یکی از مسائلی که در دین اسلام مطرح هست، میانه روی در کارهاست. این یک اصل کلی در اسلام است که در همه کارها از عبادات گرفته تا کارهای اجتماعی و کارهای فردی، باید رعایت شود.
میانه روی در همه کارها حتی در کارهای عبادی نیز مطرح است. به احادیث که نگاه کنیم، می بینیم که حتی نسبت به نماز خواندن زیادی هم، نهی شده است. برای همین گفته می شود: به جای زیاد کردن کمیت، کیفتش را افزایش دهید.
از دیگر موارد، میانه روی و اعتدال در انفاق کردن است. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «وَ لا تَجْعَلْ یدَک مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِک وَ لا تَبْسُطْها کلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُورا؛ نه دست خویش از روی خست به گردن ببند و نه به سخاوت یکباره بگشای که در هر دو حال ملامت زده و حسرت خورده بنشینی»(اسرا، آیه 29) نه آنقدر زیاد دست تنگ باش و نه آنطور ببخش که خودت و خانواده ات چیزی برای خوردن نداشته باشید.
مورد دیگر در وضو گرفتن است. بعضی آنقدر سریع وضو می سازند، که گاهی برخی از قسمت های دستهایشان هم ممکن است نشسته و خشک باقی بماند، و بعضی هم آنقدر وسواس به خرج می دهند که اصلا وضویشان باطل است. آنها به قدری مکرر دست می کشند که گویا وظیفه این است که آب به زیر پوست دست هم برسد.
در زبان روایات سخن از اقتصاد و اعتدال است. این اصطلاح به معنای میانه روی است. یعنی عمل کردن به نحوی که از اسراف و تبذیر پرهیز شود. بعضی اسراف می کنند و برخی هم دست تنگی می کنند. از هر دوی اینها نهی شده است. آنچه به آن سفارش شده، میانه روی و حد وسط داشتن است.
از امام علی علیه السلام در ضمن حدیثی نقل شده است: «الْیَمِینُ وَ الشِّمَالُ مَضَلَّةٌ وَ الطَّرِیقُ الْوُسْطَی هی الجادة؛ راست و چپ انحرافی است و راه مستقیم و صراط مستقیم، جاده حقیقی است.»(الکافی، ج8، ص68)
کسانی که اسراف می کنند، یا مسأله را خوب بلد نیستند و یا توجه ندارند، برای همین گاهی برای یک وضو گرفتن ده ها لیتر آب مصرف می کنند. از وقتی که شروع می کند به وضو گرفتن شیر را باز می کند تا آخر وضو. او می خواهد یک کار عبادی انجام دهد، با این وضو می خواهد نماز بخواند، نمازی که باید اخلاص داشته باشد، می خواهد با این وضو و نماز به خدا رو بیاورد و به باری تعالی تقرب پیدا کند، اما حیف که آن را با گناه و معصیت که همان اسراف است، همراهش می کند. خداوند متعال در قرآن می فرماید: «کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفین؛ بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید، که خدا اسرافکاران را دوست ندارد»(اعراف، آیه 31)
جناب استاد آقای قرائتی می فرمودند: «اگر امام جماعت، هنگام وضو، شیر آب را زیاد باز بگذارد، نمی شود به او اقتدا کرد، چون اسراف کرده و اسراف هم یک معصیت است که او را از عدالت خارج کرده است.»
وضو با یک لیوان آب
مرحوم آیت الله مرعشی نجفی رحمة الله علیه که عالم بزرگوار و زاهد به تمام معنا بود، و همه صفات خوب در ایشان جمع بود؛ همیشه یک ساعت قبل از اذان صبح به حرم حضرت معصومه می آمد، و در مسجد بالاسر، در حرم می نشست، استفتائاتش را جواب می داد، نماز شبش را هم می خواند و بعد نزدیک اذان صبح که می شد، یکی از خادمان حرم حضرت معصومه سلام الله علیها، یک لیوان آب که شاید پر هم نبود، برای ایشان می آورد، او همان جا که نشسته بود، یک دستمال داشت، روی عبای خودش پهن می کرد و روی زانویش می گذاشت همان جا، یک وضو می ساخت. گاهی از همان آب، یک مقدارش هم زیاد می آمد.
در منابع حدیثی هست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، با یک مد آب، وضو می گرفت و با یک صاع آب، غسل می کرد و گاهی با یک صاع آب دو نفر غسل می کردند. پیامبر اکرم حتی مستحبات را هم در این وضو انجام می دادند. یک مد تقریبا 800 گرم و یک صاع تقریبا سه لیتر است. این حدیث واقعا هشدار دهنده است. کسی که خودش را امت پیامبر خدا می داند، باید به آن عمل کند.
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) الْوُضُوءُ مُدٌّ وَ الْغُسْلُ صَاعٌ وَ سَیَأْتِی أَقْوَامٌ بَعْدِی یَسْتَقِلُّونَ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ عَلَی خِلَافِ سُنَّتِی وَ الثَّابِتُ عَلَی سُنَّتِی مَعِی فِی حَظِیرَةِ الْقُدْس؛ آب وضو یک مدّ است و آب غسل یک صاع، و در آتیه نزدیک پس از من گروه هایی خواهند آمد که این مقدار آب را اندک شمارند و آن جماعت بر خلاف سنّت من هستند و هر که استوار و پا بر جا بر سنّت من است در حظیره قدس[بهشت] با من خواهد بود.(من لایحضره الفقیه، ج1، ص34)
حضرت فرمود: به زودی افرادی خواهند آمد که این مقدارها را کم می داند. خود حضرت هشدار می دهند که این را کم ندانید.
برخی آنقدر در مصرف آب وسواس به خرج می دهند که آب غسل کردن آنها، یک حوض را پر می کند. در روایت چنین کسی را مطیع شیطان معرفی کرده اند. عبدالله بن سنان می گوید: «برای امام صادق علیه السلام، شرح حال کسی که در انجام وضو و نماز گرفتار وسوسه بود را بازگو کردم و گفتم: مرد باخردی است. حضرت فرمود: این چه خردمندی است که در طاعت شیطان بسر میبرد؟ گفتم: از چه راه در طاعت شیطان بسر میبرد؟ گفت: از خودش بپرس که این وسوسه در طاعت و عبادت از کجا به سراغ او می آید تا اعتراف کند و بگوید از کردار شیطان است.» (الکافی، ج1، ص12)
مرحوم آیت الله بروجردی رحمة الله علیه در پاسخ به سوالی که مرحوم آیت الله حائری کرمانی در مورد اعمال برخی انسان های اهل وسواس از ایشان کردند، پاسخی داده اند و در آن وسواس ها را از هر گونه اسراف پرهیز داده اند و به شدت اعمال وسواسی آنها را زیر سؤال برده اند.
مرحوم امام خمینی نیز این متن را تأیید کرده اند و به آن تأکید کرده اند، همچنین مرحوم آیت الله لنگرودی هم آن را مورد عنایت مجدد قرار داده اند. از سوی دیگر حضرت آیت الله شب زنده دار نیز در همین رابطه به نقل از مرحوم آیت الله گلپایگانی زید عزه نقل کرده اند که ایشان نیز مانند سایر بزرگان، اعمال انسان های وسواسی را مذمت و حتی موجب بطلان عمل دانسته اند.
ذیلا تصاویر هر یک از نوشته های علما و بزرگانی که از آنها یاد شد را، ملاحظه می فرمایید:
بسمه تعالی
کسی که از حقیر تقلید می کند و مبتلی به وسوسه است خواه در طهارت و نجاست وسوسه داشته باشد یا در وضوء و غسل، یا در نیّت نماز و تکبیرة الاحرام و قرائت حمد و سوره وسوسه داشته باشد، اگر بخواهد به غیر متعارف بین مردم عمل نماید؛ عمل او باطل است. و کسی که عملش باطل باشد در آخرت به عذاب الیم گرفتار و در آتش جهنم مخلد خواهد بود.
مقلدین این جانب باید در تمام اعمال، به نحو متعارفِ بین مسلمین عمل نمایند ولو به نظر خودش نجس یا باطل باشد.
مثلاً با لباسی که به نظر خودش نجس است یا وضو و غسلی که به رأی خودش باطل است نماز بخواند. و اگر در نیّت وسوسه دارد بدون نیّت نماز بخواند، و اگر در قرائت است باطل و غیر صحیح بخواند و تمام این اعمالی را که به نظرش درست نیست به نحو متعارف عمل نماید و الا غیر این بخواهد عمل کند و دنبال وسوسه برود نه خدا از او راضی است، نه پیغمبر و نه ائمه هدی صلوات الله علیهم اجمعین از او راضی خواهند بود.
خداوند متعال همه را از وساوس شیطان حفظ فرماید.
محل خاتم شریف حضرت آیت الله العظمی بروجردی قدس سره
بسم الله الرحمن الرحیم
آنچه که در صفحه مقابل است، مطالبیست که استاد معظم مرحوم آیة الله العظمی بروجردی قدس سره مربوط بسؤالیکه توسط مرحوم آیة الله حائری کرمانی «ره» نسبت به اعمال کسانی که اعمال و رفتارشان غیر عادی و ناشی از وسوسه است شده بود، املاء فرموده. محرّر معظم له مرحوم حاج محمد حسین احسن آن را نوشته و در آخر موشّح به مهر معظم له شده است. خلاصه، مطالب مسطوره به املاء معظم له و خط محرّر ایشان است. کذا تحقّق عندی والله العالم
محمد حسن المرتضوی اللنگرودی
بسمه تعالی
اشخاص مبتلین به وسواس لازم است خود را معالجه کنند و بهترین علاج، عدم اعتنا است به طوری که مرقوم شده است.
و اعمال آنها ولو با علم خودشان به بطلان؛ صحیح است. و اگر اعتناء به وسواس کنند متابعت شیطان است و اعمال آنها اشکال دارد. والسلام علیکم و رحمة الله
محل خاتم شریف حضرت آیة الله العظمی امام خمینی قدس سره
بسم الله الرحمن الرحیم
از حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره شنیدم که وسواسی فاسق است هر چند وسوسه او از جهت وسوسه در تطهیر باشد؛ چون در روایت دارد یطیع الشیطان و می فرمودند یک وقت امام جماعتِ محترمی مبتلا به وسوسه بود و در اثر همین که من گفتم وسوسه فسق آور است و بعضی از مؤمنین اقتدا نکرده بودند، وسوسه از آن شخص محترم برطرف گردید.
حسین شب زنده دار
