معنای تجمل گرایی
تجمل گرایی، اصطلاحی است مرکب از دو واژه «تجمل» و «گرایی»؛ تجمل به معنای «خود را زینت دادن و آراسته شدن» و گرایی به معنای «آهنگ کردن، میل و رغبت کردن». با توجه به این تعبیرها، تجمل گرایی به معنای رغبت کردن به تجملات و توجه به ظواهر زندگی است. از میل به زیبایی و تجمل، در آیه ها و روایت های بسیاری یاد شده است. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زینَةَ اللّهِ الَّتی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ. )اعراف/ 32( بگو چه کسی زینت های الهی را برای بندگان خود آفریده و روزی های پاکیزه را حرام کرده است.»
امامان معصوم علیهم السلام خود، به امر تجمل و زیبایی در حد معمول اهمیت می دادند. امام صادق علیه السلام می فرماید: «اِنَّ اللّه َ عَزَّ وَ جل یُحِبُّ الْجمالَ وَ التَّجَمُّلَ و یُبْغِضُ الْبُؤَسَ وَ الْتّباؤُّسَ؛ همانا خداوند زیبایی و تجمل را دوست دارد و از فقر و فقر نمایی بدش می آید.»
از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هم نقل است: «اِنَّ اللّه َ یُحِبُّ اِذا اَنْعَمَ عَلی عَبْدٍ اَنْ یَری اَثَرَ نِعْمَتَهُ عَلَیْه؛ همانا خداوند وقتی نعمتی به بنده ای داد، دوست دارد اثر نعمتش را بر او ببیند». مسلم است که این، جنبه مثبت و معمول تجمل گرایی است که خداوند و ائمه اطهار بر آن تأکید کرده اند و باید به کنترل و مراقبت آدمی درآید؛ زیرا اگر از حد معمول فراتر رود و به افراط کشیده شود، به امری ناپسند و نامعقول تبدیل خواهد شد.
تجمل گرایی در دیدگاه عرف، به معنای روی آوری بیش از حد به مادیات و گردآوری اشیا و لوازم غیرضروری و دل بستن به آن هاست، به گونه ای که این عمل، به یک هدف برای انسان ها تبدیل شود. این نوع تجمل گرایی نه تنها سفارش نشده، بلکه به دلیل پی آمد های ناخوشایند آن، از جمله گرفتار شدن در دام اسراف نکوهش نیز شده است.
خداوند در کلامی نورانی می فرماید: «وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیرًا إِنَّ الْمُبَذِّرینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطینِ؛ و هرگز اسراف و تبذیر مکن. چرا که اسراف کنندگان برادران شیاطینند». (اسراء/ 27) از نظر عرف مصداق های تجمل گرایی، بیشتر هنگامی است که افراد در زندگی شخصی خود، به خانه های مجلل، اتومبیل های مدل بالا، سفرهای اروپایی، شرکت در میهمانی های اشرافی، تهیه لوازم خانگی لوکس و قیمتی و... روی می آورند.
ریشه های تجمل گرایی را می توان در امور زیر دانست و باید با این امور مبارزه کرد:
تکاثرطلبی، از عوامل چشم و هم چشمی
تفاخر از دیگر عللی است که قرآن برای بیماری و نابهنجاری چشم و هم چشمی برمی شمارد. در سوره تکاثر به این مسئله اشاره می کند که اعراب که از هر جایی خود را دچار کمبود و حقارت احساس می کردند برای جبران این نقیصه به تفاخر روی می آوردند.
حسد
حسادت و غبطه حسادت به معنای آن است که شخص نعمتی را در دیگری می یابد و می کوشد تا به نحوی آن نعمت از دست وی برود و یا به شکل نقمت و بلا درآید. حسود آرزوی آن را ندارد که شخص از نعمت برخوردار گردد بلکه می خواهد تنها خود از نعمت برخوردار باشد و دیگری از آن بهره ای نداشته باشد.
پس باید این نکته دوباره بیان کرد که تجمل گرایی و ریخت و پاش ریشه در رذایل پست اخلاقی چون حسادت، خودپسندی، تفاخر و گاه احساس حقارت و خود کم بینی و مانند آن دارد. انسان هایی که در زندگی گرفتار چشم و هم چشمی می شوند و می خواهند سر در سرها در بیاورند، با انگیزه های گوناگونی این کار را انجام می دهند. برخی از آنان، احساس می کنند که اگر ریخت و پاش های آن چنانی نداشته باشند، از نظر مردم حقیر و پست هستند. از نظر آنان، کرامت انسانی و بزرگی هر فردی در مقدار ثروت و مالی است که در اختیار دارد.
نمایش قدرت و ثروت
اینان به جهت آنکه انسانیت را در مال و ثروت می دانند، خواری و عزت را در آن معنا می کنند. خداوند در آیات 15 و 16سوره فجر به تبیین این نگرش می پردازد و می گوید وقتی به مال و ثروتی می رسند گمان می کنند که کرامت یافته اند و اگر ثروت و مالی را از دست بدهند گمان می کنند خوار شده اند. این دسته از افراد، همان گونه که مال و ثروت را نشانه کرامت و عزت و انسانیت می شمارند، نمایش ثروت و مال را نیز نشانه بزرگواری و بزرگی خود می دانند. این گونه است که به نمایش ثروت خود می پردازند و با تجمل گرایی آن را به رخ دیگران می کشند.
یکی از علل نمایش ثروت از سوی قارون و بیرون آوردن طلا و جواهر خود با کمک مردان قوی هیکل، همین احساسی بود که به قارون از نمایش ثروت دست می داد. خداوند در آیه 76 سوره قصص بیان می کند که قارون می خواست با مردان نیرومندی که به سختی ثروت او را در خیابان ها می کشیدند، شوکت و عظمت خود را به رخ دیگران بکشاند.
برخی از افراد بزرگی را در نمایش قدرت و ثروت خود می بینند. از این رو به گردآوری ثروت و انباشت آن اقدام می کنند. اینان از هر چیزی که بتواند عزت و شوکت دروغین آنان را به نمایش بگذارد، استقبال می کنند در گذشته چنان که خداوند در سوره تکاثر بیان می کند، به گورستان می رفتند و با شمارش مردگان مدفون در قبرستان پز و افاده می فروختند و امروز با خرید قبرهای دو نبش و چند طبقه گورستان به یکدیگر تفاخر می فروشند.
حسادت، خود کم بینی، احساس حقارت، تفاخر و مانند آن موجب می شود که بسیاری خود را به زحمت بیندازند تا پولی را از این جا و آن جا با قرض کردن به دست آورند و مجالس آن چنانی برای مراسم های ازدواج و حتی ولیمه حج و مانند آن برپا کنند.
بازار رقابت ناسالم و سبقت جویی از یکدیگر چنان گرم است که هر کسی می خواهد از دیگری پیش بیفتد. این در حالی است که خداوند در آیه 133 سوره آل عمران و 53 سوره مائده از مردم می خواهد به جای اینکه در تجمل گرایی و فخرفروشی و تکاثر و تبذیر و ریخت و پاش و چشم و هم چشمی با یکدیگر رقابت کنند و مسابقه تجمل گرایی بگذارند، مسابقه در کارهای خیر و نیک بگذارند و به مستمندان و فقیران کمک کنند و در کارهای خیر سرعت بجویند و پیش دستی کنند. و به عبارت دیگر این چشم و هم چشمی را در امور معنوی و اخروی و دینی داشته باشند و نه در مسائل دنیوی و مادی.
برای رهایی از تجمل گرایی چه باید کرد ؟
برای رهایی از این مشکل نیز می بایست از همان روش هایی استفاده کرد که در از میان بردن تکبر و حسادت و تظاهر و تکاثر و دیگر رذایل اخلاقی استفاده می شود. از این رو تغییر بینش و نگرش مردم و تغییر الگوهای رفتاری، از مهم ترین عوامل بازسازی و جلوگیری از رواج پدیده چشم و هم چشمی است.
