در حرم؟
2. عالم به احکام بوده یا جاهل؟
3. عمدا این عمل را انجام داده یا از روی خطا؟
4. آزاد بوده یا غلام (زر خرید)؟
5. صغیر بوده یا کبیر؟
6. آن اولین صید او بوده (که شکار کرده) یا بیشتر؟
7. آن صید از پرندگان بوده یا غیر از آنها؟
8. آن صید کوچک بوده یا بزرگ؟
9. آن شخص محرم، بر این عمل اصرار دارد یا پشیمان شده است؟
10. شب این عمل را انجام داده یا روز؟
11 احرام عمره بوده یا احرام حج؟
یحیی از شنیدن این فروع و مسائل متحیر شد، هوش از سرش رفت، علامت عجز از صورتش ظاهر شد، زبانش دچار لکنت گردید و مقام علمی حضرت برای اهل مجلس واضح و روشن شد.
در همین هنگام بود که مامون از حضرت جواد -علیه السلام تقاضا کرد و گفت: چنانچه مایل باشید، جواب مسائل شخص محرم را بفرمایید تا مستفیض شویم؟
حضرت جواد -علیه السلام فرمود:
1. اگر شخص محرم صیدی را در غیر حرم (مکه و محیط آن) بکشد و صید از کبیر پرندگان باشد، یک گوسفند کفاره آن خواهد بود که باید قربانی کند.
2. اگر آن صید در حرم باشد، باید دو گوسفند قربانی نماید.
3. اگر جوجه مرغی را زمانی که لباس احرام نپوشیده، بکشد، باید یک بره قربانی کند که تازه از شیر گرفته شده باشد، ولی قیمت آن جوجه بر او واجب نخواهد بود.
4. اگر صید از حیوانات وحشی باشد; نظیر الاغ وحشی، باید یک گاو قربانی کند.
5. اگر صیدی که کشته، شتر مرغ باشد، باید یک شتر قربانی کند.
6. اگر صیدی که کشته آهو باشد، باید یک گوسفند قربانی نماید واگر یکی از آنها را در حرم کشته باشد، باید دو برابر قربانی کند و هدیه کعبه قرار دهد.
7. اگر آن کسی که صید را کشته برای حج احرام بسته باشد، باید در منا قربانی کند و اگر برای عمره احرام بسته باشد، باید در مکه قربانی نماید.
8. اگر عمدا صید را بکشد، گناه کرده، ولی چنانچه از روی خطا باشد، چیزی (کفاره و قربانی) بر او واجب نیست.
9. کفاره شخص حر و آزاد بر خودش واجب می شود، ولی کفاره شخص غلام بر مولای او واجب می گردد.
10. شخصی که صغیر باشد، کفاره بر او واجب نیست، ولی کفاره بر شخص کبیر (بالغ) واجب است.
11 شخصی که از کشتن صید پشیمان شود، همان پشیمانی باعث ساقط شدن عذاب آخرت از او خواهد شد، ولی شخصی که بر کشتن صید اصرار داشته باشد، دچار عذاب آخرت می گردد.
همین که حضرت جواد -علیه السلام شقوق این مساله را تشریح فرمودند. مامون گفت: احسنت یا ابا جعفر! خدا از برای تو خیر بخواهد! آن گاه به حضرت جواد گفت: شما نیز از یحیی بن اکثم مساله ای پرسش نمایید!
حضرت امام جواد -علیه السلام متوجه یحیی شد و فرمود:بپرسم؟
یحیی گفت: میل با شماست، اگر از من چیزی بپرسید، چنانچه بتوانم جواب می گویم والا از خود شما یاد می گیرم.
امام -علیه السلام فرمود: چه میگویی درباره این مساله که:
1. مردی در اول روز به زنی نگاه کرد که بر او حرام بود؟
2. موقعی که قسمتی از روز گذشت، آن زن بر او حلال گردید.
3. همین که ظهر شد بر او حرام گردید.
4. هنگام عصر که فرا رسید حلال شد.
5. وقتی که آفتاب غروب کرد حرام گشت.
6. موقعی که وقت عشا رسید حلال شد.
7. هنگامی که نصف شب شد حرام گردید.
8. موقعی که فجر طلوع کرد بر او حلال شد. بگو بدانم چگونه می شود که این زن گاهی بر آن مرد حلال و گاهی حرام می گردد؟
یحیی بن اکثم گفت: به خدا قسم که من جواب این مساله را نمی دانم، شما بفرمایید تا بیاموزم!
حضرت جواد -علیه السلام فرمود: این زن کنیزکی است و این مرد اجنبی و نامحرم است.
1. اول صبح نگاه کردن وی به آن زن (برای این که نامحرم بود) حرام بود.
2. وقتی که قسمتی از روز گذشت، چون آن کنیز را خرید بر آن مرد حلال شد.
3. وقت ظهر که فرا رسید، برای این که آن کنیز را آزاد کرد، بر او حرام شد.
4. موقع عصر او را تزویج نمود، باز بر او حلال گردید.
5. همین که مغرب شد، به علت این که با او «ظهار» ⁽²⁾ کرد، بر او حرام گشت.
6. وقت عشا که فرا رسید، چون کفاره ظهار را داد بر او حلال گردید.
7. نصف شب به جهت این که او را یک طلاق داد، بر او حرام شد.
8. موقع طلو فجر که فرا رسید، چون رجوع کرد حلال شد.
در همین موقع بود که مامون رو به بنی عباس کرد و گفت: آیا در میان شما شخصی هست که بتواند این مساله را بدین نحو شرح دهد و یا این که مساله قبلی را نظیر وی جواب بگوید؟!
آنان در جواب گفتند: نه به خدا قسم! حقا که تو نسبت به حضرت جواد -علیه السلام از ما اعلم و آگاهتر بودی.
مامون گفت: وای بر شما! اهل بیت حضرت رسول -صلی الله علیه وآله در میان مردم از نظر فضل و کمال ممتازند و کمی سن، مانع فضیلت و کمالات ایشان نخواهد شد. آن گاه قسمتی از فضائل و مناقب حضرت جواد -علیه السلام را شرح داد تا این که مردم برخاستند و مجلس به هم خورد.
مردی خدمت علی -علیه السلام آمد و عرض کرد: یا علی -علیه السلام من هفتصد فرسخ راه می آیم تا هفت کلمه بپرسم.
علی -علیه السلام فرمود: سؤال کن! او سؤالهای خود را به شرح زیر مطرح کرد:
1. آن چیست که از آسمان بزرگتر است؟
2. آن چیست که از زمین وسیعتر است؟
3. آن چیست که از آتش داغتر است؟
4. آن چیست که از زمهریر سردتر است؟
5. آن چیست که از دریا غنیتر است؟
6. آن چیست که از سنگ سخت تر است؟
7. آن چیست که از یتیم ضعیفتر است؟
در جواب حضرت علی -علیه السلام فرمودند:
اول: تهمت.
دوم: حق.
سوم: حرص.
چهارم: حاجت بردن نزد بخیل.
پنجم: آدم قانع.
ششم: قلب کافر
هفتم: سخن چین. ⁽³⁾