موضوع ظهور امام مهدی(عج) اولین و اصلی ترین و به عبارت دقیق تر تنها مسأله مهم فرا روی جامعه انسانی و به ویژه مسمانان و بالاخص شیعیان است. امری که حیات انسانی مردم به آن وابسته است. امید و آرزوی آینده ای روشن با آمدن او، انسان ها را زنده نگه داشته و با فرهنگ انتظار است که زندگی ما معنا پیدا کرده است. موضوع مهدویت و فرهنگ انتظار که در کلمات پیشوایان دین از آن سخن به میان آمده است مجموعه ای کامل از باورها و رفتارهای لازم برای یک حرکت صحیح به سمت مقصد نهایی که همان آمادگی برای ظهور است را در درون خود دارد تا هر کس که خواهان آمدن اوست بتواند به درستی و بر اساس رضایت ولی خدا در مسیر آمادگی برای تحقق ظهور گام بردارد.وما امیدوار هستیم که این دوران زیبا و شکوهمند در زمان ما اتفاق بیافتد، و بخاطر همین اولین دعای ما ظهور امام زمان (عج)می باشد.
اما هر از چند گاه، موجی انحرافی فضای فکری و رفتاری مردم را دچار تشویش کرده و با ایجاد برخی انتظارات و توقعات کاذب، آسیب جدی به حرکت مردم در مسیر آمادگی فکری و روحی برای ظهور وارد می کند. که تهیه و توزیع اینگونه سی دی ها که حاوی تطبیق هایی است از آن نمونه است.
و بر اهل علم و نظر لازم است با موضع گیری درست و تبیین مباحث، این فضای مسموم را از بین برده و آرامش فکری و رفتاری را به مردم بازگردانند. این نوشته حاصل نظر جمعی از پژوهشگران عرصه مهدویت در مرکز تخصصی مهدویت قم می باشد که به صورت خلاصه ارائه می شود، و از دو بخش تشکیل شده است.
الف. نکات راهبردی
1. در مکتب گران سنگ و بی بدیل شیعه و تفکر ناب مهدویت، محکمات و مسلماتی وجود دارد که مردم با تأسی و عمل به آن ها، از هر تأویل و توجیه و حدس و گمان های نابه جا، بی نیاز می شوند. از جمله آن ها لزوم تبعیت علماء در عصر غیبت و ولی فقیه در صورت تشکیل حکومت اسلامی در این دوران است. لزوم تبعیت در امور متعدد از جمله حوادث واقعه را شامل می شود. بنابراین بر همه ما لازم است در جهت گیری ها و اظهار نظرها، توجه به علما داشته باشیم و همراه آنان حرکت کنیم نه جلوتر؛ و در هر موضع گیری نظرات آنان را جویا شده و عمل کنیم. علمایی که عمل به دین و وظیفه دینی را سرلوحه رفتار خود قرار داده اند؛ آنانی که مخالفت با هوای نفس را نصب العین قرار داده اند و رغبتی به دنیا و لذات زودگذر آن ندارند.
همچنین در معارف بلند شیعه، وظایف افراد در قالب فرهنگ انتظار به روشنی بیان شده است که جهت گیری کلی آن زمینه سازی برای ظهور در قالب دستورات دین تحت سرپرستی علما و ولی فقیه است و لذا معنا ندارد که انسان، وارد فعالیت های به اصطلاح تحلیلی بدون پشتوانه شود و کسانی که شایستگی برای اظهار نظر ندارند سخنانی را مطرح کرده و جهت حرکت مردم را دچار انحراف کنند.
2. مباحث مهدویت مانند سایر معارف دینی از پشتوانه عقلی و نقلی برخوردار است و معارف نقلی نیز شامل آیات قرآن و روایات می باشد. همانگونه که در سایر معارف دینی، برخی روایات ضعیف و غیر قابل استناد وجود دارد و علما با جُهد علمی خود، اینگونه احادیث را از احادیث صحیح جدا می کنند، در بحث مهدویت نیز، روایات ضعیف و غیر قابل اعتبار وجود دارد که باید پالایش شود و کسی حق ندارد این روایات را بدون توجه به ضعف سند و اشکال در محتوا و متن دست مایه حرف های خود قرار دهد و فضای فکری جامعه را دچار تشویش کند.
3. از کارهای بسیار مهمی که فقها در راستای فهم صحیح معارف و احکام دین انجام می دهند بررسی سند روایات می باشد که به علت اهمیت آن، علم رجال شکل گرفت، و هیچ فقیهی به خود اجازه نمی دهد بدون توجه به سند، روایتی را پذیرفته و بر طبق آن فتوا دهد. بر این اساس، آیا می توان پذیرفت که علم رجال در احکام فرعی رعایت شود ولی در مباحث مهمی مانند مباحث مهدویت که عموم مردم به آن حساسیت داشته و واکنش نشان می دهند فراموش شود؟ و عده ای غیر متخصص به خود اجازه دهند با استفاده از هر حدیثی هر چند ضعیف، با عقاید و احساسات مردم بازی کنند؟
4. علامت ظهور با توجه به روایات به علایم حتمی و غیر حتمی تقسیم می شوند. معنای علامت غیر حتمی نیز از خود روایت روشن است که یعنی عدم تحقق آن امکان دارد. وقتی خود ائمه علامتی را غیر حتمی معرفی می کنند دلیلی ندارد این گونه علایم پررنگ نشان داده شود و به گونه ای ارائه شود که باید باشد و اکنون هست.
5. از معضلاتی که فرهنگ ناب مهدویت را دچار آسیب می کند بحث «تطبیق» است. یعنی مطابقت دادن علایم با حوادث خارجی. تطبیق قطعی تقریباً غیر ممکن است زیرا ما علم کافی نداریم. تطبیق احتمالی ممکن است آن هم توسط افرادی که متخصص در فن بوده و جوانب کار را کاملاً می سنجند. مرجع در اینگونه امور، علمای راستین هستند که اظهار نظر آن ها مورد توجه است.
مگر این امور از حوادث واقعه نیستند (و اما الحوادث الواقعه) و نباید طبق دستور امام زمان(عج) به علما رجوع کرد؟ چگونه عده ای ناآشنا به معارف مهدوی به خود اجازه می دهند کلام امام زمان را زیر پا گذاشته و مرز علما را بشکنند و هرچه خواستند بگویند؟
6. رهبر فرزانه انقلاب حضرت امام خامنه ای شخصیتی بی بدیل در زمان کنونی است که در قله علم و عمل، تقوا و درایت، شجاعت و زمان شناسی بوده و در هر زمان که لازم باشد آنچه را مورد نیاز مردم است تذکر می دهند. کمالات ایشان برای همگان روشن است و برای بیان عظمت و بزرگی ایشان هیچ نیازی نیست تا بخواهیم او را بر کسی تطبیق دهیم (اگر باعث منقصت و کوچکی ایشان نشود) ما به ایشان کمال ارادت را داشته و امر ایشان را مطاع دانسته و وجوب تبعیت و اطاعت از ایشان را لازم می دانیم و بهترین تعبیر را برای ایشان به این عنوان «روحی له الفداء» بکار می گیریم. مردم ایران این رهبر عظیم الشأن را به خاطر ویژگی های خودش دوست دارند و علما برای ایشان کمال احترام را قائلند.
7. به نظر می آید تطبیق برخی افرادی که در روایات از آنان یاد شده به برخی شخصیت هایی که در زمان حاضر وجود دارند منشاأ آمریکایی و اسرائیلی دارد و آنان بودن که اینگونه تطبیق ها را ابتدا مطرح کردند. و برخی افراد در جامعه ما نیز از روی بی دقتی به آن دامن زدند. لازم است کمی تأمل شود. آیا این کار نوعی علامت سازی نیست؟
باید توجه داشت برخی افراطیون مسیحی و یهودی که از آنان صهیونیسم مسیحی یاد می شود اینگونه تلقین می کنند که ما باید زمینه را برای آمدن مسیح موعود فراهم کنیم. ما باید جنگ آرماگدون را ایجاد کنیم تا او بیاید زیرا آمدن مسیح موعود متوقف بر آمدن اوست. آیا آنچه برخی افراد در کشور ما انجام می دهند به نوعی حرکت در مسیر خواست دشمنان نیست.
ب. تأملی گذرا به محتوای این فیلم مستند
در این فیلم به گونه ای القا شده است که گویا محتوای آن بر اساس نظر کارشناسان و محققین متعدد عرصه مهدویت است و از پشتوانه روایی فراوان و احادیث صحیح برخوردار است.
لازم است اشاره شود که مستندات اصلی این فیلم کتب و روایات ذیل است:
الزام الناصب: این کتاب که توسط یکی از معاصرین نوشته شده است از منابع معتبر روایات مهدویت شمرده نمی شود. روایاتی در آن وجود دارد که در کتب معتبر و علما گذشته نبوده است. البته ما نویسنده آن را محترم دانسته و با حسن ظن می گوییم احتمالاً ایشان در صدد جمع مطالبی در مورد امام مهدی بودند و متناسب با شرایط زمان خود می خواستند آنچه را در اختیار دارند مکتوب کنند تا اهل فن در مورد آن ها تأمل کنند.
عصر ظهور: این کتاب که حالت تحلیلی دارد توسط یکی از نویسندگان و کارشناسان عرصه مهدویت نگاشته شده است. خود ایشان در بخش های متعددی از کتاب تصریح به ضعف روایات از حیث سند و متن دارند و در موارد متعددی با کلمه «والله العالم» خواسته اند بگویند این مطلب فقط یک فرضیه است، با توجه به روایات هر چند ضعیف.
خطبة البیان: علما و محققین متعددی که این حدیث را مورد بررسی قرار داده اند آن را از حیث سند ضعیف و بی اعتبار می دانند. فقط محتوای ابتدای روایت را که در مورد شخصیت امام علی علیه السلام است با توجه به عقل و سایر روایات معتبر، صحیح می دانند. هر چند اینان نیز نمی گویند این حرف ها مستند به امام علی علیه السلام است.
اکثر مطالب این فیلم مستند، بر اساس روایات ضعیف و یا بدون پشتوانه روایی است. یعنی بخشی از مطالب مستند به روایات ضعیف است و بخشی نیز اصلاً مستند روایی ندارد و هیچ حدیثی حتی حدیث ضعیف و غیر معتبر نیز به آن اشاره نکرده است.
اکنون مناسب است در مورد شخصیت هایی که در روایات از آنان یاد شده به صورت گذرا نکاتی را مطرح کنیم.
1. شعیب بن صالح
با مسامحه می توان گفت که در کتب شیعه، در شش روایت این نام آمده و از فردی به نام شعیب یاد شده است. اولاً سند همه روایت ها ضعیف است و دو روایت نیز اصلا به امام معصوم نمی رسد. ثانیاً هیچ ارتباطی بین شعیب با خراسانی نیست. در یک روایت فقط آمده که قبل از این امر (قیام) چند نفر هستند: سفیانی، یمانی، مروانی، شعیب بن صالح. در یک روایت خروج او از سمرقند و قبل از خروج سفیانی است و در روایتی خروج امام و حضور شعیب در مقدمه لشگر ایشان است و در یک روایت حضور او در عراق قبل از قیام امام مطرح شده و اینکه در عراق به امام ملحق می شود. به علاوه اگر بپذیریم وجود فردی به نام شعیب در روایات ذکر شده از علایم حتمی نیست.
2. یمانی
علامت یمانی از علایم حتمی بوده و حدیث صحیح دارد. حدیث صحیح در مورد یمانی فقط دو نکته را دارد: 1 اصل قیام و خروج او در برابر سفیانی 2 بر حق و هدایت بودن او. در هیچ روایتی از تعدد یمانی سخنی مطرح نیست و از روایات چنین مطلبی قابل استفاده نیست. با توجه به روایت ضعیف، خروج او از یمن است. در روایات ما اسمی از نصر برای او نیامده است. در روایتی از اهل سنت نام نصر آمده آن هم به صورت لقب یعنی به او نصر می گویند زیرا نصر خدا برای اوست و در همین روایت اشاره شده نام او سعید است.
3. عبدالله
که به پادشان عربستان تطبیق داده شده است. این فقط یک روایت است منقول از امام صادق، که مبهم است یعنی حضرت فرموده است: من یضمن لی موت عبدالله اضمن له القائم. منظور از عبدالله کیست؟
4. روح الله
که مستند به یک روایت است با مراجعه به روایت روشن می شود که کلام پیامبردر وصف شیعیان امام علی(عج) است.
حضرت ابتدا اشاره دارند آنان بر منابری از نور هستند و صورتشان نورانی و لباسشان از نور است. بعد می فرمایند: هم قوم تحابوا بِرَوْح الله علی غیر انساب و لا اموال اولئک شیعتک و انت امامهم یا علی. مرحوم مجلسی در ذیل حدیث می گوید: رَوْح الله یعنی به رحمت خدا و اینکه حبّ آنان نسبت به یکدیگر به خاطر خدا است نه به خاطر مال و نَسَب و سایر امو دنیوی. (بحارالانوار، ج65، ص139)
5. خراسانی
در تعدادی از روایات اشاره به خراسانی شده است. با توجه به روایات اشاره به خروج این فرد در روایات مورد پذیرش است. اما اولاً از علایم حتمی نیست. ثانیاً مدح خاصی از او نشده است. یعنی در روایات نیامده که انسانی وارسته، عالم و ... هست که به خاطر امام زمان و امر ایشان قیام می کند و برای زمینه سازی ظهور حرکت می کند. بله می تواند مدح کلی نسبت به او را فهیمد زیرا به امام ملحق می شود.
البته باید توجه داشت روایاتی که در مورد جزئیات امر خراسانی صحبت کرده اند ضعیف هستند.
نکته قابل توجه دقت اینکه در روایات (بنا بر پذیرش سند) پرچم یمانی دارای بهترین و کامل ترین هدایت مطرح شده است و تهیه کنندگان این مستند نیز به آن اشاره دارند. آیا اینان می خواهند فعالیت جناب سید حسن نصرالله و حرکت و حرف های او را هدایت کننده تر از رهبر معظم انقلاب معرفی کنند؟ در حالی که آقای سید حسن نصرالله خود را سرباز این رهبر می داند و ما به روشنی شاهدیم که مقام معظم رهبری بهترین فرد در امر مدیریت و هدایت جامعه انسانی است. و یا می گویند حسین الحوئی از رهبران جهادی یمن برتر از رهبر است؟ آیا واقعاً تهیه کنندگان این فیلم به دنبال معرفی شخص خاصی به هر قیمتی نیستند؟
6. سفیانی
با تأمل در روایات سفیانی می توان پذیرفت که ائمه از خروج فردی به نام سفیانی نام برده آند. اما جزئیات حرکت او مستند به روایت ضعیف و بی اعتبار است و نمی توان بر اساس آن ادعایی کرد. و تطبیق آن بر فرد خاص به شکلی که در فیلم آمد با این پشتوانه ضعیف واقعاً محل تأمل است.
در آخر باز هم لازم است اشاره شود که بر ما لازم است توجه به کلام علما و اطاعت از ولی فقیه و حرکت در مسیر زمینه سازی با پالایش درونی خود با تطهیر نفس و تلاش برای ایجاد آمادگی عمومی تحت سرپرستی و هدایت ولی فقیه و علمای بزرگوار باشیم. والله العالم
والسلام
* معاون پژوهش مرکز تخصصی مهدویت