مراتب صبر /* سخنرانی آیت الله احمدی میانجی(ره)

معروف است که به مرحوم آخوند خراسانی گفتند که به این آقا که پول دادید به شما ارادتی ندارد، فرمود: این پول که در جیب من است شرط انفاق آن، ارادت به من نیست، بلکه پول بیت المال است و این هم بندة خداست، حالا به ما فحش بدهد یا برای ما صلوات بفرستد!

رسول خدا(ص) فرمود: «الصبر ثلاثةٌ: صبرٌ عند المصیبة و صبرٌ علی الطاعة و صبرٌ عن المعصیة»1

در این روایت رسول خدا(ص) صبر را به سه دسته تقسیم کرده و فرمودند:

دستة اوّل، صبر بر مکروهات و مصایب است؛ چنان که خدا در قرآن فرموده: «و لنبلونّکم بشیءٍ من الخوف و الجوع و نقصٍ من الاموال و الانفس و الثّمرات و بشّر الصّابرین؛ هر کسی در دنیا به نوعی مورد آزمایش و امتحان الهی قرار می گیرد و کسی را نمی توان یافت که گرفتار نشود، بنابراین صبر در مشکلات، مرحلة اوّل صبر است».2

دستة دوم، صبر بر طاعت است؛ یعنی انسان در مقابل امتثال اوامر الهی صبور و بردبار باشد. حضرت امیر(ع) در این بخش خیلی صبر و تحمّل کرد، به این معنا که رفته پشت سر مخالفانش نماز خواند و گاهی هم در دستگاه آنها می نشست و شب و روز با اینها روبه رو می شد. امام حسن(ع) صلح کرد و این برایش چقدر سخت بود، شاید مرگ آسان تر و بهتر از این صبر بود، ولی ایشان موظّف به صبر بودند.

معروف است که به مرحوم آخوند خراسانی گفتند که به این آقا که پول دادید به شما ارادتی ندارد، فرمود: این پول که در جیب من است شرط انفاق آن، ارادت به من نیست، بلکه پول بیت المال است و این هم بندة خداست، حالا به ما فحش بدهد یا برای ما صلوات بفرستد!

صبر بر طاعت، گاهی به مراحلی می رسد که از صبر بر گرفتاری های دنیوی سخت تر است، امر به معروف و نهی از منکر گاهی به جایی می رسد که حرج به وجود می آورد و اجرایش شجاعت و جرئت می خواهد، صبر می خواهد.

منظور این است که گاهی انسان در مقام انجام وظیفه با مشکلاتی رو به رو می شود که صبر و تحمّل می خواهد. حالا یک واجبی مثل نماز خواندن که بالاخره خیلی مشکل نیست، ولی قیام عاشورا برای امام حسین(ع) یک امتحان الهی بوده که صبر عظیمی را می طلبید.

مرحلة سوم و بالاترین مرحله از صبر، صبر بر معصیت است که انسان در برابر حرام ایستادگی کند و بگوید چون حرام است من انجام نمی دهم. این حرام ممکن است مال باشد یا شهوات نفسانی، مقام و ریاست.

هر کسی از یک گوشة دنیا خوشش می آید و تا انسان خودش را امتحان نکند، خیال می کند که تهذیب شده است، ولی وقتی که مرحلة عمل می رسد، می بیند که نمی تواند تحمّل کند. بیشتر انسان ها در برابر فقر و گرفتاری طغیان نمی کنند، ولی وقتی خدا مقام، پول و صحّت بدن بدهد، آن وقت خیلی مهم و سخت است که خودش را سالم بدارد. یکی از دوستان می گفت: من خودم دیدم که وقتی طلبه ای، دست مرحوم آقای بروجردی را بوسید، آن مرجع هم دست آن طلبه را بوسید. یا نقل است که طلبه ای آمد خدمت مرحوم آیت الله سیّد محمّد تقی خوانساری و گفت: آقا شما «ولا الضّالّین» را قرائت کنید! آن طلبه می خواست بداند که آیا آقا درست تلفظ می کند یا خیر!! آقا قرائت فرمودند، آن طلبه گفت: نشد. آقا دوباره تکرار کردند و تا سه مرتبه این عمل صورت گرفت! سرانجام آن طلبه گفت: حالا درست و صحیح شد!! آن مرجع عظیم الشأن فرمود: «خدا توفیقت بدهد»؛ مثلاً دعا کرد که موفّق باشید. امّا حالا اینکه بگوید تو بچّه طلبه هستی، چرا به من اعتراض می کنی، نه این طور نیست. منظورم این است که انسان در مقام انجام وظیفه، کارهایش نباید دل بخواهی باشد. واقعاً در بعضی از موقعیت ها صبر و تحمّل خیلی سخت است که باید لطف خدا دستمان را بگیرد و حفظ کند. «الهی لاتکلنی إلی نفسی طرفه عین ابداً».

قرآن فرموده است: «انّ النّفس لأمّارةٌ بالسّوء إلّا ما رحم ربّی»؛3 پناهنده شدن به خدا، یک تعارف نیست، بلکه انسان همیشه باید خودش را در پناه خدا قرار دهد.