یک شاخه گل
امام حسن مجتبی(ع) کنیزی داشت. روزی آن کنیز شاخه گلی به آن حضرت هدیه کرد. ایشان در مقابل آن هدیه کنیز را آزاد کرد و به او فرمود: تو را در جهت رضای خداوند آزاد کردم.
شخصی در حضور آن حضرت بود و از کار آن حضرت تعجب کرد. چون به نظر او هدیه آن کنیز کاری کوچک و کم اهمیت بود، اما آزاد کردن یک کنیز به جهت هدیه ناچیز، کاری بسیار عظیم بود. بنابراین آن از علت گذشت امام سؤال کرد.
امام حسن(ع) فرمود:
پروردگار عالم ما را تعلیم داد و فرمود: «وقتی مورد تحیتی قرار گرفتید، پس جواب آن تحیت را به صورت بهتر و زیباتری بدهید» و تحیت احسن در مقابل کار آن کنیز، آزاد کردن او بود1.
آن حضرت وقتی مورد سؤال واقع شد آیه زیر را تلاوت فرمود:
«وَ إِذا حُییتُم بِتَحیةً فَحَیوا بِأحسَنَ مِنها أَو رُدُّوها إنَّ اللّهَ کانَ عَلی کُلِّ شیءً حَسیباً؛ وقتی مورد تحیتی قرار گرفتید پس جواب آن تحیت را به صورت بهتر و زیباتری بدهید یا اینکه [حداقل] همان تحیت را جواب دهید، خداوند بر هر چیزی حسابرس است».
(سوره نساء، آیه 86)
در کلام و رفتار امام حسن(ع) چند نکته ظریف وجود دارد:
1 ـ آن حضرت، اظهار کرد که انسانها مورد آموزش خداوند قرار دارند و آیات قرآن جهت یاد دادن روش زندگی به آنها نازل شده است.
2 ـ آن حضرت، رفتار زیبا و شکوهمند و کریمانه خود را به آموزش خداوند و وظیفه انسان در مقابل آیه قرآن نسبت داد.
3 ـ آن حضرت، به کلام پروردگار نهایت توجه را معطوف کرد و فرمان پروردگار را که در آیه قرآن ذکر شده، به بهترین صورت انجام داد.
4 ـ آن حضرت، معنای کلمه «تحیت» و مراد از آن را به دعا و ثنا و سلام که انسانها به هنگام روبرو شدن با یکدیگر بر زبان می آورند، منحصر ندانست و جهت رفتاری هم بر آن قائل شد.
روش اهلبیت عصمت و طهارت این بود که وقتی قرآن را تلاوت می کردند، در آیات آن به تدبر می پرداختند و اگر در آیه ای ذکری از بهشت بود، از خداوند عالم می خواستند که بهشت را روزی آنها قرار دهد و اگر درآیه ای ذکری از جهنم و عذاب آن بود، به خداوند عالم پناه می بردند.
امیر المؤمنین(ع) در توصیف متّقیان حقیقی در این زمینه می فرماید:
«در آن هنگام که آیه ای را تلاوت می کنند که در آن [آیه] تشویقی وجود دارد، به آن آیه امیدوارانه تکیه می کنند و نفوسشان از روی اشتیاق برای اطلاع بر آن سر می کشد و گمان و تصور می کنند که بهشت در پیش رویشان است. و هنگامی که آیه خوف ناک و وعید دهنده را تلاوت می کنند گویا قلب خود را به آن می سپارند و تصور می کنند که خروش جهنم و صدای برافروخته شدن آن در اعماق گوشهای شان نفوذ کرده است».2
نکته دیگری که در زندگی اهل بیت(ع) قابل ذکر است، این که: آن بزرگواران برای از بین بردن بردگی، فعالیت های زیادی انجام می دادند، بطوری که در سیره شریف امیر المؤمنین(ع) نقل شده، آن حضرت در طول عمر مبارک خود، مجموعاً یک هزار برده را خریداری و آزاد کردند.
روش آن بزرگواران در آزاد کردن برده و از بین بردن بردگی، غالباً به این صورت بود که آنان بردگانی را می خریدند و مدتی در خانه خود آنها را آموزش می دادند و مهربانی های زیادی نسبت به آنها به کار می بردند و آنها را با اخلاق حسنه اسلامی آشنا می کردند و افکار و عقاید آنها را با آموزش های عملی و صحبت اصلاح می نمودند. برده ها مدتی که در خانه آنها زندگی می کردند، تحت تأثیر شدید اخلاق و رفتار کریمانه آنها قرار می گرفتند و به دین توحیدی گرایش پیدا می کردند و در این صورت آنها را ابتدا از بردگی فکری، آزاد می کردند و بعد به عالم وسیع و نورانی توحید راه می یافتند.
سر انجام اهل بیت(ع) آنها را در فرصت های گوناگون آزاد می نمودند. بعضی از آنها از زندگی در خانه آن بزرگواران چنان تحولی ایجاد می شد که بعد از آزاد شدن هم تمایل به زندگی در کنار آنها را از خود نشان می دادند.
