چکیده
همان طور که بشر صاحب روح است، صاحب فرهنگ نیز هست اما فرهنگ های بشری فناپذیر بوده و با نابودی نژاد یا گذر زمان از بین می روند. بنابراین، ممکن است فرهنگ ها هم پس از مدتی نابود شوند، اما در فرهنگ های بشری حقایقی وجود دارد که ارزش حفظ کردن دارند و شاید بتوان فرهنگ را مجموعه ای از ارزش ها تعریف کرد که افراد، خود و دیگران را متعلق به آن می دانند.
تغییر و دگرگونی با شتاب از ویژگی های این هزاره است و باید بپذیریم که زندگی و زندگی کردن، با تحول معنی پیدا می کند و بدون تحول، زندگی را عملاً متوقف کرده ایم، لذا علی رغم آنکه برای بقا در جامعه باید بجنگیم، اما در بسیاری اوقات، روحیه محافظه کاری و ترس از عواملی که حتی کاملاً برای ما شناخته شده نیستند، ما را ناگزیر می سازند تا در مقابل آنها به سکون و سکوت و حتی انهدام دست بزنیم و در مقابل آنها تسلیم شویم.
با آنکه دنیای الکترونیکی فرصت های زیادی را ایجاد می کند، اما در مقابل خود تهدیداتی را نیز دارد و لذا گوشه نشینانی که فقط به اینترنت اکتفا می کنند، جهان را فتح نخواهند کرد.
فرهنگ الکترونیکی، فرهنگ فرد است، ولی نباید فراموش کنیم که ما نه در فضا، بلکه بر روی زمین ایستاده ایم و باید آماده شویم که ساختار سازمان خود را دگرگون سازیم. البته جای این سؤال وجود دارد که آیا اینترنت می تواند به عنوان ابزار فرهنگی، تأثیرگذار باشد یا خیر؟ و یا اینکه گسترش فرهنگ اینترنت چگونه می تواند اثرگذار باشد؟ چه تأثیرات و چالش هایی را در پی دارد؟
اینترنت به مثابه فرهنگ
مشخص نیست که اینترنت بر روانشناسی خود چه تأثیری خواهد گذاشت، خاصه از آن رو که این وسیله، روز به روز جهانی تر شده و راه خود را در درون فرهنگ های روستایی و سنتی هم باز می کند و لذا می توان توصیفی افراطی در خصوص دیدگاه های به هم وابسته از خود در ارتباط با جامعه ارایه نمود، چرا که اینترنت به جوانب فرهنگ های مختلف(فردگرا و جمع گرا) امکان می دهد تا در یکدیگر نفوذ کنند، حال جای این سؤال وجود دارد که نظر به میلیون ها کاربر شبکه و علایق مختلف آنها، اینترنت چه فرهنگی را می سازد؟ آیا اینترنت فرهنگی عمدتاً فردگراست یا جمع گرا؟ آیا اینترنت فضاهای شخصی را در زندگی شهری کوچک ایجاد می کند یا گمنامی زندگی شهرنشینی را تقویت می کند؟ یا اینکه اینترنت محلی است که خلوت ندارد تا افراد بتوانند در آن به حیاط پشتی خود نظر افکنده و هر کس وظیفه خود را بشناسد، یا محلی دوستانه تر باشد که هم اسم یکدیگر را بدانند؟ آیا فضای مجازی، محلی دوستانه است؟ آیا ما واقعاً راجع به دهکده جهانی یا نوعی جنگل شهری صحبت می کنیم؟ نظر به خود آگاهی، بررسی اینکه آیا ما خاصه در تعیین وابستگی های سالم بوم شناختی در ارتباط با وابستگی هایی که آسیب شناختی یا عمل غیرعادی هستند، هر ارزشی را به یک فرهنگ و نه فرهنگ های دیگر نسبت می دهیم، دشوار است. آن ارزش، به وابستگی هایی منسوب می شود که رضایت بخش و به لحاظ عاطفی تقویت کننده هستند و به لحاظ شناختی، وابستگی هایی هستند که رشد را افزایش می دهند. بنابراین، وابستگی های کامپیوتری، در فرهنگ شبکه چگونه اند؟ شبکه ظاهراً مجالی است که در آن وابستگی های بی شمارند یا دست کم بیش از زندگی عادی هستند.
شیوه های تغییر فرهنگ ها توسط اینترنت
اینترنت به دو شیوه موجب تغییر فرهنگ ها می شود: نخست اینکه فرهنگ خودش را به دیگران عرضه می کند، و دوم اینکه، گذرگاهی را برای سایر فرهنگ ها تدارک می کند و چون کاربران اینترنت به پیشروان و جریانات پیشتاز فرهنگی دسترسی دارند، لذا این افراد و جریانات، بخشی از فرهنگ اینترنت و یا بخشی از فرهنگ های دیگر هستند. از طرف دیگر، اینترنت به خودی خود، سبب دگرگونی وضعیت اقتصادی و سیاسی می شود و در آینده، اثرات دیگری را نیز پدیدار خواهد کرد؛ زیرا اینترنت محلی است برای عرضه الگوهای رفتاری متفاوت با فرهنگ های رسمی و لذا در سطح فعالیت های مؤثری، چون جنگ، صنعتِ تروریسم و تبادل دانشجویان قرار می گیرد و احتمالاً به همین خاطر است که تأثیرگذاری آن در قیاس با دو عامل دیگر؛ یعنی(عوامل محیطی و حوزه های فرهنگی) بیشتر خواهد بود.
اینترنت، علاوه بر آنکه محیطی است برای تبادل فرهنگ های مهیا، و گذرگاهی است برای دسترسی کاربران به فرهنگ های دیگر، اما خود نیز نوعی فرهنگ یا خرده فرهنگ است که همه فرهنگ ها را در برمی گیرد.
اینترنت، محیط، ابزار و تعاملات خاص خود را دارد، که با محیط، ابزار و تعاملات فضای غیرمجازی کاملاً متفاوت است و این بدان معناست که اینترنت به خودی خود و بدون در نظر گرفتن فرهنگ های بیگانه ای که ممکن است یک فرهنگ خاص با آنها در ارتباط باشد، عامل مؤثری در ایجاد تغییر درون فرهنگی است.
این فناوری به وضعیت بحرانی خود که شاید منظور نقطه عطف باشد نزدیک می شود و کاربران اینترنت، همین که تعدادشان به حد لازم رسید، فرهنگ خود را که ریشه در ارتباطات جهانی دارد، به وجود خواهند آورد. بدین ترتیب، کاربران، اجتماعات و گروه های خاصی را سازماندهی می کنند؛ حتی طبقه بندی ظاهری اعضا هم به منظور تعیین هویت درون فرهنگی یا برون نگری است؛ یعنی رفتارهای انسان ها را براساس آنچه که در اجتماع انجام می دهند بازتاب های رفتاری افراد، طبقه بندی می کنند. به عنوان مثال؛ ممکن است افراد برای تردد خود از وسایل عمومی استفاده کنند، که این عمل(رفتار) در یک طبقه بندی خاص قرار می گیرد و یا اینکه بعضی از افراد از ماشین شخصی استفاده می کنند که باز در طبقه بندی ویژه خود در نظام طبقه بندی ظاهری افراد یک اجتماع قرار می گیرند.
بنابراین، عوامل خارجی که منجر به شکل گیری و تغییر فرهنگ ها می شوند، می توانند ریشه در فرهنگ غالب یک جامعه داشته باشند؛ افراد یک جامعه از شرکت مؤثر در روند سیاسی، از ایفای نقش های ارزشمند در پیکره جامعه گرفته، تا مقدار سهمی که از سود اقتصادی ملی آنها حذف می شود! چیزی در این جا حذف شده است!. از سوی دیگر، گروه های محروم شده، برای مقابله با این محرومیت، نیاز به وسایل و روش هایی دارند که باید گفت اینترنت، با ارائه وسایل و روش هایی که جایگزین محرومیت های موجود در یک جامعه است به شکل گیری هویت فردی هم کمک می کند و از این نظر، اینترنت در تمامی فرهنگ های حاکم و در بین اقلیت های محکوم، نقش واحدی خواهد داشت.
البته اینترنت نخستین محصول تکنولوژی غرب نیست که در مقیاس جهانی مورد استفاده قرار می گیرد، هرچند اولین محصولی است که برقراری ارتباط تعاملی میان کاربران غربی و غیرغربی را میسر ساخته است.
چالش های فرهنگ اینترنتی
اینترنت با توجه به تأثیرات مثبت اش، جوامع بشری را با چالش هایی مواجه می سازد؛ زیرا چیره شدن براین محیط، نیازمند تن دادن به شیوه نوینی از فعالیت و راهی تازه در کسب و کار و روش تازه ای در ارتباطات انسانی است، که روی هم رفته «فرهنگ الکترونیکی» را تشکیل می دهند و لذا این ویژگی ها سه نوع چالش در ارتباط با اینترنت، پدید می آورد که عبارتند از:
1. اینترنت، هم در مرتبط ساختن انسان ها و هم در منزوی کردنِ آنان نقش مؤثری دارد.
2. اینترنت جامعه کاربران را رشد می دهد و در عین حال می تواند از آنها در حمله به دیگران استفاده کند.
در بعد توسعه فرهنگی، کامپیوتر و به دنبال آن، اینترنت هم نیاز به نوعی خاص از سواد و مهارت دارد و هم الگوی فرهنگی و رفتاری ویژه ای را به دنبال می آورد. مهم ترین مسایل اینترنت از لحاظ فرهنگی، عدم تطابق محتوای ارایه شده با الگوهای فرهنگی و هنجارهای رفتاری جوامع مختلف است. تکنولوژی اینترنت برای بیشترین سرعت و کمترین کنترل طراحی شده و لذا اعمال کنترل های اخلاقی در آن دشوار است. حجم بالای محتوای مستحجنِ تجاری و مجانی در اینترنت یکی از معضل های اخلاقی خانوادگی است. مشکلِ دیگر فرهنگی اینترنت، غلبه زبان انگلیسی و فقدان منابع غنی به زبان های دیگر است که در نتیجه، سلطه زبان انگلیسی بر زبان های دیگر به وسیله اینترنت تقویت می شود. لذا به نظر می رسد که در بعد فرهنگی، اینترنت بیشترین تأثیر منفی را بر جوامع می گذارد.
بنا به اعتقاد برخی از کارشناسانِ عرصه اطلاع رسانی، مسائلی از قبیل عدم رعایت حقوق مؤلفان و پدیدآورندگان، مصرف گرایی غربی، توسعه و ترویج تصاویر و فیلم های غیراخلاقی، تضعیف ارزش های بومی و تشدید بی هویتی و از خودبیگانگی از جمله معایب توسعه شاهراه های اطلاعاتی و در رأس آن اینترنت است که نمی توان آنها را از نظر دور داشت.
مطالعات اخیر کارشناسان نشان می دهد که استفاده از اینترنت سبب ایجاد احساس تنهایی و سرخوردگی و به طور کلی موجب کاهش سلامت روانی می شود و اشخاصی که از اینترنت بیشتر استفاده می کنند، زمان کمتری را به خانواده اختصاص می دهند و با آنها کمتر صحبت می کنند، استرس های بیشتری دارند و احساس تنهایی و افسردگی می کنند. در کل، مهم ترین چالش های عرصه فرهنگی اینترنت را می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. آسیب های فکری
امروزه دنیای رایانه، هویت یابی و هویت جویی نسل جوان و نوجوان را در ابعاد فکری و اخلاقی تحت تأثیر قرار داده، تا جایی که آسیب های اجتماعی رابطه ای تنگاتنگ با مقوله فن آوری اطلاعات، انفجار اطلاعات و جهانی شدن پیدا کرده است. رایانه موجب بروز پدیده ای جدید با عنوان اعتیادهای نو و مدرن شده و بدین وسیله، سبب افزایش آسیب های اجتماعی گردیده است. استفاده خارج از حد متعارف از اینترنت، موجب ایجاد وابستگی شدید روانی و فکری می شود، به طوری که بعضی از کاربران به یک فضای غیرواقعی پناه برده، در آن جا زندگی می کنند (دلدار، 1385: 30).
با ورود اینترنت و رایانه به درون خانواده ها، بین والدین و فرزندان، جدایی فکری، عاطفی و فیزیکی رخ می دهد، لذا نتیجه تحقیقات نشان می دهد که درصد بالایی از نوجوانان و جوانان از اینترنت برای فعالیت های بیهوده ای، نظیر دوست یابی، بازی و صحبت با یکدیگر استفاده می کنند و محیط جذاب و به ظاهر صمیمانه سایت های اینترنتی سبب می شود که کاربران بدون آن که گذر زمان را حس کنند در آنها فعالیت داشته باشند.
از طرفی دیگر، نوجوانی که پشت میز رایانه و اینترنت می نشیند، برنامه های سایت را لذت بخش تر از سخنان پدر و مادر می داند و در نتیجه، در ارتباطات، رفتار و زندگی اجتماعی او اختلال ایجاد می شود.
2. آسیب های اجتماعی - فرهنگی
در سال 1955 میلادی روان پزشکی به نام «گلد برگ» اعتیاد جدیدی به نام اعتیاد به اینترنت را کشف کرد، که متأسفانه این اعتیاد به سرعت رو به گسترش است و هر روز افراد جدیدی را به کام خود می کشد. گاه مشاهده می شود که افراد یا فرزندان ما چنان در اتاق های گفت وگو غرق می شوند که حتی زمان صرف ناهار یا شام را به فراموشی می سپارند. این ها علائمی شبیه الکلی ها یا معتادان به مواد مخدر دارند. بسیاری از آنها از بی خوابی رنج می برند، بسیار خسته اند و روابطشان با اطرافیان و جامعه به حداقل رسیده و بیشتر حالت عصبی دارند. کم رنگ شدن و از بین رفتن رابطه عاطفی کاربر با اعضای خانواده و تبدیل آن به رابطه ای سرد و مسالمت آمیز، از دیگر اثرهای نامطلوب اعتیاد به اینترنت است.
از طرفی، سودجویان اینترنتی از طریق القائات فرهنگی، زمینه را برای گریز فرهنگی کاربران فراهم می کنند و موجب از خودبیگانگی و از دست دادن هویت فرهنگی آنان می شوند.
کودکانی که از بدو زندگی و در دوران کودکی به دلیل کمبود فضاهای تفریحی و آموزشی در جامعه، در منزل با بازی های کامپیوتری مشغول می شوند، به تدریج نوعی انزواطلبی را پیش می گیرند، که در نهایت باعث منزوی شدن آنان از اجتماع می شود و حال آن که کودکان در دوران رشد می بایست با هم نوعان و کودکان هم سن خود بازی های دسته جمعی انجام دهند تا ارتباطات اجتماعی را فراگیرند. بنابراین، منزوی شدنِ کودک و بازی با افرادی که در دنیای واقعی، وجود خارجی ندارند، ممکن است آثار بسیار منفی و نامطلوبی در رفتارهای اجتماعی کودک ایجاد کند.
3. آسیب های اخلاقی
حدود 5/1 درصد از مجموع اطلاعات موجود در سایت های اینترنتی، غیراخلاقی، بیش از 90 درصد از آنها تجاری و مابقی آنها با امور علمی، فرهنگی، ورزشی و سایر موضوعات، مرتبط است و این در حالی است که 11 درصد افرادِ روی زمین با رفتارهای جنسی ناسالم مواجه اند، که اصولاً ربطی به اینترنت ندارد.
بنابراین، آسیب های ناشی از اینترنت، در مقایسه با شرایط عادی فساد اخلاقی در جامعه، چندین برابر کمتر است، اما آن چه می تواند در اینترنت خطرناک تر تلقی گردد، ارتباطی است که از طریق اتاق های گفت وگو بین افراد مختلف برقرار می شود و در برخی موارد صدمات فراوانی به وجود می آورد؛ زیرا این اتاق های گفت وگو، که معمولاً با نام های جعلی و مجهول امکان ارتباط در آن وجود دارد، می تواند زمینه های لازم را برای ایجاد برخی از مفاسد اجتماعی به وجود آورد و تقریباً راهی برای جلوگیری از آن وجود ندارد.
به جرأت می توان گفت که خطر اتاق های گفت وگو به مراتب بیشتر از سایت های غیراخلاقی موجود در اینترنت است؛ زیرا از یک سو، بی اطلاعی خانواده ها از این موضوع، خطرات زیادی به آنان تحمیل می کند و از سوی دیگر، از جمله چالش های اساسی گسترش فن آوری ارتباطات در جهان، و به خصوص در کشورهای در حال توسعه، آسیب های فرهنگی و اجتماعی است؛ چرا که قرار گرفتن در معرض فرهنگ های گوناگون، آزادی های زیاد در یک دوره زمانی نسبتاً کوتاه و امکان دسترسی به اطلاعات غیراخلاقی گوناگون از طریق اینترنت، برخی از نمونه های بارز این خطرهاست.
4. از دست رفتن مشاغل و افزایش بیکاری
یکی از چالش های ناشی از جامعه اطلاعاتی و گسترش اطلاعات، از دست رفتن مشاغل و افزایش بیکاری است. به علاوه تا قبل از این مردم نگرانِ آسیب پذیری فزاینده خود در برابر مداخلات تصادفی یا بزهکارانه و خطرهای جدی بودند، که خلوت تنهایی آنها را تهدید می کرد و حتی دولت ها می ترسیدند که تمرکز بیش از حد قدرت اقتصادی در دست تعداد اندکی از بنگاه های صنعتی فرامرزی، حقوق حاکمیت آنها را به خطر اندازد؛ زیرا گردونه رشد اقتصادی دیگر به صورت سابق وجود ندارد. اگرچه خودکار شدن بسیاری از فعالیت های معمولی و تکراری، موجب از دست دادن مشاغل دفتری شده است. ولی دیگر کسی احتمال بروز بیکاری انبوه در سطح جهانی را به ذهن خود راه نمی دهد. و رفته رفته فن آوری اطلاعات سرچشمه ایجاد مشاغل مهارتی، به ویژه در بخش خدمات شده است. اکنون نوعی صنعت اطلاعات در حال تکوین است که برای ارائه خدمات تازه ای به افراد و صنایع روی زیرساخت های جدید ارتباطات دور، سرمایه گذاری می کند. اما نگرانی از بابت اشتغال بار دیگر در چهره جدیدی نمایان شد و دیگر فن آوری اطلاعات را ماهیتاً منشأ از دست رفتن مشاغل نمی دانستند. و شیوه های استفاده از فن آوری اطلاعات رإ؛ نظام اجتماعی مشخص می سازد و می توان کاربرد آن را صرفه جویی در تعداد کارمندان سازماندهی کرد.
5. شالوده شکنی نهادهایی نظیر دولت
چالش دیگر جامعه اطلاعاتی و جهان گستر ناشی از شالوده شکنی بسیاری از نهادهای آشناست. و ریشه ای ترین این گونه شالوده شکنی ها شکستن ساختارآمریت دولت به عنوان داور نهایی شهروندان است، و تا بدان پایه پیش می رود که بسیاری از پایان کار دولت سخن به میان می آورند. صاحب نظران معتقدند که این فرآیند با ظهور پارادایم نوین فن آورانه و شکل گیری جامعه اطلاعاتی در دهه های اخیر پدید آمده است. آنها می گویند: از آن جایی که دولت ها از طریق منابعی؛ همچون نمادها، سرودهای ملی، جشن ها، آموزش و نیز حوزه عمومی کسب هویت کرده اند، اکنون پایه های این هویت تحت تأثیر فشردگی زمانی و مکانی متزلزل شده است؛ زیرا برخی از منابعِ مشروعیت بخش دولت ها، نظیر هویت افراد با چالش های اساسی مواجه شده اند. در زمینه انجام وظایف دولت ها نیز باید گفت، که با وجود عملیات الکترونیک و استقرار دولت الکترونیکی تصدی دولت در بسیاری از مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کاهش یافته و باعث کوچک تر شدن دولت ها شده است.
6. گسترش نابرابری های اجتماعی
اگر توسعه کمی و چگونگی استفاده از اینترنت را یکی از شاخص های مهم حرکت به سوی جامعه اطلاعاتی بدانیم، شرایط متفاوت کشورهای مختلف و نیز افراد به عنوان یک شهروند در هر کشور سبب تشدید نابرابری های اجتماعی خواهد شد. اگر این منطق را بپذیریم که در عصر حاضر قدرت و ثروت در دانایی است و دانای بیشتر مترادف با داشتن اطلاعات گسترده و در زمینه های مختلف و امکان تجزیه و تحلیل اطلاعات است، شرایط نامتعادل و محدودیت هایی که در جهت دسترسی به اطلاعات برای کشورها در سطح جهان و افراد در درون کشورها به عنوان شهروند موجود است، سبب گسترش نابرابری های اجتماعی در سطح بین الملل ملی می شود.
الف. گسترش نابرابری های اجتماعی در سطح بین المللی
-اولاً در کشورهای در حال توسعه به علت فقدان زیرساخت های ملی، مخابرات و فقدان رونق اقتصادی توسعه اینترنت بسیار گرانتر و پرهزینه تر از کشورهای توسعه یافته است.
-ثانیاً این کشورها با مشکلات اساسی تر؛ همچون کمبود تغذیه، ارتباط جاده ای، اشتغال، جنگ و نظام های سیاسی بی ثبات نیز مواجه هستند و بودجه ای برای هزینه سنگین تجهیزات کامپیوتری وجود ندارد و این گونه امکانات به لحاظ اقتصادی صرفاً در اختیار طبقات بالا و مستقل قرار می گیرد.
-ثالثاً در این کشورها، از جمله کشور ما ایران به خاطر آنکه لایه فیزیکی را مخابرات در اختیار دارد این فن آوری در انحصار مراکز دولتی است و دولت متصدی خطوط ارتباطی داده ها نیز هست. از این رو، عدم امکان رقابت ناشی از این جنبه سبب افت شدید کیفیت خدمات اینترنتی می شود. علاوه بر مطالب ذکر شده از آنجا که اطلاعات در شبکه اینترنت به زبان انگلیسی ارائه می شود، عدم آگاهی از این زبان به منزله عدم امکان دسترسی به اطلاعات تلقی نمی شود و تعمّق در موارد فوق حاکی از نوعی عدم توازن کمّی و کیفی در استفاده از دستاوردهای جامعه اطلاعاتی در کشورهای مختلف، به ویژه در کشورهای شمال و جنوب است و وجود این شرایط خود سبب تشدید نابرابری های اجتماعی در سطح کشورهای جهان می گردد.
ب. گسترش نابرابری های اجتماعی در سطح ملی
شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی متفاوت در کشور و عدم برخورداری متناسب و متعادل در کلان شهرها و شهرهای حاشیه ای و نقاط محروم از توزیع بودجه های عمرانی و اجتماعی و فرهنگی و نیز سطح درآمدهای مختلف که در محدوده خرده فرهنگ های درون یک کشور وجود دارد، فضایی را تدارک می بینند که عده ای با امکانات مناسب و از جمله دسترسی به اطلاعات روز مجهز باشند و در مقابل عده ای به رغم داشتن صلاحیت و استعداد کافی به دلیل نبود امکانات مالی و آموزشی، امکانات سخت افزاری و نرم افزاری نداشته باشند و این موضوع خود به خود سبب تعمیق و گسترش نابرابری های اجتماعی در سطح کشورها و بین شهروندان خواهد شد. (برنامه سوم توسعه ایران به سوی جامعه اطلاعاتی).
چالش های اینترنت در ایران
هرچند که اینترنت فرصت هایی را برای ایران درپی دارد؛ مثلاً یک فرهنگ اینترنتی ایرانی داریم که از جهاتی شبیه فرهنگ جهانی اینترنتی است و از جهاتی هم به طور نسبی و مقایسه ای ویژگی های خاص خودش را دارد، اما آن چیزی که فرهنگ اینترنتی ما را خاص تر می کند، چند نکته است: یکی این که، استفاده از اینترنت برای مقاصد معنوی، غیرمادی و سیاسی در ایران احتمالاً بیش از سایر کشورهای جهان، به خصوص کشورهای غربی است و به دلیل این که ما نهادهای کافی را در این زمینه ها در جامعه کمتر داریم، به همین دلیل افراد بیشتر به اینترنت مراجعه می کنند. ما در جامعه ایرانی دیسکو نداریم، به همین دلیل مردم برای موسیقی به اینترنت مراجعه می کنند. نهادهای مدنی برای صلح و فعالیت های فرامرزی کمتر وجود دارد و یا محدودیت های رسانه ای و اطلاع رسانی وجود دارد و برای این موضوعات افراد بیشتر به اینترنت مراجعه می کنند. در جامعه ایران حتی در علم هم محدودیت هایی وجود دارد که باعث می شود افراد بیشتر به اینترنت مراجعه کنند. در مجموع می توانیم بگوییم که در ایران اینترنت کمتر به مقاصد مالی و پولی مورد استفاده قرار می گیرد و بیشتر هدف های فرامادی را پی گیری می کند. از این نظر مثلاً با فضای اینترنت آمریکایی تفاوت داریم. آن جا هم ممکن است که هدف های فرامادی جست وجو شود، اما می توانند همان هدف ها را هم دنبال کنند. از طرف دیگر، چون جامعه آمریکایی، جامعه کالایی شده و تجاری شده کاملی است و پول حرف اول را می زند، طبیعی است که از اینترنت هم برای تولید پول استفاده بیشتری شود. من تحقیقی می کردم در مورد وبلاگ ها، دیدم که در جوامع غربی کاربردهای تجاری وبلاگ بسیار گسترده است، در حالی که در جامعه ایران این کاربرد بسیار محدود است.
مسأله دیگر هم سیاسی بودن است. ایرانی ها به طور گسترده ای از اینترنت برای مشارکت در عرصه سیاسی استفاده می کنند. در غرب چون احزاب و گروه های گسترده سیاسی وجود دارد، به همین جهت بخش عمده ای از انرژی افرادی که می خواهند کار سیاسی کنند در دنیای واقعی صرف می شود، اما در ایران عمده مشارکت سیاسی ما از طریق فضای مجازی صورت می گیرد. به همین جهت فرهنگ اینترنتی ما سیاسی تر است.
سوم هم این که فرهنگ اینترنتی ایرانی بیشتر با ارزش های جمع گرایانه همراه است. از آنجایی که در غرب، فردگرایی سلطه کاملی بر زندگی انسان ها دارد، فضای اینترنتی شان هم فردگرایانه است. اما در مورد ایران ارزش های جمع گرایانه هم در کنار ارزش های فردی وجود دارد. ارزش هایی مثل مذهب خانواده یا همین پیام گذاشتن در وبلاگ ها خیلی گسترده است. مسأله گروه های اجتماعی که ساختارهای سنتی قومی یا طایفه ای دارند در ایران خیلی گسترده تر است. خیلی از این هویت ها در دنیای مجازی، خودشان را عرضه می کنند. شاید مثلاً در غرب، لس آنجلسی ها وبلاگی برای خودشان نداشته باشند، اما می بینیم که بجنوردی ها، اراکی ها و بسیاری از شهرها وبلاگ ها و وبسایت های گسترده ای دارند. به طور کلی می توان گفت: فضای اینترنتی ما گرم تر و تعاملی تر است و گویا این ارزش های گزلشافتی ما در فضای اینترنت هم خود را به خوبی بازتولید می کنند.
در ادامه به چالش هایی که اینترنت برای جامعه ایرانی دارد، فهرست وار اشاره می شود:
1. چالش های دینی و مذهبی؛
2. جاد شکاف میان انقلاب اسلامی و آرمان های آن؛
3. ترویج خرافه گرایی و عرفان های دروغین؛
4. تأثیرپذیری از فرهنگ صهیونیزم؛
5. جدایی از فرهنگ مهدویت و انتظار؛
6. گرایش به پورنوگرافی و مسائل جنسی؛
7. کاهش تأثیرپذیری اطفال از والدین؛
8. ترویج فرهنگ غربی و ایجاد بحران هویت؛
9. تشویق به هنجارشکنی اجتماعی؛
10. اعتیاد به اینترنت و بازماندن از رشد علمی و جسمی؛
11. دوست یابی های خطرناک اینترنتی.
نتیجه گیری
با توجه به چالش های پیش روی جامعه اطلاعاتی اگر آگاهانه و با برنامه ریزی صحیح با جامعه اطلاعاتی برخورد شود، فرصت ها و امکانات خوبی برای پیشرفت های همه جانبه برای ملت ها درپی خواهد داشت. می توان گفت: یکی از چالش های کنونی ملی در زمینه فن آوری اطلاعات و ارتباطات دو نگاه در سطح ملی است. یک نگرش با نگرش مثبت به جامعه اطلاعاتی می نگرد و با تمام آثار و عواقب آن، به دنبال رسیدن به جامعه آرمانی موردنظر خود است و انتقال فن آوری اطلاعات و دسترسی به اطلاعات را مبنای رسیدن به جامعه اطلاعاتی قرار می دهد و نگاهی دیگر که نگاهی منفی به جامعه اطلاعاتی است، معتقد است که تنها با برخورداری از قدرت تولید اطلاعات باید وارد گردونه دستیابی به جامعه اطلاعاتی شد و نگاهی مصرفی و وارداتی به فن آوری های نو باعث از بین رفتن بنیان ها و هویت ملی می شود و مقاومت در مقابل فن آوری اطلاعات نمی تواند نتایج مثبتی برای کشور در پی داشته باشد و تا زمانی که چنین نگاهی به جامعه اطلاعاتی داشته باشیم، نمی توان راهبرد ملی و برنامه ملی در مورد جامعه اطلاعاتی داشته باشیم.
منابع
.1جامعه اطلاعاتی، چالش ها، فرصت ها (نشریه مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، ویژه نامه نظام جامعه رسانه ها، شماره 42، چاپ زمستان 1382).
.2 دلدار، علی (1385«رایانه کودکان را خانه نشین می کند»، روزنامه همشهری، 9/11/1385.
3. صدیق بنای، هلن (1385).«اینترنت و تغییر فرهنگی»، مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه ای روزنامه همشهری.
4. کانتر، روزابت (1382). تحول موفقیت در فرهنگ دیجیتالی فردا، مترجم: دکتر عبدالرضا رضایی نژاد، انتشارات فرا.
5. مسعود، کوثری (1386). جهان فرهنگی کاربران ایرانی در شبکه دوست یابی اورکات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
6. ناصر، مدیری (1376). اینترنت در ایران و جهان، دانشگاه هرمزگان.
7. نجفی، محمود (1388) «اینترنت و چالش های تربیتی فرزندان» فصلنامه اطلاع رسانی، آموزشی و مطالعات رایانه ای علوم اسلامی، سال هشتم، شماره 27 (پیاپی 44).
8. مسعود، کوثری (1386). جهان فرهنگی کاربران ایرانی در شبکه دوست یابی اورکات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
9. ناصر، مدیری (1376). «اینترنت و چالش های تربیتی فرزندان». فصلنامه اطلاع رسانی، آموزشی و مطالعات رایانه ای علوم اسلامی، سال هشتم، شماره 27 (پیاپی 44).
