اعتماد کامل به کرم‌های ضد آفتاب‌‌ها صحیح نیست

دکتر محمدعلی نیلفروش زاده؛ متخصص پوست و مو

استفاده از کرم‌های ضد آفتاب هر دو تا سه ساعت، با غلظت کافی و مناسب می‌‌‌تواند پوشش محافظتی خوبی در برابر آفتاب به شمار رود اما اعتماد کامل به آنها جایز نیست.

امروزه آثار زیان آور پرتوی فرابنفش نورخورشید بر روی پوست انسان به صورت پیری زود هنگام و بروز سرطانها شناخته شده است و کرم‌های ضدآفتاب پوشش‌‌های محافظتی ساده و در دسترسی هستند که می‌‌‌توانند تاثیر این پرتو را بر روی پوست کم کنند اما بعضی‌‌ها با وجود آنکه از مقدار کافی آن هم استفاده نمی کنند، ساعت‌ها در ساحل دریا یا فضای باز در مقابل آفتاب می‌‌‌خوابند یا آمد و شد می‌‌‌کنند. 

اشعه‌‌هایی که به زمین می‌رسند از سه جزء تشکیل شده‌اند

نور قابل رؤیت (50 درصد)، اشعه مادون قرمز (40 درصد) و اشعه ماوراء بنفش (10 درصد).

اشعه ماوراء بنفش یعنی عامل اصلی آسیب رساندن به پوست از طیف‌‌های مختلفی تشکیل شده است که مهم‌ترین آن‌‌ها اشعه‌‌های UVA و UVB هستند.

با توجه به اینکه تمام قسمت‌های بدن به اشعه آفتاب حساس است، لازم است صورت، دست‌ها، پاها و مناطقی از بازوها که در آقایان باز هستند با غلظت مناسبی از کرم یا لوسیون ضد آفتاب پوشیده شوند.

مقدار مناسب کرم برای صورت، معادل نصف قاشق چایخوری و درنهایت یک بند انگشت است.

امروزه با توجه به رواج استفاده از لباس‌های باز و کوتاه در کودکان و همچنین مراجعه به استخرهای روباز در فصل تابستان، حملات آفتاب سوختگی در دوران کودکی بخصوص آنهایی که پوستی روشن دارند، می‌‌‌تواند زمینه ساز بدترین نوع سرطان پوست یا ملانوم  بدخیم در بزرگسالی باشد.

با آنکه کشور ما کشوری آفتابی است اما به نظر می‌‌‌رسد اغلب مردم آگاهی کافی از آثار زیان بخش آفتاب ندارند یا به محافظت از آن اهمیت نمی‌دهند، این امرمتاسفانه موجب شیوع ملانوم بدخیم در ایران شده است.

در پاسخ به این سوال که آیا محافظت دائمی از نور آفتاب مانع تولید ویتامین «D» ضروری در بدن و بروز پوکی استخوان نمی‌شود؟

می‌توان گفت: فعالیت هورمونی بدن انسان آنچنان منظم است که قرار گرفتن دقایقی کوتاه آنهم تنها صورت و پشت دست‌ها برای تولید ویتامین «دی» در بدن بزرگسالان کفایت می‌‌‌کند و در صورت تامین غذای کافی و مناسب، جای نگرانی نیست اما بیشتر نگرانی ما در شیرخواران و سالمندان است.

علاوه بر لزوم استفاده از لبنیات و ماهی در سالمندان، در این گروه و همچنین نوزادان دریافت جبرانی ویتامین «D» به صورت قرص، شربت یا قطره ضروری است.

مقدار اشعه فرابنفش لامپ‌های مهتابی یا صفحات نمایشگر رایانه ناچیز بوده و اگر در برابر آفتاب محافظت شود، در این موارد نگرانی وجود نخواهد داشت.

باید دقت کرد که کرم‌های ضد آفتابی که در ورزش اسکی و همچنین در کودکان استفاده می‌‌‌شود، متفاوت است و توصیه می‌‌شود، کرم‌های ضد آفتابی با توجه به جنس، سن و نوع پوست تجویز شود و به همین دلیل افرادی که از این کرم‌ها استفاده می‌‌‌کنند آنرا به دیگران معرفی نکنند زیرا برخی افراد به دلیل پوست حساس به کرم‌های فاقد مواد معطر یا رنگی نیاز دارند.

به طور کلی در کاربرد صحیح کرم‌‌های ضد آفتاب نکات زیر قابل توجه است

1- از هر گونه مواجهه غیر ضروری با نور آفتاب خودداری کنید. سعی کنید بین ساعت‌‌های 10 صبح تا 3 بعد از ظهرکه بیشترین میزان اشعه مضر آفتاب وجود دارد (به خصوص در فصل تابستان) از خانه یا محیط‌‌های سربسته خارج نشوید.

سعی کنید در سایه حرکت کنید و از مکان‌‌هایی که نور آفتاب به طور مستقیم می‌‌تابد عبور نکنید.

2- با روش‌‌های مختلف، جلوی تابش نور آفتاب به پوست را بگیرید. مثلاً لباس‌‌های آستین دار و جوراب‌‌های ضخیم بپوشید.

وقتی می‌‌خواهید از جایی عبور کنید که آفتاب مستقیم می‌‌تابد، می‌‌توانید اگر مجله و یا چیزی مشابه آن را در دست دارید جلوی صورت خود بگیرید.

حتی خانم‌‌هایی که چادر می‌‌پوشند، با دقت آن را مقابل صورت قرار دهند. در مورد دست‌‌ها نیز بهتر است دستکش بپوشید و یا آن‌‌ها را زیر چادر نگه دارید.

داخل خانه یا جاهایی که پوشش کامل ندارید به هیچ وجه در مقابل نور مستقیم آفتاب قرار نگیرید و از سایبان، چتر، و یا کلاه‌‌های لبه دار استفاده کنید.

استفاده از این کلاه، به ویژه برای افرادی که در مزارع کار می‌‌کنند، بسیار مهم است. اندازه لبه این کلاه‌‌ها، باید حداقل 5/7 سانتی متر باشد.

3- هر روز به طور مرتب از فرآورده‌‌های ضد آفتاب استفاده کنید. به نوشته‌‌های روی جعبه این فرآورده‌‌ها دقت کنید و عدد مربوط به عیار حفاظتی یا SPF را بخوانید؛ این عدد باید حداقل برابر 15 باشد. حتی در فصل زمستان و در هوای ابری و حتی در مواقعی که در منزل هستید نیز از ضد آفتاب استفاده کنید.

4- از برنزه کردن پوست بپرهیزید و کمتر حمام آفتاب بگیرید. از رفتن به سالن‌‌های مخصوص برنزه کردن پوست که از اشعه مصنوعی فرابنفش A برای این کار استفاده می‌‌کنند خودداری کنید.

در صورتی که خیلی تمایل دارید که رنگ پوستتان برنزه باشد، از کرم‌های مخصوص برنزه کردن استفاده کنید تا ضمن در امان ماندن از اشعه آفتاب رنگ دلخواهتان را نیز به دست آورید؛ البته استفاده از این کرم‌ها نیز بی ضرر نیست.

5- از آموزش به دیگران غافل نباشید، به خصوص به کودکانتان یاد بدهید که از آفتاب دوری کنند.

دوران کودکی، مهم ترین سن از نظر دریافت اشعه مضر آفتاب است و بسیاری از عوارض آفتاب که در سنین میانسالی و پیری ظاهر می‌‌شود به ویژه یکی از سرطان‌‌های بسیار خطرناک پوست به نام ملانوم بدخیم، حاصل تماس با آفتاب در سنین کودکی است.

کودکان به دلیل فعالیت بیشتر و بازی‌‌های خاص این دوران کودکی، بیشتر در معرض تابش آفتاب قرار می‌‌گیرند؛ لذا از پوشاندن لباس‌‌های بدون آستین به آن‌‌ها، به خصوص در فصل تابستان، خودداری کنید و آنها را به استفاده از کلاه عادت دهید.

آموزش به کودکان در زمینه دوری از آفتاب و استفاده از ضد آفتاب‌‌ها اهمیت زیادی دارد.

به دیگر افراد بزرگسالی که نسبت به این مساله آگاهی ندارند هشدار دهید و آن‌‌ها را از خطرهای آفتاب آگاه سازید. 

پیری زودرس

استفاده از ضد آفتاب برای جلوگیری از سرطان پوست و پیری زودرس و دیگر آثار مخرب آفتاب ضروری است.

در حقیقت، استفاده از یک ضد آفتاب مناسب میزان تأثیر اشعه ماوراء بنفش را بر روی پوست کاهش می‌‌دهد و علاوه بر جلوگیری از آثار دیررس آفتاب مثل سرطان، از آثار زود رس آن مثل آفتاب سوختگی، قرمزی و تیره شدن پوست نیز می‌‌کاهد.

در صورتی که به‌طور مرتب از ضد آفتاب استفاده کنید، احتمال ایجاد لکه‌‌های پوستی به ویژه روی صورت بسیار کمتر می‌‌شود.

همچنین، ضد آفتاب به دلیل جلوگیری از تخریب الیاف پروتئینی پوست، یعنی کلاژن و الاستین، از پیر شدن پوست و افتادگی آن، پیشگیری می‌کند. 

ضد آفتاب‌های فیزیکی و شیمیایی

به طور کلی، دو نوع ضد آفتاب وجود دارد: ضد آفتاب‌‌های فیزیکی و ضد آفتاب‌‌های شیمیایی.

در ساختمان ضد آفتاب‌‌های شیمیایی، از موادی مانند PABA، سالیسیلات‌‌ها و سینامات‌‌ها که جلوی اشعه UVB را می‌‌گیرند و بنزوفنون‌‌ها و دی بنزوئیل متان‌‌ها که جلوی اشعه UVA را می‌‌گیرند، استفاده می‌‌شود.

البته گاهی پیش می‌‌آید که افراد به یکی از این مواد حساسیت دارند و استفاده از این مواد موجب قرمزی و خارش پوست صورت آن‌‌ها می‌‌شود.

در ساختمان ضد آفتاب‌‌های فیزیکی، از موادی مانند اکسید روی و دی اکسی تیتانیوم استفاده می‌‌شود که احتمال حساسیت به آن‌‌ها بسیار اندک است.

توصیه ما این است که برای کودکان و نیز در افراد مبتلا به بیماری‌‌های پوستی خاص که پوست آن‌‌ها تحریک پذیر است، از ضد آفتاب‌‌های فیزیکی استفاده شود.

به چند نکته بر روی برچسب ضد آفتاب دقت کنید: شماره SPF آن باید حداقل 15 یا بالاتر باشد. مقاوم و یا عایق در برابر آب باشد. ضد تعریق و شستشو باشد.

جلوی اشعه‌‌های UVA و UVB را بگیرد. تاریخ مصرف آن نگذشته باشد. ساخت یک شرکت معتبر باشد و تقلبی نباشد.

توصیه می‌‌کنیم انتخاب ضد آفتاب مناسب برای پوست خود را به یک متخصص پوست واگذار کنید؛ چون هر نوع ضد آفتابی برای هر پوستی مناسب نیست.

به عنوان مثال، برای پوست‌‌های مستعد به آکنه (جوش غرور جوانی) و چرب، باید از ضد آفتاب‌‌هایی استفاده کرد که حداقل چربی را داشته باشند یا به اصطلاح oil free باشند.

کیفیت برخی محصولات خارجی بسیار خوب است (البته نه همه آنها) و البته قیمت بالایی هم دارند، با توجه به اینکه ضد آفتاب را باید به طور مداوم استفاده کرد و با توجه به اینکه شرکت‌‌های مختلفی در کشورمان ضد آفتاب‌‌های متنوع و بعضاً با کیفیت‌‌های قابل مقایسه با انواع خارجی تولید کرده اند برای اکثر خانواده‌‌ها استفاده از ضد آفتاب‌‌های ایرانی تایید شده توسط متخصصان پوست اقدامی مقرون به صرفه و مناسب است.

تجربه خود شما در انتخاب ضد آفتاب هم بسیار مهم است. ضد آفتابی که مثلاً برای دوست شما بسیار مناسب است می‌‌تواند برای شما مضر باشد.

ممکن است شما یک ضد آفتاب خوب و با قیمت بالا تهیه کنید؛ اما هنگام استفاده احساس راحتی نکنید مثلاً احساس گرمی و خفکی داشته باشید یا به آن حساسیت داشته باشید و پوست‌تان قرمز شود یا خارش پیدا کند.

از همه مهم‌تر اینکه ممکن است صورت شما هنگام مصرف آن جوش بزند. همه اینها، علل خوبی برای عوض کردن ضد آفتاب است. آنقدر تجربه کنید تا نوع مناسب را برای پوست خود بیابید. 

مصرف ضد آفتاب در کودکان

استفاده از ضد آفتاب در دوران کودکی حتی مهم تر از جوانی است؛ بنابراین کودکانتان را به مصرف آن عادت دهید.

هر روز باید از ضد آفتاب استفاده کنید و حتی در فصل زمستان و در هوای ابری نیز آن را ترک نکنید در صورتی که در فصل زمستان یا در هوای ابری هستید و کارتان در خانه و محلی است که نور مستقیم آفتاب وجود ندارد، مصرف یک بار در روز ضد آفتاب کافی است؛ اما در صورتی که در بیرون خانه و در هوای آفتابی قرار دارید هر 4-3 ساعت ضد آفتاب مصرف کنید.

در مصرف ضد آفتاب صرفه جویی نکنید. به دلیل گرانی قیمت، بعضی از مصرف کنندگان فقط پوست خود را کمی چرب می‌‌کنند که این کافی نیست برای صورت باید حدود نصف قاشق چای خوریی معادل یک بند انگشت ضد آفتاب استفاده کرد.

ضد آفتاب فقط مخصوص صورت نیست و باید به هر قسمت از پوست که روباز باشد مانند گردن، گوش‌‌ها و پشت دست‌‌ها مالیده شود.

ضد آفتاب را مستقیماً روی پوست بمالید و کرم دیگری مثل لوازم آرایش را زیر آن مصرف نکنید. توصیه می‌‌شود ضد آفتاب حداقل 30-15 دقیقه قبل از بیرون آمدن از خانه و تماس با آفتاب مصرف شود.

بهتر است ضد آفتاب نزدیک چشم مالیده نشود به ویژه اگر ورزش یا فعالیت زیادی می‌‌کنید؛ زیرا مواد شیمیایی ضد آفتاب می‌‌توانند موجب تحریک چشم شود.

برای محافظت از پوست دور چشم خود (برای پیش گیری از آب مروارید) بهترین راه استفاده از عینک مقاوم در برابر اشعه ماوراء بنفش (UV) است.

نکته آخر و مهم تر از همه آن که مصرف ضد آفتاب به این معنی نیست که می‌‌توانید بدون هیچ اشکالی مقابل آفتاب بروید. چنین فکری باعث می‌‌شود که ضرر ضد آفتاب بیش از نفع آن شود بنابراین باید ضمن استفاده مرتب از ضد آفتاب، از نور مستقیم آفتاب نیز دور بود و سایر روش‌‌های مقابله با آفتاب مانند لباس پوشیدن و استفاده از کلاه و سایه بان و غیره را نیز فراموش نکرد.

البته اثرات مفید نور آفتاب برای ساختن ویتامین D نیز نباید دور از نظر بماند اما لازم به ذکر است که مقدار ویتامین D لازم با رژیم غذایی مناسب قابل دستیابی است و اگر از رژیم غذایی مناسب استفاده شود کمبود آن مشخص نخواهد شد.