نتایج برخی از تازه‌ترین تحقیقات نشان میدهد که فقط وزن کلی بدن نیست که تعیین‌کننده سطح سلامت شماست، بلکه این نکته که اضافه‌وزن یا همان چربی اضافی در کجای بدن شما باشد نیز حایز اهمیت است.
یکی از سوالاتی که ذهن افراد را به خود مشغول می‌کند این است که وزن ایده‌آل من چه قدر است؟ و این البته سوال رایج و مهمی هم هست؛ سوالی رایج به این دلیل که چاقی بسیار رایج است و سوالی مهم زیرا اضافه وزن عواقب جدی برای سلامت دارد. چاقی هم کلسترول بد یا LDL را بالا می‌برد، و هم کلسترول خوب یا HDL را پایین می‌آورد. چاقی پاسخدهی بدن به انسولین را کاهش میدهد، قند و میزان انسولین در خون را بالا می‌برد. و موضوع تنها به تغییر برخی ارقام آزمایشگاهی محدود نمی‌شود، در درازمدت چاقی علت عمده‌ای برای مرگ و معلولیت از جمله به علت حمله قلبی، سکته مغزی، فشار خون بالا، سرطان، دیابت، آرتروز، کبد چرب و حتی افسردگی است.
روش‌های اندازه‌گیری چاقی
روش‌های اندازه‌گیری چاقی در طول سال‌ها تغییر کرده است. دهه‌ها بود که پزشکان بر نمودارهای ساده قد و وزن برای تعیین چاقی تکیه می‌کردند. اما هنگامی دانشمندان دریافتند که آنچه مهم است نه وزن بدن، بلکه میزان چربی بدن است، استانداردهای چاقی شروع به تغییر کردند. در دهه 1980 اندازه‌گیری ضخامت چین پوستی روش رایج برای تعیین چاقی بود. بعدها دکترها به یک روش ایجاد شده در قرن نوزدهم به وسیله ریاضیدان بلژیکی، آدولف کوئتلت، بازگشتند. این روش برای اندازه‌گیری چربی بدن، به اندازه‌گیری قد و وزن و بعد تقسیم کردن وزن (به کیلوگرم) به مجذور میزان قد (به متر) بستگی دارد. ضریب به دست آمده که ابتدا شاخص کوئتلت نامیده می‌شد، اکنون شاخص توده بدنی (BMI) نام دارد و تاکنون به عنوان روشی استاندارد برای تشخیص اضافه وزن و چاقی باقی مانده است.
فراسوی BMI
یک مشکل استفاده از BMI این است که فرد برای محاسبه آن باید تا حدی ریاضی بداند. البته این مشکل خیلی مهم نیست. امروزه ماشین حساب‌های روی اینترنت می‌توانند به راحتی این کار را برای شما انجام دهند، همچنین می‌توانید از جداول تهیه‌شده قبلی استفاده کنید. BMI تخمین خوبی از چربی بدن فراهم می‌کند و نسبت به اندازه‌گیری چین پوستی دقیق‌تر است. با این حال، BMI نقایصی هم دارد. یکی اینکه ورزشکاران کاملا تعلیم‌دیده که عضلات بزرگ دارند، ممکن است BMI حدود 30 یا گاهی تا 32 داشته باشند و در عین حال، میزان چربی بدن آنها اندک باشد. در سر دیگر طیف نیز BMI ممکن است نتواند میزان چربی بدن را در بزرگسالانی که مقدار زیادی از توده عضلانی‌شان را از دست داده‌اند، نشان دهد. اما مهم‌ترین مشکل این است که BMIچربی کلی بدن را بدون توجه به اینکه چربی چگونه در بدن توزیع شده است، نشان میدهد. اگرچه نداشتن چربی اضافی خوب است، ولی یک نوع چربی اضافی از انواع دیگر خطرناک‌تر است. پژوهش‌ها نشان میدهد که چربی شکمی بدترین چربی است.
چرا چاقی شکمی، خطرناک است؟
چه چیزی چربی شکمی را این همه زیانبار می‌کند؟ دانشمندان در این مورد اطمینان ندارند، اما پژوهش‌ها در این مورد شواهدی را به دست داده‌اند. ابتدا باید بدانید که چربی شکم در اشکال مختلف وجود دارد. مقداری از آن زیر پوست شکم است. این چربی زیرپوستی مانند چربی در هر جای دیگر بدن عمل می‌کند. این چربی دوستدار سلامت نیست، اما تهدید خاصی هم به حساب نمی‌آید. اما چربی درون شکم ماجرای دیگری دارد. این چربی که به آن چربی احشایی می‌گویند در اطراف اندام‌های داخلی قرار دارد و واقعا خطرناک است. اما چرا؟ یکی از اولین توضیحات در این مورد این بوده است که چاقی احشایی به فعالیت بیش از حد سازوکارهای پاسخ استرس بدن مرتبط است. بر اساس این نظریه فعالیت بیش از حد دستگاه عصبی مرکزی و غده‌های فوق کلیوی به افزایش میزان هورمون‌های استرس مانند آدرنالین و کورتیزول در بدن منجر می‌شود، و این امر به نوبه خود به افزایش میزان فشار خون و خطر بیماری قلبی منجر می‌شود.
یک توضیح جدیدتر در این مورد بر مفهوم سمیت چربی تکیه دارد. سلولهای چربی درون‌شکمی یا احشایی بر خلاف چربی زیرپوستی، از خود فرآورده‌های شیمیایی را مستقیما به درون جریان خون ورید باب یا پورتال آزاد می‌کنند که مستقیما خون را به کبد می‌رساند. در نتیجه سلولهای چربی احشایی که مملو از تری‌گلیسریدهای اضافی هستند، اسیدهای چرب آزاد را از این راه به کبد می‌ریزند. اسیدهای چرب آزاد همچنین در لوزالمعده، قلب و سایر اندام‌ها تجمع پیدا می‌کنند. در همه این اندام‌ها، تجمع اسیدهای چرب آزاد در سلول‌هایی صورت می‌گیرد که برای ذخیره کردن چربی طراحی نشده‌اند. نتیجه اختلال کارکرد آن اندام است، که به اختلال تنظیم انسولین، قند خون، و کلسترول و نیز کارکرد غیرطبیعی قلب می‌انجامد.
فرضیه سوم بر مبنای درک جدید از کارکرد پیچیده سلولهای چربی است. دانشمندان زمانی اعتقاد داشتند که سلول های چربی تنها محفظه‌های غیرفعالی هستند که کالری اضافی را به صورت چربی ذخیره می‌کنند. اما امروزه روشن شده است که سلولهای چربی علاوه بر ذخیره انرژی اضافی، شمار فراوانی از پروتئین‌ها را آزاد می‌کنند که به جریان خون وارد می‌شوند، و بر کارکرد سایر اندام‌ها اثر می‌گذارند. در واقع این پروتئین‌ها (آدیپوکین‌ها) به عنوان هورمون عمل می‌کنند. به نظر می‌رسد بسیاری از آنها مانند کورتیزول، آنژیوتانسینوژن و آدیپوسنتین پاسخدهی انسولین را تشدید می‌کنند، میزان کلسترول خوب یا HDL را بالا می‌برند و خطر بیماری قلبی را کاهش می‌دهند. اما سلولهای چربی احشایی بر خلاف سلولهای چربی معمولی مقدار زیادی آدیپوکین‌های زیانبار تولید می‌کنند.
این سه نظریه رد کننده یکدیگر نیستند و ممکن است هر سه آنها تا حدی درست باشند و دانشمندان ممکن است در آینده سازوکارهای جدیدتری را هم کشف کنند. در مجموع مشاهدات بالینی و پژوهش‌های پایه‌ای توافق دارند که زیادی چربی درون شکم یک عامل عمده در ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی است.
چگونگی ارزیابی چاقی شکمی
دقیق‌ترین روش برای اندازه‌گیری چربی احشایی شکم استفاده از سی‌تی اسکن یا ام‌آرآی است. این روش‌های تصویربرداری بیشتر در تحقیقات در مورد چاقی شکمی مورد استفاده قرار می‌گیرند. یک روش ساده‌تر برای ارزیابی چاقی شکمی نسبت دور کمر به دور باسن است، در حالی که شکم‌تان را شل کرده‌اید، در سطح ناف دور کمرتان را اندازه بگیرید و دور باسن‌تان را در وسیع‌ترین نقطه که معمولا از روی برجستگی‌های استخوانی لگن می‌گذرد، اندازه‌گیری کنید. در نهایت، اندازه دور کمرتان را به اندازه دور باسن‌تان تقسیم کنید. در مردان هر چه این نسبت از95/0 بالاتر رود، و در زنان در رقم‌های بالای 85/0 احتمال حمله قلبی و سکته مغزی افزوده می‌شود. برای اینکه به طور دقیق بتوانید این نسبت را به دست آورید، هنگام اندازه‌گیری کفش‌های‌تان را در آورید و در حالی که پاهای‌تان کنار هم قرار دارد، بایستید. شکم‌تان را برهنه کنید. نفس‌تان را بیرون دهید و شکم‌تان را شل بگیرید. از یک متر خیاطی که کشیده نمی‌شود، استفاده کنید. دور کمر را در سطح ناف اندازه بگیرید. اطمینان حاصل کنید که نوار اندازه‌گیری موازی زمین قرار دارد. اندازه را تا حد میلی‌متر ثبت کنید و اندازه‌گیری را یک بار دیگر تکرار کنید تا مطمئن شوید درست اندازه‌گیری کرده‌اید.
کنترل چاقی شکمی
اندازه‌گیری دور کمر برای فهمیدن اینکه دچار چاقی شکمی و زیادی چربیهای احشایی هستید، آسان است اما انجام دادن کاری برای خلاص شدن از آن بسیار مشکل است. اگر فکر می‌کنید که با دراز و نشست و شنا رفتن، می‌توانید چربی شکمی را برطرف کنید، کاملا اشتباه می‌کنید. این ورزش‌ها برای افزایش قوام عضلات شکم مفید هستند و ظاهر شما را بهتر می‌کنند اما به طور خاص تاثیری بر سوزاندن چربی شکمی ندارند. انواع دستگاه‌هایی هم که در بازار موجودند و وعده کاهش چربی شکمی را می‌دهند، حتی بدتر هستند. آنها تنها پول و وقت شما را به هدر می‌دهند، بدون اینکه اندازه دور کمرتان را کاهش دهند. همچنین اعمال جراحی مانند لیپوساکشن و آپرونکتومی (تامی تاک) را نیز فراموش کنید. این جراحی‌ها تنها چربی زیرپوستی را در میانه شکم شما برمی‌دارند، اما اثری بر چربیهای احشایی شما ندارند. این اعمال زیبایی ظاهر شما را بهتر می‌کنند و دور کمرتان را کاهش می‌دهند، اما کاری برای سوخت و ساز یا سلامت بدن شما انجام نمی‌دهند. این اصول را به یاد داشته باشید. تنها راه برای کاهش چربی احشایی کاهش وزن است و تنها راه برای کاهش وزن سوزاندن بیشتر کالری با ورزش و کاهش دریافت کالری از راه غذا است. کاهش وزن پایدار هم به کاهش کالری دریافتی و هم افزایش فعالیت جسمی نیاز دارد.
چاقی مردانه
چاقی شکمی با نام‌های مختلفی مورد اشاره قرار می‌گیرد، از جمله چاقی بالاتنه‌ای، چاقی تنه‌ای، چاقی مرکزی و چاقی احشایی. همچنین گاهی به آن چاقی سیب‌مانند می‌گویند. از آنجایی که این نوع چاقی در مردان شایع‌تر از زنان است، به آن چاقی مردانه هم گفته می‌شود.
وقتی از چاقی حرف می‌زنیم از چه حرف می‌زنیم؟
چاقی یک تعریف عام دارد: افرادی که نمایه توده بدنی یا BMIآنها بالای 30 باشد، چاق تلقی می‌شوند. کسانی که نمایه توده بدنی‌شان بین 25 تا 30 باشد، دچار اضافه وزن هستند. عده‌ای معتقدند که اگر این نمایه توده بدنی بالای 40 باشد، این فرد دچار چاقی بیش از اندازه است. اما اینها چاقی عام هستند. در استانداردهای آمریکایی، اگر آقایان دارای دور کمر بالای 102و خانم‌ها بالای 88 سانتی‌متر باشند، چاق محسوب می شوند اما در مطالعات انجام شده در کشور ما در مرکز مدیریت بیماری‌ها، این اعداد برای مرد و زن در ایران 90 سانتی‌متر است؛ یعنی تقریبا یکسان. یعنی اگر در مردان و زنان دور کمر بالای 90 سانتی‌متر باشد، این افراد جزو گروه افراد چاق تلقی می‌شوند. مرز بالای 90 سانتی‌متر به نام چاقی تنه‌ای محسوب می‌شود.
اهمیت چاقی تنه‌ای در این است که افرادی که دارای چاقی تنه‌ای هستند، این چاقی در آنها یک عامل مستقل برای ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی محسوب می‌شود. اینکه چاقی چه عوارض متابولیکی دارد، مشخص است؛ از جمله اینکه چاقی می‌تواند شخص را مستعد ابتلا به دیابت کند. در افراد چاق بیماری دیابت شایع‌تر است. به این حالت دیابتوسیتی گفته می‌شود، یعنی مجموعه دیابت و چاقی؛ یعنی این دو ارتباط قابل توجهی با هم دارند. یکی از مشکلات به دنبال چاقی بحث دیابت نوع دوم است که شیوع آن با چاقی چند برابر می‌شود. البته در افراد چاق عدم تحمل به گلوکز هم دیده می‌شود. چاقی ممکن است باعث بیماری پیش دیابت هم بشود، یعنی دیابت ایجاد نشود اما قند ناشتای مختل یا قند بعد از غذای مختل وجود داشته باشد. از جمله مشکلات دیگر افزایش فشارخون است. میزان چربی خون در این افراد بالاتر است. به دلیل افزایش توده بافت چربی در افراد چاق، آنها دچار افزایش تری‌گلیسیرید خون و کاهش میزان چربی خوب خون یا همان HDL هستند. از عوارض دیگر چاقی، مشکلات مربوط به کیسه‌های صفرا و سنگ‌های کیسه صفرا است.
در خانم‌های چاق آمار سرطان پستان و در مردان چاق آمار سرطان پروستات بالا است و در مجموع 15 نوع سرطان در افراد چاق بیشتر از افراد معمولی رخ میدهد.
اختلالات خواب مثل آپنه یا قطع تنفس نیز در این افراد بیشتر است. چاقی بسیاری از سیستم‌های بدن را تحت تاثیر قرار میدهد؛ به خصوص در دختران جوان، عارضه چاقی سبب ایجاد تخمدان پلی‌کیستیک می‌شود و مشکلات تخمدانی و تاخیر در عادت ماهیانه ایجاد می‌شود. چاقی شکمی به عنوان عامل خطر مستقل برای قلب و عروق و دیابت مقاوم بر انسولین و کبد چرب است.
البته باید به این موضوع هم اشاره کرد که برخی بیماری‌های غدد هم ممکن است موجب چاقی افراد شود؛ مثل افرادی که دچار کوشینگ می‌شوند. افزایش مصرف کورتون، کم‌کاری‌های پیشرفته تیرویید یا برخی از کم‌کاری‌های هیپوفیز می‌توانند به چاقی منجر شوند. این چاقی‌ها در زمینه بیماری‌های غددی است و اگر بیماری‌های زمینه‌ای درمان شود، چاقی نیز درمان می‌شود.
منبع:www.salamat.com
/ع